Azərbaycan türkləRİNİN

şat
– ―vəliəhd‖, ―şahzadə‖ və 
ər
– ―kişi‖, ― igid‖, ―döyüşçü‖ sözlərindən ibarət 
olduğunu güman etmək o lar . XVIII əsrdə Xivə xanlığın ın aid arxiv sənədlərində 
qaraqalpaqlarda 9 nəfər Sad ır şə xs adı çə kilir (61).İ.M.Dyakonov və 
E.A.Qrantovski ad larda ―satar‖ sözünü qədim fars mənşəli 
hşatra
– ―ha kimiyyət‖ 
sözünün asurca yazılışı sayır (102) və bunun əsasında Maday etnosunun 
Arimənşəli (fa rs mənşəli) olduğunu yazırlar. La kin yu xa rıda deyilənlə r bu fikrin 
yanlış olduğunu göstərir. Orta Asiyada sak çarlarından biri Saksatar (bu adı 
er.əvvəl II əsr müəllifi Poliyen çəkir) şə xs adı məlu mdur. Adın birinc i ko mponenti 
Şərqi hun xaqanı Metenin oğlu Kiek (yazılışı çincədir, Kuyak, Kuvak kimi də 
oxuna b ilə r) və Çingiz xanın nəvəsi Quyuk xan ın (1205- 1248) adlarında da vardır. 
Kiaksar (huvaxştra) şəxs adın ın dəqiq mənasını müəyyən edə bilmədik. Əgər bu ad 
məh z Herodotun yazdığını kimi s əslənmişsə, onu şumer dilində
k iak
– ―sevimli‖
(103, 81) sözündən və Sar (Şar) – Aşur allahın ın adından ibarət olduğunu və 
(allahı) ―sevimlidir‖ mənasını verdiyin i ehtimal etmək o lar. Belə halda Kiaksar 
Midiyada teofor adlardandır. 
A s t i a q
(Herodot, I, 153). Mid iyanın a xırıncı çarı Astiaq türklə rin
tarixində qara səhifə aç mış şəxslə rdəndir. Onun öz s ərkərdəsi Ha rpaqa (əslində 
Arpaq) qarşı ədalətsiz münasibəti (oğ lunu öldürüb ətini atasına yedizdirməsi) 
Harpaqın Astiaqa qarşı vuruşan fars ordusunun tərəfinə keçməsinə və bununla da 
Herodotun ―rəşadətli kişilər‖ ad landırd ığı (Herodot, I, 96) mid iyalılardan 
hakimiyyətin fa rslara keç məsinə səbəb olmuşdur. 
Herodotun ―Astiaq‖ kimi yazdığ ı ad er. əv. 519-cu ilə aid Bisütun qaya 
yazısının farsca versiyasında İştivequ, babilcə versiyasında İştimequ (bu dildə ―v‖ 
səsi yo x idi) forma larındadır (102, 18). İ. H. Əliyev bu adı Ela m mənşəli saymış və 
elamca İştu allahının ad ının əks etdirdiyin i yazmışdır (43, 78). Həqiqətən də 

---

83 
Midiyada ondan əvvəl İşteluku və İştesuku şəxs adları mə lu mdur. Lakin o, ad ın 
ikinci hissəsini izah edə bilmə mişdir. Qeyd edilmə lid ir ki, qaya yazısının farsca 
versiyasında da adın sonunda ―u‖ s əsinin yazılması göstərir ki, bu səs, adətən, asur 
dilində adların sonuna əlavə olunan ―u‖ adlıq hal ş əkilçisi deyil. 
Ehtimal ki, ad Ela m mənşəli İştu allahının adından və şumercə ―be‖ 
şəkilçisindən və gu – ―mənimd ir‖ sözlərindən ibarət olmaqla ―İştu (allah ı) 
mən imdir‖ mənasındadır. Bə lkə də Ela m mənşəli İştu (yaxud hurritcə İştu 
―parlaq‖) allah ının adından, şumercə 
be
– ―hökmdar‖ , ―bəy‖, ―cənab‖ və 
ku
– 
―mən imdir‖ sözlərindən ibarətdir. Ad ―hökmdar İştu allahım‖ mənasındadır. 
H a r p a q
(He rodot, I, 162). Ça r Astiaqın qohumu, Maday ordusunun 
ko mandanı. Adın əvvəlinə ―h‖ səsi əlavə olunmuşdur (Herodotun məlu matçısı fars 
olduğuna görə adı ―Harpaq‖ kimi tələffü z etmiş və müəllif də belə yazmışdır). 
Şumercə 
ara, ə rə 
- ―qul‖ (məbəd təsərrüfatında işləri qul), 
ba
– ―bağışla maq‖ və 
k u
– ―qismət‖, ―pay‖ sözlərindən ibarət teofor ad o lub ―(Allah) qul payı bağışladı‖ 
mənasındadır. Er. əv. 713-cü ilə a id asur mənbəyində çəkilən midiyalı Arba ku 
adının eynidir.
M a z a r e s
(Herodot, I, 137). Harpaqdan qabaq fars ordusunun 
ko mandanı (Herodot, I, 137) olmuş Mid iyalı ş əxsin adı. Şu mercə 
mez
– ―ər‖ , ― kişi‖ , 
və 
ere
– ―qul‖ sözlərindən ibarət olmaqla (―Allahın‖ qulu, kişisi) mənasındadır. 
Sondakı ―s‖ yunan dilində əlavə o lunmuş şəkilçid ir.