Азим сайланма
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 1 УСМОН АЗИМ САЙЛАНМА Шеърлар « ШАРҚ» НАШРИЁТ-МАТБАА КОНЦЕРНИНИНГ БОШ ТАҲРИРИЯТИ ТОШКЕНТ 1995 Таниқли шоир Усмон Азимнинг бу китобига унинг сара шеърлари жамланди. Бу тўпламда шоир ижодига хос булган асосий мавзу – Дунёни ва Инсонни мукаммал кўриш орзусида яшаган шахс армони бутун кўлами, қарама- қаршиликлари, фожиаю қувончи, ҳасрату умидлари билан гавдаланади. Шоир Дунёни самимий ёзади. Шоир шеъри айланган Дунё китобхон ҳис килиб турган дунёнинг суратига жуда яқин ва шу билан бирга аллақандай нурланган, кўнгилга ва руҳга мадад бергувчидир. * * * Тонг титрайди кеч кузакнинг қучоғида, Юлдузларни ўчирмоқда гулгун шафақ. Жоним, қалбим шеъриятнинг пичоғида... Замин — тилсим, осмон — тилсим... шеър — бешафқат! Мен қийналдим. Хаёлимнинг қанотида Денгизларни кўтарганча толиб учдим. Юлдузларни кўп кўрганман ҳаётимда, Денгиздаги юлдузларни келди қучгим. Кўкка боқдим, ўт туташди жоним аро... Қат-қат булут қатларида не сир-асрор! Ҳайрат ичра ўлдиргуси мени само, Она замин, уча қолай, қўйиб юбор! Мен ёр дедим.. Лайлими ё, Ширинми ё! Ёки энди туғилажак бирор малак? Мана, мен, деб кўз олдимда бўлди пайдо, Мана, мен, деб шеърдан боқди якто юрак. Юлдузларни ўчирмоқда гулгун шафақ, Тонг титрайди кеч кузакнинг қучоғида, Шеър ёзилар... Қийноқ, сенга бўлсин шараф, Жоним, қалбим шеъриятнинг пичоғида... Ҳали бутун рўйи жаҳон шеър бўлажак, Фақат бекор билиб ором қучоғини — Бу дунёни сирга кўмиб яшаш керак, Қалбга санчиб шеъриятнинг пичоғини! Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 2 « ДАРС» КИТОБИДАН 1986 * * * Бир қишлоқда яшайди ўғлон, Оддийгина деҳқоннинг ўғли. У боқади оламга ҳайрон, Неларгадир тўлади кўнгли. У боқади зангор осмонга, Бир зумгина қолади қотиб. Зангор осмон деҳқон ўғлонга Ниманидир қилади тортиқ. Маъраганча қирларда қўзи, Дикир-дикир югургани он, Не учундир ловуллар кўзи, Титроқ ичра қолади ўғлон. У қувончдан ҳайқирар, баъзан Шаршаралар ақлини олар. Ниманидир шаршара бирдан — Жажжигина юракка солар. Насиб бўлса ўша "нимадир" Жажжи қалбда бошлар талваса, Туғилади шунда бир шоир, Шеър мисоли юраги тоза. * * * Мени севинг, Мендан нафратланинг — Бошқасига рухсат бермайман. Мен сизни севаман Вл нафратланаман, Майда туйғуларни кўрмайман раво. Шеър ёзаман — севги, Шеър ёзаман — нафрат. Сиз бўлса, лаънатилар, Алдайсиз мени, Қўлда ханжар тутиб Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 3 " Севаман" дейсиз. Қўрқманг, Ростини айтинг, Балки сизни Ўшанда севиб қоларман, Мана, мен Сизга Нафратим ва севгимни Ҳар битта шеъримда Айтаяпман-ку! Балки шунинг учун Мендан Нафратлансангиз ҳам Севгилингизга Шеърларимни ёддан ўқиб берасиз. Мен сизнинг рост гапларингизни Севлигимга Айтаман қачон?.. ЛЎЛИ ҚИЗ ҚЎШИҒИ Мен йўлларда туғилганман, Айрилмасман йўллардан. Умрим ўтар йўллар билан, Кезиб-кезиб ўларман. Бугун бўлса юрагимга Ҳамдам бегона туйғу. Бу туйғулар ўткинчидир, Фақат шу йўллар мангу. Ўтар эдим бир қишлоқдан, Ақлим олди бир ўғлон. Қололсайдим шу қишлоқда, Яшар эдим беармон. Ул йигитга ёр бўлишни, Орзу қиламан, орзу. Аммо орзу ўткинчидир Фақат шу йўллар мангу. Ловуллайди жажжи гулхан, Унга боқиб ўйлайман. Қўлга олиб чилдирмани, Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 4 Ғамларимни куйлайман. Муҳаббатим довул мисол, Қалбимга солар ғулу. Аммо севги ўткинчидир, Фақат шу йўллар мангу, Кетмас бўлса муҳаббатим, Қалбимда қолса туриб, Уни сира аямасман, Ўлдирадурман бўғиб — Ҳар нарсани енгадурман, Муҳаббат оддий ғам-ку! У ўткинчи... ўтиб кетар... Фақат шу йўллар мангу. ШЕЪРИЯТ Кўзлари чақмоқ тулпор, Туёғи чақмоқ тулпор. Сувлиқ лабларин йиртган, Ёллари байроқ тулпор. Бир босган изинг гулдан, Бир босган изинг кундан, Қуёш бўлиб ланғиллаб, Ажраб борасан тундан! Ўжар тулпор, тонг тулпор, Йўллари осмон тулпор, Парвозингга куч бўлсин, Берайинми жон, тулпор?! Самоларда уч шўх-шаън, Майли, ерда қолсин тан. Эй, қалдирғоч қанотим, Сен менинг маст руҳимсан! Вужуди олов тулпор, Ёнасан лов-лов тулпор, Тортган араванг —замин, Оловли ялов тулпор. Кўзлари чақмоқ тулпор, Туёғи чақмоқ тулпор, Сувлиқ лабларни йиртган Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 5 Ёллари байроқ тулпор... ТУШ Гуноҳкорни энг одил ҳакам Ўлдирмоққа айлади ҳукм. ... Эргашаман жаллод ортидан, " Мени ос", деб қиламан зуғум. Қўриқчилар боқади ҳайрон, Ҳеч ким менга демайди: "Тўғри!.. Сен бир мўмин, бегуноҳ инсон, Ўлиши шарт, ахир, у — ўғри!" Жовдирайман жаллод қошида: Ўйлаб топгин бирор бир имкон, Қоп кийгизмай тургин бошига, Унинг учун мен берайин жон". " У — порахўр", дейди халойиқ, Мен ўртага қўйиб жонимни, Дейман: "Йўқ, у яшашга лойиқ, Қонун, тўккин менинг қонимни". " У севгисин сотди", қичқирар Бир аёлнинг қасоскор кўзи; Тиз чўкаман: "Синглим, муқаррар Буюк номзод ўлимга ўзим!" ... Ва томоша чиқар авжига, Энди қурбон кутмагай шафқат. Ноғоралар зарби мавжида Титрай бошлар уфқда шафақ. Бош ураман дор оғочига; — Мени ўлдир, озод бўлсин у! Шунда жаллод келар қошимга: — Ахир, зарра гуноҳинг йўқ-ку! — Айбсизлигим — бир ўлимга тейг, Мен учун ҳам жаллод, дор қургин, Ҳамма гуноҳ қилди — кўрдим мен, Ҳамма гуноҳ қилди — жим турдим… БУЮМЛАР ҲАҚИДА БАЛЛАДА Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 6 Бурилиб бўлмайди хонамиз ичра, ( Эҳтиёт бўлсанг-чи!) тўрт тараф буюм, Оламда кезаман кўзларим хира, Теграмда айланар буюмдан қуюн. — Ишла— Нима учун?— Югур!— Нимага? — Телевизор керак!— Машина!— Буюм... Бир йилки, боқмадим тўйиб дунёга, Севгилим, унутдим майсалар бўйин. — Жавон келган экан...Юринг...Кетдик...Тез! Усиз одаммиз деб айтоламизми? — Севгилим, олислаб кетмаймизми биз, Севгилим, орқага қайтоламизми? Яхшилаб кўтаринг, ерга тегади, Бу — йиллик меҳнатга тўланган товон. — Севгилим, залвори қаддим эгади, Ерга киргизай деб босади жавон. — Танишлар ўтмоқда — беришиб салом, Сиз ҳам бош силкитинг, жилмайинг майин... — Кўзим тинияпти. Елкамда жавон, Жоним, одамларни қандай кўрайин? — Болажон, сен мени танимадингми? Мен сени туққанман. Қўзим, онангман! — Онажон, бу жавон шунчалар улкан, Мени тўсиб қўйди ёруғ оламдан! — Келдингми? О, болам, сенда гапим бор... Биргина сўзингни интизор кутдим! — Шошяпман... Дўкондан мол олмоқ даркор... Сенга нега келдим? Унутдим... БЕШАФҚАТ БАЛЛАДА Бу қиз бир сўмга ҳам қилади муқом, Тўйдан қочиб чиқди уялиб мақом. Қўшиқ — навбатдаги бир "...хон" ҳақида, Пулни ол! Ор-номус эски ақида. Ишвани ёпиштир баданга, юзга, Айниқса, мастларни қочирма кўздан. Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 7 Ишва бозори бу! Столлар — раста! Торнинг гилофида пул даста-даст? Анов дўкончига қил аввал таъзим, Бир дам совумасин бир нодон базм. Раққоса! Хиром қил отгунича тонг, Сўнг ухлаб оларсан келганида шом. Уйғониб, йиғларсан шом чоғи албат, Агар йиғламасанг ундан ҳам даҳшат... Раққоса! Даврада илдам-илдам суз!.. Нега нозинг — олов, кўзларинг — нақ муз! Ҳа, ҳаёт — бешафқат! Тугади эртак! " Тўхта!.." деб қичқирмас бирор-бир эркак! * * * Осмонга ҳам отгум тош, Гуноҳкор бўлса қуёш. Гуноҳкор бўлса қуёш, Қайтиб тушмагайдир тош. Осмон ҳам бўлиб ғаним, Қайтиб тушса — не ғамим! Бир тош тушса тушибди Тоғдай бошимга маним. * * * Бу ерга келтирди мени тасодиф, Кимдир шеригига латифа сўйлар. Кимдир креслода ухлайди қотиб, Марк Бёрнес турналар ҳақида куйлар. Қаршимда лобар қиз ўлтирар жиддий. Ичмаган. Столда қадаҳи лим-лим. Сездингми, хонада бир армон ҳиди, Турналар оламда учмоқда, синглим! Кимгадир ёқмади бу маъсум қўшиқ... Бошланди машина ҳақида баҳслар, Бир жуфт қийшанглайди ўзича жўшиб, Янги нағма эмиш ажнабий рақслар. Қайдасан, Маркс Бёрнес? Куйлагин эзиб, Олифта, наҳс босган давра чўксин тиз. Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 8 ... Кетаман, тун бўйи дарбадар кезиб, Турналарим билан қолгани ёлғиз... На бўлди, бу сенинг ташрифингми, шеър? Бошимни тарк этмас ўжар бир хаёл... Лобар қиз даврага яхши қолинг дер, Ва жўнар ҳаммани қолдирганча лол, Ишқибоз йигитча тополмас тадбир: — Нимага? Не бўлди? Шундай тунда... Бас... Ўжар қиз хўрсинар: — Тушунинг, ахир, Марк Бёрнес куйлайди, ҳеч ким тингламас!.. Қайтмагин! Юраклар бордир оламда — Ки, улар пок ҳислар юрти — ватани. Уларни излаб топ, Ҳеч бўлмаганда, Турналар учганда ғамгин боққани. БИР ДАРАХТНИНГ СЎНГГИ ҚЎШИҒИ Мен шундай яралдим: Сумбатим эгри, Гулларим қалбларга солмас ҳаяжон. Мевамга ҳеч кимнинг тушмаган меҳри, Баргим — чумолига бўлмас соябон. Алвидо! Мен энди мақсадга етдим, Боғдошлар, сўнг йўлга кузатинг, қани... Мен ўтин бўлгани узлатга кетдим, Мен кетдим, дўстларим, олов бўлгани! * * * Сиқилиб кетасан... Уйингнинг тўрт девори Омбирнинг тишларидай даҳшатли боқар, Совуқ боқар... Совуқ! Ҳозир жипслашади шифт билан гилам. Кўкрагингга сиғмай талпинаётган юрагинг Пажмурда гавдангдан отилиб чиқади-да, Ерга йиқилади қонга беланиб, Агар сен ҳозир... Агар сен... Уйингнинг эшиги ланг очилади: — Салом шовқин, Салом кўча! Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 9 Бағрингга олгин! Лабларинг ненидир шивирлар шодон. Бирдан ҳис қиласан: замин-замин эмас, Уфқлардан тортиб остонанггача Шовуллаб, ловуллаб ётган бир денгиз. Кўзингда порлайди ботаётган қуёш Ва бирдан сезасан: одамлар эмас, Кемалар кўчадан ўтмоқда сузиб — Ишхонага эмас, майхонага эмас, Америка очгани кетмоқда улар. Уларни ҳайқириб табриклагинг келар, Ва бирдан англайсан: Сен ҳам бир Колумб. Колумб, елканларни баландроқ кўтар. Колумб, хавф-хатарга қилмагин парво! Колумб, бу дунёдан одамлар ўтар, Колумб, одамлардан ўтмоқда дунё. ПАРАЛЛЕЛ ЧИЗИҚЛАР Биз параллел чизиқлармиз, Учрашмаймиз ҳеч қачон. Олға қараб талпинамиз, Изма-измас, ёнма-ён. Тоғ дуч келса, тешиш керак, Ханжар бўлар танамиз. Тўғри йўлда ловуллаган Чақмоқларда ёнамиз. Биз параллел чизиқлармиз! Тўғрилик — тақдиримиз. Умримизга тик, тўғри йўл Қурамиз ҳар биримиз. Чексизликка югурамиз, Изма-измас, ёнма-ён. Дўстлармиз-ку, кўришмаймиз, Учрашмаймиз ҳеч қачон. Тўғри йўллар чарчатди-ку, Эй, параллел йўлдошим, Чақмоқларда, туманларда Қолди сабру бардошим. Боққан эгри чизиқларга Улар айрилаверар. Лаҳза ўтмай йўлларидан Жим-жит қайрилаверар. Ел қўзғолса, қалтирашар, Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 10 Сокин паноҳ излашар, Чақмоқ чақса, чекинишар, Оловларда музлашар, Мен не учун?.. Бўлди... Хайр, Эй, параллел йўлдошим!.. ... Бир кун беғам эгриликдан Айланиб тўхтар бошим. Шунда сенинг йўлларингга Термуламан нигорон. Эгриликдан ҳар лаҳзада Топдим висолу ҳижрон — Аммо қолиб кетавердим, Бир манзилда айланиб, Яна йўлга чиқсаммикин, Чиҳсаммикин шайланиб. Висол менга керак эмас, Майли, ўлдирсин ҳижрон... Параллелим, мени кечир. " Хўп" де юрай ёнма-ён. Мен-ку бир кун ҳайқираман Лобачевский мисол: " Параллеллар кесишади!"— Дўстим, ҳамдам қила ҳол. КАТТА ЛЕЙТЕНАНТ У.АЗИМОВНИНГ АСКАРЛАРИГА САБОҒИ Бир, икки... Тухтанг! Дарсни бошлаймиз. Кеча утган эдик югуриб жанг қилишни, аммо мудом «ура!» деб югура олмаймиз. Аҳвол танг булганда эмаклаш ҳам шарт. Эмаклаш ҳақида бугунги сабоқ: Ғанимнинг ғазабдан титраган пулемёти, майсаларни ўроқдай қийрата кетса, мардонавор керилган кукрагимизни олис галабанинг ширин ҳаволаридан тулдириб-тўлдириб нафас олгани, ерга йиқиламиз, Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 11 эмайлай бошлаймиз... Ахир, ғалабани она-Ватанга тириклар келтиради, уликлар эмас, Тирсакни аяманг, тиззани аяманг, кийимни аяманг! Эмакланг! Олға! Хуш, саволлар борми? Суз сизга, сержант. Нега мен сиз билан эмакламадим? Менга эмаклашдан куп сабоқ беришган, аммо уддасидан чиқа олмадим... Хуллас, ихтиёрингиз... Маслаҳатим шу: ўзингизга раҳмингиз келсин! Бошингизни аяманг! Юракни аяманг! Умрни аяманг! Ғалабани ўликлар эмас, тириклар келтиради она Ватанга... МЎМИН МИРЗОНИНГ СЎНГГИ ҚЎШИҒИ Мени асир олдилар. Бедовимнинг бадани Асабий титрар, учар... Оллоҳ, караминг қани? Бедовим пишқиради, Кишнайди эзиб-эзиб, Жиловига ёпишган Ажалнинг ҳўлин сезиб... Мени асир олдилар. Осмон — каро, ер — қаро... Нега истиқболимга Чиқлинг, сен, эй фуқаро? Балки бир тирик сатрим Чўккан кўнглинг кўтариб, Учган ғамхона ердан Орзу осмони сари. Балки етим-есирга ( Тиёлмай кўздан ёшим) Эҳсон айлаганимда, Хаёлкаш ватандошим, Бошимга тож кийгизиб, Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 12 Мени кўргансан султон — Жами жонзод бахтиёр, Эл — тинч, юрт — омон-омон... Балки устод Алишер Қалбидан кўчган меҳр Юрагинга пок руҳим Бандлаб, айлаган сеҳр... Мени асир олдилар. Отим сувлигин чайнар, Найзалари сўлқиллаб, Қўлларида ўқ-ёйлар, Қўриқчилар теграмда Қур ташлаб борар ҳушёр. Дардимни айтолмайман... Халқ, тингла бир банд ашъор: " Мен ҳам илкимда қилич, Овлаганман йўлбарс, шер! Душман музаффар ўлди, Ағёр фалак қилди ер..." Мени асир олдилар... Бўғзимда эрк қўшиғи! Анграйиб очилади Ҳибсхона эшиги. Сўнг бор оламга боққин Эй, омонат ҳаётим! ( Кўзида ёш айланиб, Қўлимни ялар отим). Энди ҳеч кўришмаймиз, Оқибатли фуқаро, Оёқ-қўлим занжирда, Ҳибсхона қоп-қаро. Тўрт томонда солланар Хоин муштлар кўлкаси... Нега тинч яшолмайсан, Боболарим ўлкаси? Наҳот ҳар зукко аҳл, Шерюрак, темирбилак, Фитналарнинг зарбидан Йўқликка кетса қулаб? " Мен ҳам илкимда қилич, Овлаганман йўлбарс, шер. Душман музаффар ўлди, Ағёр фалак қилди ер..." Бу тун бобом ғўлдираб, Ширкайф боқиб жаҳонга, Муҳр босар қонсираб Қалтираган фармонга. Низомулмулк тиржаяр, Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 13 Таъзим айлар бош эгиб. Жаллодга "оҳ йўл" тилар Момом Хадичабегим... Ҳибсхона эшиги Шиддат билан очилар, Бир хавотир ичида Тош қотади соқчилар. Кир панжасин бўғзимга Қадар жаллод Бий Жангий... Қонхўр! Мунча титрама, Оёқ-қўлим кўганли! Оллоҳ, собит сабр бер! Ўлим олди талвасам Виқорли, сокин бўлсин — Ажалга боқай ўктам. Кўксимда қотар нафас... Карахт танимдан оқиб, Жоним ойдай чиқару Туманга кетар ботиб. Қотил! Тамом... Мен ўлдим... Қотил! Бўйнимни бўшат! Руҳим эл аро учар Бир даста нурга ўхшаб. Нурга ташна, эй халқим, Мен учунми кийдинг кўк? Ёш эдим — дардларингга Малҳам бўлолганим йўқ. Жасадим совиб борар... Қотил, олгин қўлингни, Аллақачон танимга Жойлагансан ўлимни. Нимадан қўрқаяпсан? Титраяпсан? Ҳушёрсан? Мени яна асрлар Бўғмоқликка тайёрсан... Асрий зўриқиш нечун? Ахир, ушбу лаҳзалар Абадият тож-тахтдан Жирканмоғига етар!.. Бу ўринда Мўмин Мирзонинг шеъри эркинроқ бир тарзда келтирилди. Музаффар сўзида икки маъно бор: музаффар — ғолиб, Музаффар — Мўмин Мирзони ҳибсга олган амакиси — Музаффар Ҳўсайннииг исми ҳамдир. МИРЗО УЛУҒБЕКНИНГ ЎКИНЧИ Армонларим ушалсин деб Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 14 Сенга қарадим, осмон. Юлдузларинг дувва-дувва Тўкилди-ку бошимдан. Баланд бўлиб, паст кунимга Қачон ярадинг, осмон? Бошларимдан тўкканинг у Юлдузларинг тош экан. АБДУЛЛА ҚОДИРИЙ Бўғзимга баҳайбат қайғу тиқилди, Кўзимга йиқилди қоп-қора булут. Тиззамдан сирғалиб китоб йиқилди, Бирдан синфга чўкди бир ҳайрон сукут. Партага бағримни бериб йиғладим, Сукунатга айтдим: "Жон берди... Кумуш..." Муаллим жилмайиб мени тинглади, Бошимни силади ҳам шод, ҳам хомуш. Деразадан нари, ёмғир қўйнида, Гулларга баданин кўмарди баҳор, Муаллим термулиб баҳор рўйига, Деди: "Ўзбекистон мангу барқарор!" Ёмғирдай бир соғинч кўксимга тўлди, Юракка туташди нотаниш ғулу. Ногоҳ Ватанимни кўргандай бўлдим, Қодирийнинг худди ўзи эди у. Тўрт девордан бўлса, боқардилар жим, Синовчан кўзларин кўзимга қадаб, Ҳозирча суратда таниганларим — Навоий, Нодира, Гулханий, Машраб... УСМОН НОСИРНИНГ СЎНГГИ ТУШИ Мен, ҳар ҳолда, Тошкентда эдим, Хадрасида, ё Ўрдасида. Эс-ҳушимдан айрилиб турдим Кенг шаҳарнинг қоқ ўртасида. Тонготарга боқдим-да, бирдан — Кўкрагимни қолдим қучоқлаб. Уфқ нега қонга беланган, Усмон Азим. Сайланма www.ziyouz.com kutubxonasi 15 Ким осмонни кетди пичоқлаб? ОЙБЕКНИНГ СЎНГГИ ШЕЪРИ Мен дарёга қармоқ ташлайман, Ана, балиқ — силкир думини. Мен балиқни озод айлайман, Кечираман очкўзлигини. Беданага қўяман тузоқ — Ҳаялламай қолар илиниб. " Уч, кез" дейман далада озод, Кечираман анқовлигини. Ҳар бир гули — бир эзгу учқун, Ҳув чўққида яшнар наъматак. Қуёшга гул тутгани учун Тиканига қиламан тоқат. Гапим тамом...Ҳа, мен ҳам ўтдим! Уч... Икки... Бир... Тўхтади юрак... Балиқ, қўрқмай қармоқни ютгин — Мен, ҳар ҳолда, ўлмасам керак! МАҚСУД ШАЙХЗОДА Суратимни чизмоқ учун Оппоқ бўёқ танладинг. Бу дунёга нега келиб, Кетганимни англадинг. Қўлларимнинг тасвирига Югуртирдинг оқ бўёқ. Юзимни ҳам оққа бўя, Юзим доим бўлган оқ. Курашларда гарчи ёндим, Шукур, виждон беямоқ. Чизавергин имонимни: Имонгоҳ — юрак оппоқ! Хўш, нимани ўйлаб қолдинг, Қандай бўлур теварак? Ҳа, суратнинг тевараги Бу дунёи чархпалак! Усмон Азим. Сайланма Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|