Azərbaycan respulikasinin elm və TƏHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti

Səsin istiqamətinin təyini. Eşitmə duyğusu 
Hər iki qulaq eyni cür işləyir, onlar səs mənbəyini səs tonları və başın hər 
iki tərəfində onları tutma müddətləri arasındakı fərqlərə görə təyin edə bilər. 
Səsi əvvəlcə səs mənbəyinə yaxın olan qulaq tutur. Alçaq səslər böyük dalğa 
uzunluğuna malik olduğuna görə başın yanından otüb keçə bilir və bir qulaq o 
biri qulaqdan səsi tez tutur. Əgər səs mənbəyi öndə və ya arxada, bədənin orta 
xətti üzrə olarsa, onun, hətta minimal yerdəyişməsi həmin səsi tutmağa imkan 
verir. Bu kimi qabiliyyət insanda yaxşı inkişaf etmişdir. Səsin gəlmə müddətləri 
arasındakı minimal fərqi duymaq eşitmə siqnallarının eşitmə mərkəzlərində 
(koxelyar nüvə, yuxarı zeytun nüvələri, dördtəpəli cismin arxa təpələri, qabığın 
eşitmə zonaları) konvergensiyası və analizi sayəsində mümkündür.
Yüksək tezliyi olan səslərin dalğa uzunluğu başın ölçüləri ilə müqayisədə 
kiçikdir və başdan əks olunur. Bu hal sağ və sol qulaqa gələn səslərin 
intensivliyində fərq yaradır, insanda qulaqlar bu fərqi tutmağa qadirdir. İnsanda 
eşitmə duyğuları yaxşı inkişaf etmişdir. İnsanlar kifayət qədər geniş diapazonda 
olan səsləri (16Hs-dən 20min Hs- ə qədər, musiqi səsləri şkalasına görə 10 
oktavaya yaxın səsləri) qavraya bilirlər. Yaşla əlaqədar olaraq insanın yüksək 
səs tezliklərinə həssaslığı zəifləyir, ona görə də eşitmə diapazonu yaşlı və 
ahıl adamlarda get-gedə azalır. Tezliyə görə yaxın olan iki səs arasında ən az 

---

fərqi tutmaq bacarığı səsləri fərqləndirmə qabiliyyəti kimi xarakterizə edilir. 
Eşitmə həssaslığının mütləq qapısı deyilən anlayış mövcuddur. Bu, səs qıcığı
təqdim edilən halların 50%-ində səsin minimal qüvvəsini hiss etmək 
qabiliyyətidir. Eşitmə həssaslığının minimal və maksimal həddi səsin 
tezliyindən (dalğa uzunluğundan), eşitmə reseptorları və eşitmə yollarının 
morfofunksional vəziyyətlərindən, yaşdan və digər faktorlardan asılıdır. İnsanın 
maksimal eşitmə həssaslığı səslərin 500Hs-dən 4000Hs-ə qədər olan 
diapazonundadır. İnsanda nitq sahələri və onların qavranılması bu diapazonda 
baş verir. 500Hs-dən aşağı tezliyi olan səslərə qarşı həssaslıq insanda azalır. Bu 
insanı daim alçaq səsləri və küyləri hiss etmək hallarından qismən qoruyur. 

---