Azərbaycan

A.
 
2001-2008-ci illər ərzində yoxsulluqda baĢ verən dəyiĢiklik  
 
2.3.
 
Onilliyin  ikinci  yarısı  və  2008-ci  ili  əhatə  edən  dövr  ərzində  Azərbaycan  əhalisinin 
həyat  səviyyəsi    əhəmiyyətli  dərəcədə  yüksəlmişdir.  Sözügedən  dövr  yaĢayıĢ  Ģəraitinin 
yaxĢılaĢdırılması məqsədini daĢıyan intensiv islahat səyləri və siyasətlər ilə xarakterizə olunur. Ev 
təsərrüfatlarının  istehlakı  2001  –  2008-ci  illər  ərzində  iki  dəfədən  çox  artaraq  32  manatdan  67 
HaĢiyə 1.1:Yoxsulluğun ölçülməsi və təhlilində əsas dəyiĢənlərin konsepsiyaları və 
anlayıĢları 
Yoxsulluq anlayışı. Yoxsulluğun konsepsiyası çoxölçülüdür və bir çox elementi əhatə edir. Bunlardan 
bir neçəsini sadalamaq olar: uyğun qida, paltar, yaĢayıĢ sahəsi, təmiz su və sanitariya, səhiyyə və təhsil; 
erkən  ölüm;  gücsüzlük  və  sosial  təcridolunma;  istehlak  və  istehsal  vasitələrinə  məhdud  çıxıĢ.  BaĢqa 
sözlə,  yoxsulluğun  ölçülməsi  və  təhlili  ev  təsərrüfatının  və  ya  Ģəxsin  öz  hazırki  əsas  ehtiyaclarını 
qarĢılamaq üçün kifayət qədər vəsait, yaxud bacarıqlara malik olub-olmadığını soruĢur. 
 
Yoxsulluğun ölçülməsi. Yoxsulluğun ölçülməsi üçün iki əsas komponent tələb olunur. Birincisi, yaĢayıĢ 
səviyyəsi  göstəricisi  qərarlaĢdırılmalıdır.  Ġkincisi,  yoxsulluq  həddi  müəyyən  olunmalıdır  ki,  bundan 
aĢağı  olan  ev  təsərrüfatı  və  ya  fərdin  yoxsul,  kimi  təsnifatlaĢdırılması  həddini  əks  etdirsin.  Birinci 
komponent  olan  yaĢayıĢ  səviyyəsi  göstəricisinə  gəlincə,  rifah  halının  ümumi  istifadə  olunan  monetar 
ölçüləri gəlir və istehlak xərcləridir. 
 
İstehlak xərcləri. Ġstehlak xərclərinin qurulması ərzaq, uzunmüddətli istehlak mallarının istehlak dəyəri, 
səhiyyə  və  təhsil  xərcləri,  mənzil,  Ģəxsi  istehsal  və  s.  müxtəlif  istehlak  maddələrinə  çəkilən  xərclər 
haqqında toplanan məlumatların toplusunu əhatə edir. Məlumat toplama prosesində bəzi düzəliĢlər, o 
cümlədən: (i) müxtəlif ölçülü və tərkibli ev təsərrüfatlarının ehtiyaclarındakı fərqlərə düzəliĢlər, (ii) ev 
təsərrüfatı  üzvlərinin  yaĢına  və  miqyasa  qənaət  üçün  düzəliĢlər,  (iii)  regionlar  və  müxtəlif  zaman 
müddətləri üzrə qiymətlərə düzəliĢlər edilir. 
 
Yoxsulluq  hədləri.  Yoxsulluq  həddi  yoxsulu  qeyri-yoxsuldan  ayıran  həddir  və  əsas  ehtiyacların 
qarĢılanması üçün istehlakın mütləq minimumunu əks etdirir. Təkcə yoxsulluğun müxtəlif səviyyələrini 
deyil,  həm  də  müxtəlif  cəhətlərini  fərqləndirmək  üçün  müxtəlif  yoxsulluq  hədlərindən  istifadə  edilir. 
SeçilmiĢ hər bir rifah göstəricisi üçün yoxsulluq həddinin müəyyən olunmasının iki əsas üsulu vardır – 
nisbi  və  mütləq.  Nisbi  yoxsulluq  səviyyələri  rifah  ölçüsünün  (məsələn  istehlakın)  ölkə  üzrə  ümumi 
bölgüsünə  nisbətdə  müəyyən  edilir.  Mütləq  yoxsulluq  səviyyələri  ev  təsərrüfatları  və  ya  fərdlərin  öz 
əsas ehtiyaclarını qarĢılamaq üçün etibar edə biləcəkləri müəyyən mütləq standart üzərində qurulur. Bu 
mütləq  yoxsulluq  səviyyələri,  adətən,  ərzaq  ehtiyaclarının  qiymətləndirilməsinə,  yəni,  tipik  ailənin 
sağlamlığı  üçün  minimum  hesab  olunan  qida  səbətinin  dəyərinə  əsaslanır  və  buraya  qeyri-ərzaq 
ehtiyacları üzrə bənd əlavə olunur. Əhalidən kəskin yoxsulları və ümumi yoxsulları fərqləndirmək üçün 
seçilmiĢ hər bir yoxsulluq həddinin aşağı və yuxarı hədləri ola bilər. Əsas ehtiyacların dəyəri (ƏED) 
çərçivəsindən  istifadə  etməklə  2008-ci  il  YSQS  məlumatlarında  yoxsulların  müĢahidə  edilən  istehlak 
səbəti əsasında aĢağı və yuxarı yoxsulluq hədləri müəyyən edilmiĢdir. Hər bir yoxsulluq həddinə ərzaq 
komponenti (hər iki hədd üçün ümumidir), üstəgəl əsas qeyri-ərzaq xidmətlərinə sərf edilən vəsait (hər 
bir hədd üçün fərqlidir) daxildir (ətraflı məlumat üçün Əlavə C-yə baxın). 
 
Yoxsulluq indeksləri. Yoxsulluğun ölçülməsində sonuncu addım rifah göstəricisi və seçilmiĢ yoxsulluq 
həddinin müqayisəsini bütün əhali, yaxud əhali qrupları üzrə bir ümumi yoxsulluq göstəricisinə çevirən 
riyazi  funksiyanın  seçilməsidir.  Bu  hesabatda  yoxsulluğun  üç  ölçüsündən  istifadə  edilmiĢdir: 
adambaĢına  nisbət,  yoxsulluğun  dərinliyi  və  yoxsulluğun  kvadratik  boĢluğu.  AdambaĢına  yoxsulluq 
səviyyəsindən geniĢ istifadə edilsə də yoxsulluğun dərinlik və kəskinlik ölçüləri yoxsulluq səviyyəsini 
tamamlayır  və  yoxsulların  sosial  cəhətdən  qəbul  edilə  bilən  yaĢayıĢ  minimumundan,  yəni  yoxsulluq 
həddindən nə dərəcədə uzaq olduğuna dair təsəvvür formalaĢdırır. 
 
 

---

27 
 
manata  qədər  yüksəlmiĢdir  ki,  (2001-ci  ilin  qiymətləri  əsasında)  bu  da  real  istehlak  xərclərində 
110%-dən  çox  artım  deməkdir  (Cədvəl  2-1).  Ġri  Ģəhərlərdə,  o  cümlədən  Bakıda  istehlak 
xərclərinin 140 faizdən çox artmasına baxmayaraq, kənd yerlərində müvafiq artım 90 faizdən az 
olmuĢdur.  ġəhər  ərazilərində  yaĢayan  və  ən  yoxsul  əhali  qrupunun  maddi  durumu  daha  çox 
yaxĢılaĢmıĢdır.  Ən  yoxsul  kvintildən  olan  ev  təsərrüfatlarının  istehlakı  140%-dən,  ikinci  və 
üçüncü kvintildən olanlarınkı isə 125%-dən çox artdığı halda ən varlı kvintil üçün bu rəqəm 80% 
təĢkil etmiĢdir. Beləliklə, iqtisadi artım əsas etibarilə yoxsullara doğru istiqamətlənmiĢ və maddi 
durumu yaxĢı olan əhali ilə müqayisədə yoxsullar artımdan daha çox faydalanmıĢdır.