Azərbaycanda Peşə Təhsili və Təliminin (ptt) inkişafına Avropa İttifaqının dəstəyi

Bilirəm 
Bilmək istəyirəm 
Öyrəndim 
 
 Cədvəl 3.1

“Ölçülən kəmiyyətin növünə görə voltmetrləri” karusel iş üsulundan istifadə edərək 
araşdırın və qrafikdə qeyd edin. 
Sxem 3.9 

Zaman – impulslu voltmetrlərin quruluş prinsipini araşdırın və müzakirə edin. 
Ölçülən 
kəmiyyətin 
növü
?
?
?
?

---

39 
3.4.3. Qiymətləndirmə 
Aşağıdakı qiymətləndirmə meyarına əsasən qiymətləndirəcəksiniz:
“Rəqəmsal cihazları haqqında məlumat verir” 

Hansı rəqəmli voltmetrlərdən geniş istifadə edilir? 

Hansı kəmiyyət diskretləşmiş adlanır? 

Hansı kəmiyyət kvantlanmış adlanır? 
 
 

---

40 
Təlim nəticəsi 4: Güc və enerjinin ölçülməsi barədə bilir 
4.1.1. Sabit cərəyan və birfazalı dəyişən cərəyan dövrəsində gücü təyin edir 

Sabit cərəyan və birfazalı dəyişən cərəyan dövrəsində güc 
Sabit və dəyişən cərəyan dövrələrində gücü ölçmək üçün əsasən 
elektrodinamik və ferrodinamik vattmetrlərdən istifadə olunur. Elektrodinamik 
vattmetrlər sabit cərəyan və dəyişən cərəyan (2000 hs tezliyə qədər) 
dövrələrində gücü ölçmək üçün tətbiq olunur. Onlar, bir qayda olaraq, qeyri-
stasionar hazırlanır və yüksək dəqiqliyə malik olur. Ferrodinamik vattmetrlər, 
adətən, stasionar hazırlanır, nisbətən kiçik dəqiqlikli, (1,0; 1,5) olur və əsasən 50hs tezlikdə istifadə 
olunur. Yüksək tezliklərdə gücü ölçmək üçün termoelektrik və elektrik vattmetrləri də tətbiq olunur. 
b 
Sxem 4.1 a) Elektrodinamik vattmetr b) Vektor diaqramı 
Elektrodinamik vattmetrin sxemi, onun J yükündə sərf olunan gücü ölçmək üçün qoşulması və 
vektor diaqramı sxem 4.1.1.-də göstərilir. Vattmetrin tərpənməz sarğacı (1) yük dövrəsinə ardıcıl 
qoşulur və ardıcıl sarğac adlanır. Vattmetrin hərəkət edən sarğacı (2) Rə əlavə müqaviməti ilə birlikdə 
yükə paralel qoşulur və paralel sarğac adlanır.
Sabit cərəyan dövrəsinə qoşulduqda vattmetr üçün aşağıdakı ifadə alınır: 
𝛼 =
1
𝑊
𝛼
𝐼
𝑢
𝐼
𝑑𝑀
1,2
𝑑
𝑎
=
1
𝑊
𝛼
𝑈𝐼
𝑅
𝑈
+ 𝑅
ə
𝑑𝑀
1,2
𝑑
𝑎
və 
𝑑𝑀
1,2
𝑑
𝑎
=const qəbul edildiyi halda yuxarıdakı tənliyi belə yazmaq olar:
𝛼
=SUI=SP, 
burada
𝑆 =
1
𝑊
𝛼
(𝑅
𝑈
+ 𝑅
ə
)
∙
𝑑𝑀
1,2
𝑑
𝑎
Elektrodinamik vattmetrin dəyişən cərəyan dövrəsinə qoşulduğu hala baxaq. Sxem 4.1 1. b –də 
göstərilmiş vektor diaqramı yükün induktiv xarakter daşıdığı hal üçün qurulmuşdur. Vektor 
diaqramından göründüyü kimi, hərəkət edən sarğac müəyyən qədər induktivliyə malik olduğu üçün 
paralel dövrənin cərəyan vektoru I
u
gərginlik vektoru U-dan ϒ bucağı qədər geri qalır.
Paralel dövrədəki cərəyan 
𝐼
𝑢
=
𝑈
𝑅
𝑢
+ 𝑅
ə
𝑐𝑜𝑠
ϒ
Axırıncı ifadədən görünür ki, vattmetr gücü yalniz iki halda ϒ =0 və ϒ = 
𝜑
olduqda düzgün ölçür. 
ϒ =0 şərti paralel dövrədə gərginliklər rezonansı yaratmaqla, məsələn, 4.1.1. a şəklində 
göstərildiyi kimi, müəyyən tutumlu C kondensatoru qoşmaqla yerinə yetirilə bilər. Ancaq gərginliklər 

---

41 
rezonansı müəyyən bir tezlikdə baş verir. Tezlik dəyişdikdə ϒ =0 şərti də pozulacaq. ϒ ≠0 olduqda 
vattmetr gücü 
𝛽
ϒ xətasi ilə ölçəcəkdir. Bu xətaya bucaq xətası deyilir və o, aşağıdakı kimi təyin olunur:
𝛽
𝛾
=
𝑈𝐼𝑐𝑜𝑠(𝜑−𝛾)𝑐𝑜𝑠𝛾−𝑈𝐼𝑐𝑜𝑠𝜑
𝑈𝐼𝑐𝑜𝑠𝜑
. 
4.1.2.
 
Tələbələr üçün fəaliyyətlər 

Elektrovattmetrlərlə ferrodinamik vattmetrləri araşdırın və venn diaqramından 
istifadə edərək müqayisə edin. 
Sxem 4.2

BİBÖ iş üsulundan istifadə edərək bucaq xətasını araşdırın və qeydiyyat dəftərinizdə 
qeyd edin