Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild
Yüklə 7,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- РЕЗЮМЕ ЭТНОБИОЛОГИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ СЕМЕЙСТВА ASTERACEA В ВЕТЕРИНАРИИ
- Ключевые слова
- GEOBOTANİKA UOT 581.9.581 ASTARA RAYONUNUN YAY OTLAQLARI ƏRAZİSİNDƏ BİTKİ
- İkiillik ot
- РЕЗЮМЕ ФИТОЦЕНОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ РАСТИТЕЛЬНОГО ПОКРОВА ТЕРРИТОРИИ ЛЕТНИХ ПАСТБИЩ АСТАРИНСКОГО РАЙОНА
|
ƏDƏBIYYAT 1.
Cəfərov R. M. Buzovların neoaskarıdozuna qarşı yeni anthelmint preparatlar və dərman bitkilərinin müqayisəli səmərəliliyinin öyrənilməsi və tətbiqi: baytarlıq elm. namiz. dis. avtoreferatı, AMEA Zoologiya İnstitutu. - Bakı, 2009. 2.
İ.Dəmirov, C.Şükürov “Azərbaycanın dərman bitkiləri”, Bakı, 1976 3.
Qurbanov E.M. Dərman bitkiləri. Bakı Universiteti; Bakı, 2009 360 s. 4.
Kərimov Y.B., Süleymanov T.A., İsayev C.İ., Xəlilov C.S. Farmakoqnoziya: Dərslik, Bakı, “Herba Flora” 2010, 741 səh. 5.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
терапии телят при диспепсии // Профилактика и лечение заболеваний сельскохозяйственных животных и птицы. - Одесса. - 1988. - С.67-75 6.
Которков Н.И., Бакраков Е.А., Лекарственные травы в профилактике болезней новорожденных телят//Ветеринария. 1988. -№ 1. - С. 14 7.
8.
Рабинович А. Лекарственные травы и рецепты древних времен. М., 1991.
ЭТНОБИОЛОГИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ СЕМЕЙСТВА ASTERACEA В ВЕТЕРИНАРИИ
Агаева Э.З. Азербайджанский Государственный Аграрный Университет В результате этнобиологических исследований народной ветеринарной практики выяснилось, что виды относящиеся к семейству астроцветных составляют большинство. Эти растения не образуют ареалы и встречаются почти во всех районах Азербайджана. Наши предки, не имея научного образования, на основании повседневнего опыта применения изучили их полезные свойства, лечебное воздействие и создали арсенал лечебных средств для ветеринарии. По
терапевтическому воздействию представители семейства распределены следующим образом:Растения, применяемые для воздействия на центральную нервную систему – 2 вида; Растения, применяемые при заболеваниях органов дыхания - 3 вида; Растения, применяемые при заболеваниях органов пищеварения – 21 вид; Растения, используемые для профилактики и лечения авитаминозов -5 видов; Растения, применяемые при гельминтозах – 16 видов Лекарственные растения, применяемые при заболеваниях печени, желчных путей, почек, мочевыводящих путей и при кровотечениях – 4 вида
лекарственные растения SUMMARY ETHNOBIOLOGICAL RESEARCH OF ASTERACEA FAMILY IN VETERINARY Agayeva E. Z. Azerbaijan State Agrarian University As a result of practice of the ethnobiological researches of folk veterinary it was found out that species concerning to the Asteraceae Family are the majority. These plants do not form areal and are met almost in all regions of Azerbaijan. Our ancestors not having any scientific education on the basis of daily application experience have studied their useful properties and medical influence as well as have created an arsenal of medical means for veterinary science. Representatives of the family were distributed according to therapeutic effect as follows:The plants used to influence on the central nervous system – 2species;The plants used at diseases of respiratory apparatus – 3species; The plants used at diseases of digestive apparatus – 21species; The plants used for preventive maintenance and treatment of avitaminosises– 5species; The plants used at helminthiasis – 16species; The herbs used at diseases of liver, biliary tracts, kidneys, urinary tracts and at bleeding – 4species.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
GEOBOTANİKA UOT 581.9.581 ASTARA RAYONUNUN YAY OTLAQLARI ƏRAZİSİNDƏ BİTKİ ÖRTÜYÜNÜN FİTOSENOLOJİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Qurbanov E.M., Aslanova S.Ş. Bakı Dövlət Universiteti, email: elshad_g@rambler.ru
onların növ tərkibi müəyyənləşdirilmiş, bitkiliyin taksonomik quruluşu aşkarlanmış və ərazinin məhsuldarlığı öyrənilmişdir. Regionun yay otlaqlarının bitkili 2 tipə mənsub olan 3 formasiyadan və 7 assosiasiyadan təşkil olunmuşdur. Bu assosiasiyadan birinin Thymuseta- trautvetteri-Vicaetum fannonica-Festucosum ruficola-nın ərazi üçün yeni olduğu müəyyən edilmişdir. Açar sözlər: ekosistem, biosenoz, fitosenoz, dominant, subdominant, kserofit, yarus
Zəngin flora və bitkiliyə malik olan Lənkəranın dağlıq hissəsində olan Astara royonunun yay otlaqlarının fitosenoloji tərkibini öyrənmək, rast gələn bitkilik tipini müasir təsnifata uyğun analiz etmək, heyvandarlığın inkişaf etdirilməsiindəki onların rolunu müəyyənləşdirmək və həmin ərazinin növ tərkibinin yaxşılaşdırılması haqda tövsiyələr vermək aktual məsələlərdən biridir. Azərbaycan Respublikasının Dövlət torpaq Kadastrı, torpaqların monitorinqi və yer- quruluşu haqqında» Qanunun tələblərinə, həmçinin «Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət proqramında geobotanik tədqiqatların aparılması ilə yanaşı köçəri qoyunçuluğun təbii yem mənbəyi sayılan yay otlaqlarında bitkiliyin bərpası, yaxşılaşdırılması və səmərəli istifadəsi qarşıya məqsəd kimi qoyulmuşdur». Belə aktual problemlərin həyata keçirilməsi üçün Lənkəranın dağlıq hissəsinin bota- niki-coğrafi rayonunda yerləşən Astara rayonun yay otlaqlarında fitosenoloji tədqiqatların aparılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. MATERIAL VƏ METOD Ədəbiyyat məlumatlarına və 2009-2011-ci illərdə apardığımız ekoloji profildə fitose- noloji tədqiqatların nəticələrinə əsasən Astara rayonun ərazisindəki yay otlaqlarında dağ – kserofit və meşəyanı çəmən bitkiliyinin yayılmasını müəyyən etmişik. Bu fitosenozların Talışın dağlıq hissəsində rast gəlinməsi barədə L.İ.Prilipko, V.C.Hacıyev, X.Q.Quliyeva, Z.V.Vahabov, E.M.Qurbanov. M.T.Cabbarov və başqaları tərəfindən tədbiq olunmuşdur [8, 7, 2, 11] Tərəfimizdən araşdırılan Astara rayonun yay otlaq sahələri (8№-li-Türkəsoba, 6№-li – Meclə, 7№-li –Qalaporqo, 1№-li – Doropoyataq, 2№-li – Külələyi, 3№-li –Nöqasa, 9№-li – Biy, 10№-li – Şeytan-Çala, 5№-li – Leyl 1 və 4№-li – Leyl 2) 5 hissədən ibarətdir. Yaylaqların ərazisində başlıca su mənbələri – Vaiməbi, Əvüərid, Apitaxti çaylara və bulaqlara rast gəlinir ki, bunların vasitəsilə kiçikbuynuzlu mal-qara sürüləri su ilə təmin edilir. Burada bitki örtüyünün müasir ekoloji-fitosenoloji təsnifatı tiplər, formasiyalar və assosiasiyalar səviyyəsində verilir [7, 4, 11]. Bundan öncə çöl tədqiqatları zamanı toplanmış AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
(əsas dominant, subdominant və naməlum) herbarilər təyin edilmiş [9], habelə qeydə alınmış geobotaniki təsvirlər təhlili olunmaqla bütün sistematik taksonlar S.K.Çerepanova görə fəsilə, cins və növlər səviyyəsində latınca adlandırılmışdır [10]. NƏTICƏ VƏ MÜZAKIRƏLƏR Prilipko [8], V.C.Hacıyev [4] və M.T.Cabbarova [2] istinad etməklə və apardığımız tədqiqatların nəticələri Astara rayonunun bitki örtüyünün təsnifatına zəmin yaratmışdır. Bu mənada Astara rayonunun yay otlaqlarının bitkiliyi 2 tipə mənsub olan 3 formasiyadan və 7 assosiasiyadan təşkil olunmuşdur (cədvəl 1). Cədvəl 1 Yay otlaq sahələrinin bitki örtüyünün təsnifatı Təsnifatı indeksi Tip və formasiyaların adı Örüşün növü Sahəsi
ha-la %-lə
I.Dağ şabalıdı torpaqda formalaşan dağ-kserofit bitkiliyi A-III-19 Kserofit kollu-taxıllı-müxtəlifotluq kollu
446,0 20,7
A-IV-4 Kəklikotlu-lərqəli-topallıq daşlı 622,0
28,8 II.Dağ-çəmən meşə torpaqda inkişaf edən meşəyanı çəmən bitkiliyi A-IV-6 Taxıllı-müxtəlifotluq təmiz 602,2
27,9 Tədqiq olunan sahə: 1670,2 77,4
Tədqiq olunmayan sahə: 489,8
22,6 Ümumi sahə: 2160,0 100,0
Astara rayonun yay otlaqlarının bitki örtüyü əsasən dağ-şabalıdı və dağ-çəmən-meşə torpaqlarında inkişaf etmişdir. Burada yayılan fitosenozların zənginliyi relyef müxtəlifliyi, torpaq-iqlim şəraiti və s. ekoloji amillərin təsirindən asılıdır. Belə ki, həmin tipə uyğun gələn bitkilik qruplaşmaları dəniz səviyyəsindən 1700 m-dən 2400 metrə qədər yüksəklikdə (Talış dağlarının şimal-qərb istiqaməti) yamaclarda qeydə alınmışdır. Ərazidə bitki örtüyü 3 formasiyadan təşkil olunmaqla 1670,2 hektar sahəni əhatə edir. Bundan kserofit kollu-taxıllı- müxtəlifotluq 446 ha (20,7%), kəklikotlu-lərqəli-topallıq 622 ha (28,8%) və taxıllı- müxtəlifotluq isə 602,2 ha (27,9%) yararlı otlaq sahələrinə aiddir. Regionun yay otlaqlarının bitki örtüyünün növ tərkibi, quruluşu, məhsuldarlığı, eləcə də bioekoloji xüsusiyyətləri relyef və torpaqlardan [7] asılı olaraq iqlim amili ilə şərtlənir [8]. Astara rayonunun iqlimi yayı quraq keçən mülayim-isti yarımsəhra, quru-çöl tipinə aiddir; havanın orta illik temperaturu 10-14 0 C, yağıntının illik miqdarı 1400-1600 m-ə çatır [3]. Bürada yay fəslinin quraq keçməsi ilə əlaqədar olaraq regionun ekosistemində (fitosenozlarında) kserofit bitkilərin geniş yayılmasına səbəb olur. Aşağıda tədqiq edilən kəklikotlu-lərgəli-topallıq formasiyası onun uyğun assosiasiyası, növ tərkibi və quruluşunun (geobotaniki təsvir) verilir.
Geobotaniki təsvir 1 Astara rayonu ərazisində Dağ-kserofit bitkiliyinin Trautvetter kəklikotulu – Kəsik lərgəli – sırımlı topallıq (Thymuseta trautvetteri-Viciaetum pannonica – Festucasum rupicola) (8№-li – Türkəsoba yay-otlağı Dağ-şabalılı torpaqdda, 1700 m.DSH), 10 iyun 2010-cu il № Biomorf növlər Ekoloji qruplar
Bolluğa (bal ilə) Mərtəbəlilik və hündürlük (sm-lə) Fenoloji fazalar
Kollar 1.
Juniperus pygmaea C.Koch. kserofit 1-2 I (100-120) veq. 2.
Astracantha aurea (Willd.) Podlich. kserofit 1-2
III (15-25) çiç.
3. Acantholimon hohenackeri kserofit 1 III (10-20) çiç. AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
(Jaub. et. Spach.) Boiss. Yarımkolcuqlar 4.
Thymus trautvetteri Klok. et Shost
kserofit 2 III (15-30) çiç. 5.
Achillea vermicularim Trin. kserofit 1-2 II (30-40) çiç. Çoxillik otlar 6. Festuca rupicola Heuff. (F.valeciaca Gaudon.) kserofit 3-4 II (30-50) çiç. 7.
Koeleria cristata (L.) Pers. kserofit 1-2 II (40-60) çiç. 8.
Poa pratensis L. mezo-
kserofit 1-2
II (30-40) çiç.
9. Phleum phloides (L.) Karst. kserofit 1-2
III (20-30) çiç.
10. Stipa holocericea Trin. et Rupr.
kserofit 1 II (45-65) çiç. 11. Trifolium talyschensis (Chalilov) Roskov. kserofit 1 III (15-30) paxla yet.-ə
12. Onobrychis transcaucasica Grossh.
mezofit 1 II (40-60) paxla yet.-ə
13. Lotus corniculatus L. kserofit 1 III (20-30) paxla yet.-ə
14. Teucrium orientale L. kserofit 1 III (15-25) çiç. 15. Cirsium aduncum Fisch. et S.A.Mey. kserofit 1 III (15-25) çiç. 16. Phlomus orientalis Mill. mezo- kserofit 1 III (10-20) çiç. 17. Carex pallascens L. mezo- kserofit 1 III (10-15) veq. 18. Plantago saxatilis Bieb. mezo- kserofit 1 III (5-15) veq. 19. Galium rotundifolium L. mezofit 1 III (5-10) veq. İkiillik ot 20. Verbascum songarium Schrienk. kserofit 1-2
II (40-70) çiç.
Birillik otlar 21. Vicia pannonica Crantz. mezo- kserofit 2-3 II (40-60) paxla yet.-ə
22. Lolium persicum Boiss. et Hohen. kserofit 1-2
III (20-30) çiç.
23. Bromus brizaformis Fisch. et C.A.Mey kserofit 1-2
III (15-20) çiç.
24. Euphorbia hyrcana
A. Grossh.
kserofit 1 III (10-15) çiç. Layihə örtüyü 50-70%-ə bərabərdir
Təsvirdə qeyd olunduğu kimi Trautvetter kəklikotlu-kəsik lərgəli-şırımlı topallıq (Thymuseta trautvetteri-Vicaetum pannonica-Festucosum rupicola) assosiasiyasının növ tərkibində rast gəlinmiş 24 növdən həyatı formalarrına görə 3 növ (12,5%) kollar, 2 növ (8,3%) yarımkolcuqlar, 14 növ (58,3%) çoxillik otlar, 1 növ (4,2%) ikiillik ot və 4 növ
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
(16,7%) birillik otlardır. Eyni tərkibdə (24 növdən ibarətdir) olan növlərdən ekoloji qruplara görə 17 növ (70,9%) kserofitlər, 5 növ (20,8%) mezokserofitlər və 2 növ (8,3%) mezofitlər rast gəlinir. Bitki örtüyünün fitosenoloji quruluşu üzrə (I mərtəbəsində yaxud yarusunda) – Alçaq boylu ardıc (Juniperus pygmaea C. Kosh.) kolu, 2-ci mərtəbəsində şırımlı topal (Festuca rupicola Heuff.), 3-cü mərtəbəsində Trautvetter kəklikotu (Th. trautvetteri) və s. növlər təsadüf edilir. Burada qeydə alınmış kserofit növlərin daha geniş yayılması torpaqların eroziyaya uğraması, deqradasiyasının və səhralaşmanın intensivləşməsini bildirir. Bu fitosenozun dominantı şırımlı topal (F.rupicola Neuff.) bollüğü 3-4 bal, subdominantı kəsik lərgəsi (Vicia pannonica Grantz.) bolluğu – 2-3 bal və Trauvetter kəklikotu (Thymus trautvetteri Klok et Shost.) bolluğu 2 bal ilə qiymətləndirilir. Layihə örtüyü isə 50-70%-ə uyğundur. Assosiasiyanın növ tərkibində yalnız 3 növ – Thymus trautvetteri, Trifolium talyschensis və Euphorbia hyrcana Azərbaycanın endemik bitkillərinə aiddir [9]. Həmin növlərin bitki örtüyündə qorunması aktuallıq kəsb edir. Onu da əlavə edək ki, tədqiq olunan Lənkəranın dağlıq hissəsində formalaşan dağ- kserofit bitkiliyi dəniz səviyyəsindən 1400-2200 metr yükəkliyində müxtəlif ekspozisiyalı yamaclarda yayılır. Kəklikotlu-lərgəli-topallıq formasiyasının sahəsi 622,0 hektar, otarılma müddəti 90 gün məhsuldarlığı (quru kütlədə) 10,2 sent/ha, yem vahidi 56,4 kq (100 kq quru yemdə) və qoyunun gündəlik yem normasını 1,3 yem vahidi ilə nəzərə almaqla hektarda 4,9 baş davar, ümumi sahədə isə otlaq tutumu 3048 baş kiçik buynuzlu mal-qara otarmaq mümkündür. Beləliklə, apardığımız tədqiqatlardan nəticəyə gəlirik ki, Astara rayonunun yay otlaqlarının 35-40% səmərəsiz istifadə olunması, tutumundan artıq otarılması səbəbinə görə bitki örtüyünün növ tərkibi azalmış, məhsuldarlığı aşağı düşmüş, eləcədə fitosenozun kəmiyyət göstəriciləri diqressiyaya məruz qalmışdır. Odur ki, burada torpaq-bitki örtüyünün qorunması və məhsuldarlığın artırılması üçün tədbirlər kompleksinin elmi əsaslarla hazırlanması ekoloji və iqtisadi yönümdən mühüm əhəmiyyətə malikdir. Aparılan elmi-tədqiqat işinin nəticəsi onu göstərir ki, yuxarıda qeyd edilən bütün tədbirlərin kompleks şəkildə tətbiqi respublikanın digər dağlıq rayonları ərazisində yerləşən yay otlaqlarında biomüxtəlifliyinin və onun ekosisteminin qorunmasına zəmin yaradacaqdır.
1. Azərbaycanın bitki örtüyü xəritəsi. M.: 1:600000. Bakı. Azərbaycan Respublikasının Döv- lət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi. 2007. 2.
Cabbarov M.T. Talışın dağ-kserofit bitkiliyi. Biol.elm namizədi alimlik dərəcəsi almaq üçün disser…avtoreferatı. Bakı. 2000, 27 s. 3.
Elm. 1977, 269 s. 4.
Hacıyev V.C., Hətəmov V.V., Qurbanov E.M. Təbii yem sahələrinin geobotaniki tədqiqat metodikası. Bakı, Universitet nəşr.-ı, 1995, 52 s. 5.
ehtiyatlarından səmərəli istifadənin sosial-iqtisadi və ekoloji əsasları. Bakı, Elm, 2007, s.364- 434.
6.
Məmmədov Q.Ş., Yaqubov Q.Ş. Azərbaycan Respublikasının təbii yem sahələrinin iri miqyaslı geobotaniki tədqiqatına dair Təlimat. Bakı, Maarif, 2002, 144 s. 7.
Гаджиев В.Д., Кулиев Х.Г., Вагабов З.В. Флора и растительность высокогорий Та- лыша. Баку, Элм, 1979, 150 с. AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
8.
Прилипко Л.И. Растительный покров Азербайджана. Баку, Элм, 1970, 170 с. 9.
Флора Азербайджана. Баку: Изд.АН Азерб. ССР, тт.I-VIII, 1950-1961. 10.
Cerepanov S.K. Vascular Plants of Rusia and Agrocent states the forner USSR. North American Branch. Cambridge Branch. Cambridge University. Press. 1995, 992 p. 11.
Qurbanov E.M. The Phytosocociological and Phytoekological characteristics of ekosistems of mauntain of Tallish region of Azerbaijan. VI Plant life in Southwest Asia Symposium 10-14 june 2002. Yüzüncü yıl University VAN Turkey Tübitak, p.49.
ФИТОЦЕНОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ РАСТИТЕЛЬНОГО ПОКРОВА ТЕРРИТОРИИ ЛЕТНИХ ПАСТБИЩ АСТАРИНСКОГО РАЙОНА
Гурбанов Э.М., Асланова С.Ш. Бакинский Государственный Университет, email: elshad_g@rambler.ru
В статье обсуждаются фитоценологические особенности летних пастбищ данного региона. Приводятся выделенные 2 типа, 3 формации и 7 ассоциаций, из которых 1 ассоциация выявлена впервые и является чабрецево-висково-овсянициовой; определен видовой состав и структура растительности летних пастбищ Астаринского района и закономерности их взаимосвязи с экстремально-экологическими условиями среды.
ксерофит, ярусы
SUMMARY PHYTOCENOLOGAL FEATURES OF VEGETATIVE COVER OF THE AREA OF SUMMER PASTURES OF ASTARA REGION
Gurbanov E.M., Aslanova S.Sh. Baku State University, email:elshad_g@rambler.ru
Phytocenologal features of summer pasture of the given region is discussed in the article. The underlined 7 associations 1 of which is also ascertained for the first time; is Thymuseto- Vicaetum-Festucosum as well as their species content structure of the summer pastures of Astara Region; regulations of their interaction with experimental & ecological environmental conditions.
Keywords: ecosystem, biocenosis, phytocenosis, dominants, subdominants, xerophyte, layer
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
UOT 581.9 Yüklə 7,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|