Azərbaycan türkləRİNİN

k in (qin), k inq (qinq) 
sözü (diqqət 
cəlb edən budur ki, ―q inq‖ sözündə ―qanq‖ sözündə olduğu kimi qədim Altay 
dilləri üçün səciyyəvi ―
nq”
qovuşuq səsi vardır) ehtima l ki, türkmənşəlid ir. 
K u a k i n d a
(er. əv. 834-cü il). Türkcə 
k iya 
(qırğızca, özbəkcə, və 
qazaqca 
k iya, 
altayca 
k ayu)-
―dik‖, ―sıld ırım‖, ―yalçın yamac‖, ―çətin liklə gedilə 
bilən qayalı ya mac‖, ―eniş‖ (145,277), 
k in-“
qala‖ sözlərindən və -da (la) 
şəkilçisindəndir (?). 
K i n d u t a u ş
(er. əv. 820-c i il). E. A. Qrantovskinin ehtima lına görə, 
İran mənşəli addır (88,200). Türkcə 
k in-
―qala‖, -du (lu) şəkilçisi və tauş, taus – 
―səsküylü (çay‖ sözlərindəndir (toponimin sonundakı ko mponent Azərbaycanda 
Tavusçay hidronimləri ilə müqayisə olunur). 
K i n q i ş
t i l e n z a
x
(er. əv. 820-ci il). Türkcə 
k inq – “
qala‖, naməlu m 

---

68 
―iştilen‖ ko mponenti və türkcə 
üzək, özək – “çay” (
166,I,406,510) sözlərindəndir. 
Ehtimal ki, ―iştile‖ ko mponenti ―iş‖ və ―tile‖ hissələrindən ibarətdir (―tile‖ sözü 
haqqında bax Talaşuri).
U r ş a n i k a
(er. əv. 744-cü il). Sanqi əyalət ində (indiki Səhənd dağı olan 
bölgədə) bir şəhərin adı. E. A. Qrantovskiyə görə, hindcə 
varşan – “
qüdrətli‖, 
―qüvvətli‖, ‖böyük‖ sözündəndir (88,233). Bu, inandırıcı deyil, çünki ş əhər adı 
belə sözdən ibarət ola bilmə z. Hə mdullah Qə zvin i (XIV əsr) Təbriz ya xın lığında 
―Urişak‖ toponimini qeyd edir (32,42). Tü rkcə 
ur
– ― möhkə mləndirilmiş yer‖, 
―təpə‖, 
sanq (
çanq) – ―dağ‖ və 
ık, ik – 
―küləkdən qorunan yer‖, ―daldalanacaq yer‖, 
―sığınacaq‖, ―tərəf‖ (166,I,651) sözlərindəndir. Qeyd edilməlidir ki, Manna və 
Midiya toponimlərinin bəzilərində ―ur‖ sözü mənşəcə şumer dilinə aid uru – 
―icma‖, ―şəhər‖ (qədim türkcə ordu – ―şəhər‖, ‖xan düşərgəsi‖) sözü də sayıla bilər.
Q i n z i n
(er. əv. 728-c i il). Gü man ki, e r. əv. 728-c i ilə aid mənbədə 
göstərilən ―Qizinikissa‖ toponimi ilə eynidir. Türkcə 
k in – 
―qala‖ və 
çinq –
―sıldırım‖, ―şaquli yarğanlı yayla‖, ―əlçatmaz dağ‖ sözlərindəndir. Quru luşca 
Midiyada Karzin toponimi ilə müqayisə olunur.
K i n q a r i k u
(e r. əv. 714-cü il). Qədim türkcə
k inq-
―qala‖ və 
ərqu – 
―dayanacaq‖, ―düşərgə‖ (L. Y. Tuquşeva, göstərilən əs əri. S. 316) sözlərindən, 
yaxud 
k inq 
və qədim türkcə 
erik , 
monqolca 
ereq –
―sıld ırım sahil‖, ―yarğan‖ 
(145,638) sözlərindəndir.
K i n t a u
(er. əv. 714-cü il). Y. B. Yusifov bu toponimi ― Qaradağ‖ kimi 
mənalandırmışdır. Bizcə oronim 
k in
-―qala‖ və 
tay-
―dağ‖ sözlərindən ibarətdir və 
―Qaladağ‖ deməkd ir. 
Qeyd edilməlidir ki, ―q in‖, ―qinq‖ fo rmalarında bu söz Midiyanın Qin xu xt,
Qinqib ir, Qinqird və b. toponimlərində vardır, lakin mənaların ı ü zə çıxarmaq 
olmur.
Midiya ərazisində bir qrup toponimdə ―işta‖, ―işte‖ ko mponenti diqqəti 
cəlb edir. Y. B. Yusifov bu adların bəzilərinin türkcə 
issi, isti 
(ilıq) sözündən ibarət 
olduğunu yazmış, İştraura toponimini ―İsti çay‖ kimi mənalandırmış və orta əsr 
Qermrud – ―İlıq çay‖ çayı ilə eyniləşdirmişdir (184). Ehtima l ki, digər 
toponimlərdə ―işta‖ sözü türk d illərindəki 
ast
– ―alt tərə f‖, ―aşağı tərəf‖ (166,I,195) 
sözüdür; bəlkə də Arazdan aşağıda yerləşdiklərinə görə bu toponimlərin 
bəzilərində ―ast‖ sözü öz əksini tap mışdır. Bunu Atropatenada Ptolemey in 
göstərdiyi Astabene, Strabonun göstərdiyi Azar, müasir Astara və Astrabad 
toponimlərində görmək olar. Pto lemeyin M idiyada qeyd etdiyi Astabene toponimi 
indiyədək Cənubi Azərbaycanın Qaradağ mahalında Üştibin azərbaycanlı kəndin in 
adında qalmaqdadır. Həmin mahalda, A razın sağ sahilində, Seyid Cəbray ıl dağın ın 
qərb ətəyində Astamal kəndi vard ır. Ona görə də ―İştaippa‖ (er. əv. 714) 
toponimin in bu ko mponent vasitəsilə düzəldiyin i gü man etmək olar. ―İştaippa‖ 
toponimi bizcə ―Üç təpə‖ toponimin in təhrifidir. Cənubi A zərbaycanın Qaradağ 
mahalında indi Üçqardaş adlı üç təpədən ibarətdağ vardır. Fikrimizcə, türkcə 
ast – 

---

69 
―alt‖, ―aşağı‖ sözü ‖Tutaşti‖ er. 744-cü il) toponimində də əksin i tap mışdır. Türkcə