5
Uzatuvchi moslamalar sifatida mashina-dvigateldan ish mashinalariga
elektr, issiqlik, mexanik energiyani uzatishga, shuningdek, suyuq va gazsimon
moddalarni bir ob’ektdan boshqa ob’ektga etkazib
berishga xizmat qiladigan,
energiya va axborotlarni etkazishda tugallangan funktsional qurilmalar (elektr
uzatish yo‘llari, quvur yo‘llari, issiqlik va gaz tarmog‘i hamda boshqalar) tan
olinadi.
Mashina va uskunalar o‘z navbatida, kuch mashina va uskunalari, ish
mashina va uskunalari, o‘lchov va rostlash asboblari, kompyuterlar va hisoblash
texnikalari hamda boshqa mashina va uskunalar guruhlaridan tarkib topadi.
Kuch mashina va uskunalari sifatida elektr va issiqlik quvvatlarini ishlab
chiqaradigan yoki turli ko‘rinishdagi quvvat (energiya)ni mexanik harakat
quvvatiga aylantirib beradigan generator-mashinalar, dvigatel mashinalar
(qozonxonalar, bug‘
dvigatellari, turbinalar, kuch transformatorlari va
boshqalar) hisobda aks ettiriladi.
Ish mashinalari va uskunalari ishlov beriladigan mehnat buyumlari va
vositalariga mexanik, termik, kimyoviy yoki boshqa yo‘sinda texnologik ta’sir
ko‘rsatishga, ularni ishlab chiqarish jarayonida qo‘zg‘atish, qazib olish, eritish,
tayyorlashga xizmat qiladigan qurilmalar (dastgohlar, tsex uskunalari,
kompressorlar, nasoslar,
elektr va gaz payvandlagichlar, apparatlar,
agregatlar)dir.
O‘lchov va rostlash asboblari foydalaniladigan texnik ishlardagi turli
parametr (ko‘rsatkich)larni o‘lchash, ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish,
xom-ashyo, materiallar va tayyor mahsulotlar sifatini tekshirish, namlik darajasi,
shovqin ta’siri va boshqalarni o‘lchashda ishlatiladi. Ularga manometrlar,
tarozilar, mikroskoplar, dispetcherlik nazorati va boshqalar kiradi.
Mebel va ofis jixozlari - idora (ofis) ishlarini va xo‘jalikni yuritishda zarur
bo‘lgan idoragi divan, kravat va boshqalardir.
Kompyuter uskunalari va hisoblash texnikasi ma’lumotlarni
elektron
hisoblash mashinalarida qayta ishlash, saqlash, uzatish, o‘zgartirishga
mo‘ljallangan vositalar bo‘lib, ular kompyuterlar, printerlar, nusxa ko‘chirish
vositalari, yozuv mashinalari va boshqa kompyuter vositalari hisoblanadi;
Transport vositalari - kishilarni hamda yuklarni va turli maqsadlardagi
buyumlarni tashishga mo‘ljallangan harakat vositalari: temir yo‘l, suv, havo
transporti
harakati tarkibi, shahar transporti harakati tarkibi (metropoliten
vagonlari, tramvay), avtomobil, kommunal transporti va muhim neft quvur
yo‘llaridir.
Ishchi hayvonlarga har bir etilgan ot, ho‘kiz, tuya, bug‘ular, mahsuldor
hayvonlarga esa sigir, buqa, qo‘y, qo‘chqor, echki, cho‘chqa kabilar kiritilib, har
biri alohida inventar ob’ekti sifatida hisobda aks ettiriladi.
Ko‘p yillik daraxtlar alohida xiyobon, park, bog‘dagi miqdori va yoshidan
qat’iy nazar ekilgan daraxtlar guruhi hisoblanib, ular ikkiga:
mevali va
manzarali daraxtlarga guruhlanadi .
Boshqa asosiy vositalarga kutubxona fondlari, musiqa asboblari, sport
inventarlari va boshqalar kiradi.
Konservatsiyalangan asosiy vositalar - hukumat idoralarining qarorlari
6
asosida zaxiraga o‘tkazilgan va konservatsiyalangan asosiy vositalar. Qurilishi
tugallanmagan ob’ektlarni va asosiy fondlarni konservatsiyalash va
konservatsiyalashdan chiqarish tartibi O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1999 yil 20 avgustdagi 397-son maxsus qarori bilan
tasdiqlangan.
Asosiy vositalar ishlab chiqarish va noishlab chiqarishga bo‘linadi. Ishlab
chiqarish asosiy vositalari bo‘lib ijtimoiy-ishlab chiqarish munosabatlari
bo‘yicha sub’ektning ustavida belgilangan vazifalarni bajarishda ko‘p marotaba
ishlatiladigan mulkning bir qismi hisoblanadi.
«Ishlab chiqarish» atamasining ishlatilishi ushbu guruh aktivlarsiz tijorat
va notijorat korxonalari uchun har qanday turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish
yoki xizmatlarni ko‘rsatishning umuman imkoniyati yo‘qligi holatini
tasdiqlaydi. Noishlab chiqarish asosiy vositalari deganda tarmoqlarning noishlab
chiqarish sohalari (uy-joy-kommunal xo‘jaliklarida, maktabgacha bolalar,
tibbiyot, sog‘lomlashtirish, madaniyat muassasalari va hokazolar)da
foydalaniladigan aktivlar guruhlari tushuniladi.
Obyektlardan foydalanish darajasiga muvofiq ishlab chiqarish va xo‘jalik
faoliyatida asosiy vositalar turkumlarga ajratilishini quyidagi rasm orqali ko‘rib
chiqamiz.
Dostları ilə paylaş: