Azərbaycan türkləRİNİN

A l a b r i a
(er. əv. VIII əsr). Na mə lu m ―a l‖ və qədim türkcə 
opri – 
“
düzən‖, ―çökəklik‖ (100,368) sözündəndir. Mid iyada İşpilibriya toponimi ilə 
səsləşir. Bəlkə də bu toponimdə türkcə Ura lın toponimiyasında əksini tapmış 
alap 
―çay vadisi‖ sözü vardır.
T a ş t a m i
(e r. əv. 714-cü il). Türkcə 
taş
– ―qaya‖ və 
tam –
―qala‖, ―qala
divarı‖ sözlərindəndir. 
K i z i l b u n d a
(er. əv. 820-ci il). M idiyada çay adı. Y. B. Y usifov mixi 
yazıda adın həm də Kizilbuda kimi yazılışına görə onun türk dillərində 
k izil – 
“
qırmızı‖ və 
bud
– ―dağ qolu‖ sözlərindən ibarət olduğunu (Qırmızı dağ qolu) izah 
etmişdir (187,93). Cənubi A zərbaycan ərazisində Balkaz dağlarından başlanan və 
Xəzə rə tökülən Qızıl-Özən çayı ilə loka lizə o lunur (102,213). ― Qədim yerli 
adlar‖dan sayıldığına görə indiyədək mənası aydınlaşdırılmamışdır. Türkcə 
k izil
– 
―qırmızı‖ (görünür, çayın axdığ ı ərazinin vulkan mənşəli qırmızımtıl sü xurlarına 
görə) və ―bunda‖ ko mponentlərindən ibarətdir. Bu ko mponent ehtimal ki, Altay 
dillərindəki 
buya
– ―su‖ sözündən ibarətdir, la kin görünür, türk d illərində 
y -d
əvəzlən məsinə görə ―buda‖ formasın ı qəbul etmiş və danışıqda (bəlkə də asur 
dilində bu hidronimi ya zan katib in art ırmasıd ır) ―n‖ s əsi əlavə olun muşdur. 
De mə li, Kizilbunda ―Qızıl su‖ (çay‖ mənasındadır. Quru luşca Sibirdə
Kızil-Xem (Yen isey çayının bir qolu), Türkiyədə Kızil-İrmak və Kızıl-Su çay 
adları ilə eynid ir.
U ş k a k k a n
(er. əv. 728-c i il). İ. M. Dyakonova görə, Cənubi 
Azərbaycanda Qaradağda indiki Qarasu çayının hövzəsinin adıdır. (102,201). 
Ehtimal ki, asurca yazılışında toponim ―uşk‖ və ―akkan‖ hissələrindən ibarət 
toponimin ―uşk‖ ko mponenti qədim türkcə 
inçku-
―sakit‖, ―dayaz‖ (100, 110) 
sözünün danışıqda təhrifid ir. Uşkakkan (asurca yazılışda ―k‖ s əsinin 
qoşalaşdırılması ilə) ―sakit (dayaz) axan‖ mənasında olmaq la Qarasu çayın ın 
qədim adıdır (?).
U ş k a y a
(e r. əv. 714-cü il). E. A. Qrantovski bu adı fa rsca 
xuşk 
– 
―quru‖ sözü ilə əlaqələndirmişdir (88,276). Y. B. Yusifova görə, toponim türk 
dillərindəki 
uç
(üç) və kaya, qaya sözlə rindən ibarətdir. Uşkaya toponimi Səhəndin 
şimal ətəyində Üskiyyə kəndin in adında indiyədək qalmışdır. Kənd həqiqətən də 
Səhəndin sıldırımlı qayalıq əra zisindədir. 
X a r ş a
(er. əv. 744-cü il) və 
Xarşay 
(er. əv. 744-cü il). E. A. Qrantovski 
bu toponimləri İranmənşəli sayır və farsca 
karşi
– ―şırım‖ (kotanın, xışın torpaqda 
açdığı iz) sözü ilə izah edir (88,195), lakin düşünmür ki, ―şırım‖ sözü heç vaxt 

---

73 
yaşayış məntəqəsi adına çevrilə bilməz. Həm də Harşi və Surmurru (asur 
mənbələ rində er. əv. 744 və 728-c i illərdə Mannada qeyd olunan Sumurzu 
toponimi) adlı şumer toponimi III Ur sülaləsindən Şulqi (er. əv. 2114 – 2067) 
vaxtından məlu mdur. Türk dillərində 
karşi
– ―qala‖, ― möhkə mləndirilmiş yer‖ (V. 
V. Bartolda görə, 
karşi
– ―saray‖, ―paytaxt‖ mənasındadır (68,161) sözündəndir 
(bu söz Karşibut və Arsita toponimində də vardır).
D a n a k u
(er. əv. 713-cü il). İranın Sasani şahlarından II Xosrovun (591-
628) vaxtında Cənubi Azərbaycan ərazisində Danak çölünün adı qeyd olunur 
(114,31). Türkcə 
dan
– ―düzən‖ (160,III,2,1621) sözündəndir. 
N i ş a a
(er. əv. 744-cü il). Mid iyada ―ölkə‖ adı. Büsütun qaya yazısında 
(er. əv. 519-cu il) Nisa kimi qeyd olunmuşdur.Midiyada məşhur cins at ilxıların ın 
saxlad ığı əyalətdir (A mmian Marsellin, XXIII, 6, 30). Türkcə 
en, in
– ―yer‖, ―aşağı 
yer‖ (100, 173, 209) və say ―səhra, ―düzənlik‖ (100, 481) sözlərindəndir.Görünür, 
əvvəlcə ―İnsay‖, yaxud ―Ensay‖ kimi olmuş toponim