B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

mentil faoliyat
turi hisoblangan ocharchilik, urush, kasallik, 
qarilik, o ‘lim deb talqin qilsa bo'ladi” .
Ong va ongsizlik. 
Yung madaniyatni ruhiyatdan ajratib chiqardi. 
Uning shogirdi E.Fromm ruhiy tahlilni ijtimoiy y o ‘nalishda rivoj- 
lantirdi.
Fromm bilan Freyd o ‘rtasidagi tafovvut ijtimoiy biologiyadagi 
egoizm (men, manmanlik) va altruizm (egoizmning aksi) genlari mav­
jud boMmasligi haqidagi bahs-munozaraga o ‘xshab ketadi. Fromm 
bo‘yicha, odamning hayvoniy tabiati ijtimoiy mojarolarga olib bor- 
maydi, ijtimoiy tuzilma (jamiyat) birlamchi (ilk) oliyjanob istaklarni 
buzib ko‘rsatadi. Odam boshqa kishilar bilan jips boMishga intilsa-da, 
ammo lekin totalitar rejim to ‘riga tushib qoladi. Fromm “Ruhiy tahlil
110

---

va din” nom li asarida adolat, chin haqiqat, ozodlikka intilish odam
tabiatining ajralm as xususiyati hisoblanadi, deb ta ’kidlaydi. A gar 
Freyd old ongni, Yung ongsizlikni tadqiq etgan b o ‘lsa, Fromm esa 
o ‘ta ongga m urojaat qildi [15].
G ipnoz yordam ida ruhiy tahlilning tekshirilishi Edim m ajm uyi 
m avjud ekanligini tasdiqladi: unga k o 'ra, jam o an ing birm uncha 
yuksak darajadagi ongsizligi kechinm alari m avjud bo'ladi. S o 'n g ra 
tu g ‘ilish (dunyoga kelish) jara y o n i yodga keladi va transshaxsiy ke- 
chinm alar boshlanadi. Ularni b a ’zi bir olim lar boshqa shaklga kirish 
konsepsiyasining ta sd ig 'i deb hisoblashga m oyildirlar. B unga m isol 
tariqasida odam lam ing klinik o ‘lim holatida boshidan kechirayotgan 
hissiyotlari va o 'lganlarni torozida tortib k o 'rish b o 'y ich a tajribalar 
keltiriladi.
Zam onaviy psixologiyada ongga b o 'lgan uch asosiy nuqtayi nazam i 
ajratish m umkin, ular ruhiyat va ongning klassik psixogenez m aktabi- 
ga nisbatan bo'lg an bixeviorizm da o ‘z -o ‘ziga baho berish ahamiyatini 
rad etishni qam rab oladi. Bu m aktab vakllarining tasdiqlashicha, ruhi­
yat (psixika) va ong odam tug'ilg an idan so 'n g S.G rofning “Kengayib 
boruvchi ong” m odeliga qadar qaror topadi. Bu m odelga binoan ruhi­
yat v a ong odam tug'ilm asidan oldin m avjud bo'ladi.