Azərbaycan türkləRİNİN

N i k d i a r
( er. əv.821-c i il). Makna hökmdarı Şa rsinin atasının adı. 
Şumer allahı Enki adından, şumercə 
du
– ―yaxşı‖ və 
ara
(
ərə
) – ― qul‖sözlə rindən 
ibarətdir. ― Enki ( a llahının) ya xşı qulu‖, ya da şumerc ə
ni (k)
―şey‖, ―mü lkiyyət‖, 
di –
―tikmə k‖ və 
ara
– ―qul‖ sözlərindən ibarət teofor ad olub‖(Allaha) şey ( bina, 
məbəd) t ikən qul‖ mənasındadır.
P a r u ş t a
( er. əv.820-ci il). İran mənşəli ad sayılır və qədim h ind 
dilində 
purahsta
– ―durmaq‖ sözü ilə ə laqələndirilir ( 88). Şu mercə
par
– 
― işıqlandı‖, ― parıldadı‖ sözündəndir. 
U d a k i
( e r. əv. 828-c i il). Ehtima l ki, ad şu mer d ilində 
Utu 
– ―Günəş 
allah ı‖ və 
k u
– ―qis mət‖, ―pay‖ sözlə rindən ibarət olmaq la ― Utu allahın ın ( verdiy i) 
pay‖ mənasındadır. Şu mer d ilində 
k u 
sözü həm də ―mən‖ mənasında olduğuna 
görə ad ―Mənim Utu (allahım)‖ kimi izah o luna bilər. Bəlkə də bu ad şumercə 
atahku 
– ― kö mək edən qüvvə‖ sözündəndir. 
E r i s i n
( er. əv. 719-cü il). İ. H. Əliyev hürrit mənşəli ad sayır (44,64). 
Şumer d ilində 
ere 
– ―qul‖ ( İ. M . Dyakanova görə, mənşəcə akkad dilinə mənsub 
bu söz er. əv. 3000-2800-ci illər arasında şumer d ilinə keçmişdir) və Sin (A llah ın 
adı) sözlərindən ibarətdir. Ad ―Sin (allahının ) qulu‖ mənasındadır. Şu mercə Bursin 
―Sin allahının uşağı‖ şəxs adı ilə müqayisə edilə b ilər. Adı başqa cür də izah etmək 
olar. Türkcə 
ər 
―(monqolca 
ərə)
– ―kişi‖, ― igid‖ ,‖ döyüşçü‖ və oxşarlıq, bənzərlik 
bildirən
sin, şin
( ba x yu xarıda Musasin adına) sözlərindəndir. Uyğur xaqanın ın 
xanı Buku – Çin (127,131), XIII əsrdə monqollarda Ərkəsin (türkcə 
ərk
– ―iradə‖, 
―güc‖, ―qüdrət‖, yaxud 
ərkə
- ― mehriban‖, ― riqqətli‖ , ―lət if‖ ( 100, 324) və 
sin
sözlərindən); Türkmənistanda monqol canişini Sankli – Sin (36, 320) adları ilə 
eynidir. Ad ― igid təki‖, ―döyüşçü kimi‖ mənalarındadır. Y. B.Yusifov eyni sözlərə 
əsaslanaraq adı ―cəsur ər‖ kimi mənalandırır (179
b
,146). 
Ş a r s i n
(er.əv.821-c i il). Bizimlə şifahi söhbətində Y.B.Yusifov bu adı 
― Sarışın‖, ―Sarımtıl adam‖ kimi izah etmişdir. Lakin bu fikir az inandırıcıdır. 
Bizcə bu şəxs adındakı ―Şar‖ ko mponentinin şumerlərdə Şar a llah ının ( Umma
şəhərinin allahı), ( bu sözü şu mer dilindəki 
şar 
―dairə‖, ―yumru‖ sözü ilə 
qarışdırmaq olmaz.A zərbaycan dilindəki 
şar
– ―yu mru‖, ―dairəvi‖ sözü ilə şumercə
şar 
sözünün eyni mənalılığ ı diqqəti cəlb edir), yaxud akkad mənşəli 
Sar 
– ―çar‖ 
sözü ilə müqayisə olun ması mü mkündür. Bu adın ―Şar‖ sözü Urartunun Sardur 
şəxs adındakı ―
Sar”
sözü ilə eynidir (Sar və şume rcə 
tur 
―
oğul
‖ sözlərindən). Adın 
―
Sin
‖ komponenti də şumer – akkad mənşəli Sin – ―Ay allahı‖ sözü ola bilər və 

---

63 
bütünlüklə Şarsin (yaxud Sarsin) ―Sin (allah ı) - çardır‖ mənasını verir.
T e l u s i n
(er.əv. 729-cü il). Y.B. Yusifov bu adı Altayda erkən orta 
əsrlərdə Tele tayfasının adı ilə bağlamış və onu ―Tele (tayfasının) adamı‖ kimi 
məna landırmışdır. (179
b
, 146). Bizcə, bu ad qədim türkcə
telu – “qoçaq”, “cəsur”
(166, III, 215) (azə rbaycanca 
“dəli”,
məsələn ― Kitabi Dədə Qorqud‖da Də li 
Qarcar) və