Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ «AZƏrbaycan hava yollari» qsc mġLLĠ avġASĠya akademġyasi

QazboĢalma sayğacı
. Qazboşalma sayğacı adətən qaz ilə 
doldurulmuş metal silindrdən (katoddan) və onun oxu boyunca 
yönəlmiş nazik məftildən ibarətdir. Qazboşalma sayğacının 
ion-laşma kamerasından fərqi ondadır ki, onlarda ikinci 
ionlaşma əsas rol oynayır. İki cür qazboşalma sayğacı vardır: 
mütənasib və Heyger-Müller sayğacı
 
(şək. 2.4).
Şək. 2.4. Heyger-Müller sayğacının xarici görünüşü 

---

52 
Mütənasib sayğaclarda qeyri-müstəqil qaz boşalması baş 
verir, yəni xarici ionizatorun təsiri kəsildikdə sönür. Mütənasib 
sayğaclarda işçi gərginlik elə seçilir ki, onlar volt-amper xarak-
teristikalarının qeyri-müstəqil boşalmaya uyğun olan 
hissəsində işləsin, yəni çıxış impulsu birinci ionlaşma ilə 
(sayğaca düşən zərrəciyin enerjisi ilə) mütənasib olur (şək. 
2.5). Buna görə də onlar nəinki zərrəciyi qeyd edir, həm də 
onların enerjisini təyin edirlər.
Şək. 2.5. Heyger-Müller saygacının volt-amper xarakteristikası
Mütənasib sayğaclarda ayrı-ayrı zərrəciklərin yaratdığı 
im-pulslar təqribən 10
5
dəfəyədək gücləndirilir. Heyger-Müller 
sayğacı mütənasib sayğacdan bir o qədər də fərqlənmir, 
onlarda müstəqil qaz boşalması baş verdiyi üçün volt-amper 
xarak-teristikasının müstəqil boşalmaya uyğun olan hissəsində 
işləyirlər. Heyger-Müller sayğacı zərrəciyin enerjisini 
ölçmədən onu qeyd edir (şək. 2.6). Bu sayğacların gücləndirmə 
əmsalı 10
8
-ə bəra-bərdir. Heyger-Müller sayğacının ayırdetmə 
müddəti 10 
-3 
-10
-8
saniəyədir.

---

53 
Şək. 2.6. Heyger-Müller sayğacının quruluşu 
Vilson kamerası.
Bu üsulun mahiyyəti ondan ibarətdir 
ki, qaz və onun doymuş buxarı olan həcmdə ionlar yaradan 
sürətli zərrəcik hərəkət edərsə, onda ionlar üzərində damcılar 
müşahidə olunur və kamerada zərrəciyin nazik duman zolağı 
şəklində trayektoriyasının izi qalır. Yandan kafi qədər işıq 
saldıqda zərrəciyin izini gözlə görmək və ya fotoşəklini 
çəkmək olar. Zərrəciyin izinə görə kameradan keçən zərrəciyin 
növünü təyin etmək olur, məsələn 

-zərrəciklərin izi qalın, 

-zərrəciklərin izi isə nazik olur. Bundan başqa, zərrəciyin 
izinin uzunluğuna görə onun enerjisini, izin vahid uzunluqdakı 
damcıların sayına görə isə ionlaşma sıxlığını təyin etmək olar 
(şək. 2.7).
İlk dəfə D.V. Skobelsin Vilson kamerasını onun oxuna 
paralel olan sabit maqnit sahəsində yerləşdirmişdir. Bu halda 

- zərrəciklərin kütləsi böyük olduğundan onun trayektoriyası 
az əyilir, 

-zərrəciklərin trayektoriyası isə vint xəttinin bir 
hissəsi olur. 

-zərrəcikləri maqnit sahəsinə perpendikulyar 
istiqamətdə hərəkət etdikdə onun trayektoriyası R radiuslu 
çevrənin qövsü olur: 
H
m
e
c
R



/
(2.1) 

---

54