Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRİ h I azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti
§ 2. Riyaziyyat tədrisi metodikasının elmi-tədqiqat metodları
Yüklə 175,75 Kb.
|
|
§ 2. Riyaziyyat tədrisi metodikasının elmi-tədqiqat metodları
Respublikamızda ali təhsilli ibtidai sinif müəlliminə ehtiyacın artması ilk növbədə ali pedaqoji məktəblərdə ibtidai sinif müəllimi hazırlayan fakültələr- də riyaziyyatın tədrisi metodikasının səmərəli şəkildə qoyulmasını tələb edir. Deməli, elmi və eksperimental surətdə əsaslandırılmış riyaziyyat tədrisi meto- dikası elmi lazımdır. Bu vəzifəni müvəffəqiyyətlə həyata keçirmək üçün ali məktəb pedaqogikası iki problemi həll etməlidir: Konsepsiyanın seçilməsi. Tədris materialının pedaqoji cəhətdən şərhinin düzgün təşkili. Konsepsiyanın elmi probleminin həlli dərhal onun pedaqoji cəhəti ilə çul- ğaşır: yəni müəyyən etmək lazımdır ki, elmi nöqteyi-nəzərdən hansı mümkün konsepsiya daha müyəssərdir. Bəllidir ki, şagirdin düşünmə, mühakimə yürüt- mə alqoritminə uyğun olan metodik yanaşma daha yaxşı nəticə verir. Bunun üçün müəllim şagirdin təfəkkür fəaliyyətinə bələd olmalı və materialı şərh et- mək üçün ən səmərəli metodlar seçilməlidir. Butun bunlar yoxlamalarla təcrü- bədə müəyyənləşdirilir və dəqiqləşdirilir. Ümumiyyətlə, tədris metodikası sahəsində elmi tədqiqatlar məqsədəmü- vafiq müşahidə və eksperimentə əsaslanır. Bunların hər ikisi alınmış nəticələ- rin yoxlanılmasını, təhlil edilməsini və nəzəri ümumiləşdirmələr aparılmasını tələb edir. Bunların əsasında isə metodik qanunauyğunluqlar müəyyən edilir. İbtidai məktəbdə riyaziyyat dərslərinin gündəlik müşahidə edilməsi müəl- limlər, məktəbin rəhbər işçiləri, metodistlər və elmi işçilər tərəfindən aparıla bilər. Lakin məqsədəmüvafiq metodik qanunauyğunluqlar təkcə müşahidə nəticəsində aşkar edilmir. Müşahidə iki istiqamətdə aparılmalıdır: müəllim necə öyrədir, yəni təlim prosesində hansı metod və priyomlar- dan istifadə edir; şagirdlər riyazi bilikləri necə mənimsəyir, nə dərəcədə fəaldırlar, təşəb- büskardırlar və müstəqil işləmə qabiliyyətləri necədir. Müşahidənin təşkili və onun məzmununa daxil olan bir sıra konkret mə- sələlər müşahidənin ən yaxın məqsədindən asılıdır. Əgər müşahidənin vəzifəsi müəyyən mövzu üzrə bir qrup müəllimin iş metodu və priyomlarmı öyrənmək- dən ibarətdirsə, onda hər bir müəllimin işində həmin mövzu üzrə mühüm mər- hələlər müşahidə edilir:
müəllimin mövzu üzrə hazırlaşması; yeni tədris materialının şagirdlərə çatdırılması metodikası (keçmiş ma- terial ilə əlaqə, yeni biliyi qavramağa hazırlıq, yeni materialın sadə şəkildə şərhi, məqsədəuyğun çalışmalar, biliklərin praktikada tətbiqi); keçmiş mövzu üzrə biliklərin yoxlanması metodikası. Müşahidə metodunun əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, hər şey bilavasitə müşahidəçinin gözü önündə baş verir. Lakin müşahidə edilən müəllimin iş sis- temini dinamikada, inkişafda öyrənmək lazımdır. Bunun üçün müşahidə me- todu digər vasitələrla tamamlanır. Həmin vasitələr bunlardır: metodik sənədlərin (dərsin planı, icmalı, müəllimin məruzə və hesabatı, pedaqoji gündəliklər və s.) öyrənilməsi; şagirdlərin riyaziyyat dəftərlərinin təhlili (dəftərdə şagirdin və müəlli- min iş sistemi əks olunmuşdur); fənn müəllimi və məktəb rəhbərləri ilə söhbətlər aparılması. Müşahidə və əlavə vasitələrin tətbiqi nəticəsində əldə edilən material müəllimin iş metodu haqqında tam məlumat əldə etməyə imkan verir. Müşahidə nəticəsində əldə edilən faktlar (müsbət və mənfi) nəzəri cəhət- dən işlənir və bunun əsasında məruzə hazırlanır, metodik məcmuələrdə dərc etdirmək üçün məqalələr yazılır. Bu da riyaziyyat təlimi metodikasına dair qa- nunauyğunluqları aşkar etmək üçün tədqiqatçıların əlində qiymətli material olur. İbtidai siniflərdə riyaziyyat təlimi metodikası inkişafının əsasını qabaqcıl məktəb təcrübəsi təşkil edir. Qabaqcıl məktəb təcrübəsinin öyrənilməsi və təhlili ümumiləşdirilərək nəticələr çıxarılır. Tədqiqatçı bu nəticələr əsasında məktəbdə riyazi təhsilin səviyyəsini yüksəltmək üçün gələcək inkişaf perspektivlərini müəyyən edir. Lakin müşahidə və qabaqcıl təcrübə daha incə qanunauyğunluqların aşkar edilməsi üçün kifayət deyildir. Xüsusən təlimin məzmunu, metodları və formaları əsaslı surətdə dəyişdirildikdə təlim metodları və onların nəticələri arasındakı mürəkkəb asılılıqları aşkar etmək üçün yeni tədqiqat metodu eksperiment tətbiq edilir. Pedaqoji eksperimentin mahiyyəti belədir; tədqiqat- çı bu və ya digər pedaqoji konsepsiyaya istinad edərək öz qarşısına məqsəd qoyur və onun əsasında məşğələlərin planını və məzmununu hazırlayır və təc- rübi təlim aparır. Eksperimentin ən yaxın məqsədindən asılı olaraq təcrübi tə- lim bir neçə sinfin müəyyən şagirdlər qrupu ilə dərsdə və ya sinifdənxaric məş- ğələlərdə aparıla bilər.
Eksperimental təlim prosesində müəllimin və şagirdin işinə dair bütün faktlar protokolda və ya pedaqoji gündəlikdə qeyd olunur. Təlimin nəticələri, şagirdlərin biliklərindəki dəyişikliklər ciddi surətdə hesaba alınır. Nəticələrin hesaba alınmasında riyazi statistika elementlərindən istifadə olunur. Belə ki, təlimin hansı nəticələrinin hansı metodlarına, üsullarına uyğun gəldiyi qeyd olunur. Beləliklə, metodun təlim müvəffəqiyyətinə təsiri aşkar edilir, bu da şagirdlərin idrak bacarıqlarının inkişafında öz əksini tapır. Pedaqoji eksperimentin qoyulmasında ən mühümü - təlim metodlarında variasiyaların yoxlanılmasıdır. Buna görə də eksperiment adətən iki və daha çox paralel siniflərdə aparılır. Belə siniflərdə digər şərtlər təxminən eyni ol- mamalıdır. Eksperimentin nəticələri yazılı yoxlama işləri, şifahi frontal sorğu və şagirdlərlə fərdi söhbət nəticəsində aşkar edilir. Bu cür yoxlama eksperimental işin planında nəzərdə tutulduğu kimi, müəyyən mərhələlərdə aparılır. Eksperiment zamanı yalnız şagirdlərin buraxdığı səhvlər deyil, həm də bu səhvlərin riyazi və psixoloji təbiəti aşkar edilir. Eksperimentin gedişi prosesində əldə edilən faktlar dərindən və hərtərəfli təhlil edilir: bunun əsasında ümumiləşdirmələr aparılır, nəticələr çıxarılır, iş sistemi yaradılır və səmərəli metodlar müəyyənləşdirilir. Əldə edilənlər metodik rəhbərlik vasitəsilə məktəb təcrübəsinə daxil edilir. Elmi tədqiqatın bir metodu da yoxlama yazı işləri vasitəsilə şagirdlərin bilik və vərdişləri səviyyəsinin öyrənilməsidir. Belə yazı işləri kütləvi məktəblərdə riyaziyyatdan müəyyən vaxtda aparılır. Riyaziyyatdan yoxlama yazı işləri qısa müddət ərzində kursun müxtəlif bölmələrinə aid şagirdlərin bilik və vərdişlərin səviyyəsini xarakterizə etməyə imkan verir. Dəqiq yoxlanılmış və nəticələri təhlil edilmiş yoxlama işləri, proqramın həcmi və məzmunu, həyata keçirilməsinin mümkünlüyü və şagirdlərin səviyyəsinə nə dərəcədə müvafiq olduğunu düzgün qiymətləndir- məyə imkan verir. Yoxlama işlərində şagirdlərin buraxdığı səhvlərin xarakteri və miqdarı yoxlanılan proqram materialının mürəkkəbliyi və çətinliyinin obyektiv göstə- riciləridir. Heç bir təsadüfə yol verilməsin deyə, bir qayda olaraq yoxlama yazı işləri çoxlu miqdarda şəhər və kənd məktəblərində, azkomplektli, kütləvi va inter- nat məktəblərdə aparılır. Şagirdlərin biliklərində aşkar edilən səhvləri doğuran səbəbləri müəyyən etmək üçün alınmış nəticələri və yoxlama aparılan məktəbdə tətbiq olunan
təlim metodlarını müqayisə etmək lazımdır. Bunun üçün tədqiqatçı yoxlama işindən əvvəl və sonra dərsləri dinləyir, müəllimlərlə söhbət aparır, pedaqoji sənədlərlə tanış olur. Məktəbin ibtidai siniflərində riyaziyyatdan yeni proqrama keçmək üçün qabaqcadan geniş və uzunmüddətli eksperiment aparılmışdır. Lakin buna baxmayaraq, hər il tədris proqramında qismən dəyişikliklər edilir və təkmil- ləşdirmə aparılır. Çünki ibtidai siniflərdə riyaziyyatın təlim metodlarını işləyib hazırlayarkən, müəllimlərin yaradıcı iş təcrübəsi və müasir eksperimental tədqiqatlar birinci dərəcəli əhəmiyyətə malikdir. Lakin metodika elmi və mək- təb praktikası təkcə müasir təcrübə və onun əsasında əldə edilmiş nəzəri iimu- miləşdirmələrdən deyil, həm də tarixən formalaşmış və inkişaf etmiş riyaziy- yat tədrisi metodikası irsindən də geniş istifadə edir. Bugünki məktəbin keçdiyi yol yaradıcı axtarışlarla zəngin və gənc müəl- limlər üçün bir örnəkdir. İbtidai məktəb müəllimlərinin riyaziyyatdan elmi-metodiki hazırlığı bir çaya bənzəyir; onun bir sahili-riyaziyyat, o biri sahili isə metodikadır. Yüklə 175,75 Kb. Dostları ilə paylaş:
|