Azərbaycan türkləRİNİN
Yüklə 1,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
su
―su‖ və ― uni ‖ şəkilçisindən ibarətdir. (bax: И. И. Мещанинов. Аннотированный словарь урартско го языка. с. 264, 265). Urartu d ilin ə aid ―su‖ sözü ermən i dilində ― sov ‖ kimi qalmışdır və deməli, Göyçə gölünün ermən icə adı olan ―Sevan‖hidronimi məh z Urartu dilindəki ―su‖ sözündəndir. Beləliklə, Urartu 124 dilində ―Su-ini‖ (Göyçə gölü və onun ətraf əra zisi) ilə e rmən ilə rin Sisakana verdiyi Syuni (əslində ―Si-uni‖ ) mü xtə lif mənşəli, la kin zahirən o xşar adlard ır, çünki birincisində ―su‖ (göl, su), ikincisində Si (etnonim) ko mponentləri iştirak edir. Aydın oldu ki, Sisakan toponimi ermənicə deyil və həm də bu adda İran mənşəli ―kan şəkilçisi yo xdur. ―Alban tarixi‖ndə qeyd olunur ki, bu adı farslar deyirlər. Buradan belə nəticə çıxır ki, Sisakan adında ―an‖ ş əkilçisi farscadır. Sakların məskunlaşdığı bu bölgədə Si sülaləsinin hakimiyyəti er. əv. başlanmışdır. Çünki eramızın I əsrin in 60-cı illərində Albaniyada hakimiyyətə keçmiş Ərən (ermənicə yazılışda Aran və Eran) ―Alban tarixi‖ndə yazıld ığına görə məh z Sisak süla ləsindən idi. Eranın əvvəllərində Ermən istan Parfiya dövlətin in tərkib inə da xil edildikdən sonra Parfiya çarı öz qardaşı Va larşakı Ermənistana çar göndərmiş. Valarşak isə Albaniyaya Sisak nəslindən Aran (Ərən) adlı bir nəfəri çar təyin etmişdi. Bu radan aydın olur ki, Sisak sülaləsi I əsrdə artıq tanın mış hakim sülalə id i. Ərən şəxs adının türkcə olması Sisak sülaləsinin türkmənşəli olduğunu göstərən tutarlı faktlardan birid ir. Sisak sülaləsindən Ərəndən sonrakı çarların adları məlu m deyil və ona görə də bu sülalədən o lan hökmdarların Albaniyada hakimiyyətdə olduqları müddətin şəcərəsi bilin mir. La kin görünür, onların hakimiyyəti IV əsrdən bu yana keçmir. V əsr e rməni tarixç isi Yegişe (Eq işe, V fəsil) a lbanlarda çar nəslinin Qnuni adlandığ ını ya zmışdır (451-ci ildə Sasanilərə qarşı üsyanda iştirak edən Alban hakimi Vahan bu nəsildən idi). Qnuni etnonimindəki ―uni‖ sözü qədim ermən icə ya zılışda əlavə olun muş, əslən urartu dilinə mənsub şəkilç idir. Eht ima l ki, ermən icə yazılışda təhrifə uğra mış ―qn‖ sözü məh z ― Qun‖ ―hun‖ kimi bərpa o luna bilər və de mə li, hakimiyyətdə hun mənşəli sülalənin olması ehtimal ed ilə b ilər. Həmin hun sülaləsi isə eranın əvvəllərindən Albaniyanın şimal-şərqində yaşamaqda olan maskutlardan id i. Təsadüfi deyil ki, Alban çarı Vaçe hakimiyyətdən əl çəkd ikdə məhz Maskut əyalətinə getmişdi. IV əsrdə bütün albanlarla b irlikdə Sisakan əhalisi də xristian dinini qəbul etmişdi. Bu sülalənin nümayəndələri ―Saklı‖ (ərəb mənbələrində ―Səhl‖) ləqəbini daşıyırdılar. ―Səhl‖ (yəni Sisak) sülaləsinin ən məşhur nümayəndəsi Səhl ibn Sunbat idi. O, Babə ki tutub ərəblərə vermişdi. Səhl Sunbatın qalası Şəki idi. Ərəblərin Azərbaycanı işğal etməsindən sonra Sisakanın xristian hakimləri ―məlik‖ adlanırdılar. Səhl ibn Sunbat da məlik id i və ―Kitabi Dədə Qorqud‖da Şöklü Məlik (―Şəkili Məlik‖ adının təhrifi) ehtimal ki, məh z Şəki hakimi Səhl Sunbatdır. Qeyd edilmə lidir ki, Bə zz qalasın ın hakimi, xürrə milə rin başçısı Cav idan da ərəb mənbələ rində Cavidan ibn Səhlə k adlan mışdır. Cavidanın qəbrin in Zəngəzurda Pir- Davidan adı ilə indiyədək qalması da bununla bağlıdır. IX əsr ərəb coğrafiyaçısı İbn Xordadbeh Muğanın hakimin in Şəklə olduğunu yazır (I, 16). Sisakan Alban çarlığı daxilində müstəqil xanədanı olan əyalət idi. Əhalisi albanlarla etnik mənsubiyyətcə eyni olduğuna görə Sisakan A lbaniya ilə daha sıx münasibətlərdə idi. A lban tarixçisi Musa Kalankatlı Syunidən maldarların öz heyvan sürülərini Kür və Araz sahillərindəki q ışlaqlara gətirdiklərini yazmışdır 125 (―Alban tarixi‖, II kitab, 26-cı fəsil). Sisakanda hakimiyyətdə olmuş sülalənin bütün hakimlərin in adları ardıcıllıq la məlu m deyil. Xristianlığın qəbulundan sonra ―Bib liya‖dan keçmə adlar geniş yayılsa da, sülalənin bəzi çarlarının adları türkcədir. On ların bəziləri ilə oxucunu tanış edək. P i s a k. Sa k nəslindən hakim adı (Favst Buzand, III kitab, 20-c i fəsil). Türkcə Yüklə 1,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|