B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

11.2. Kimyo sanoati
O g‘ir sanoat tarmoqlaridan biri, xilma-xil kimyoviy mahsulotlar tur- 
lari: kon-kimyo xomashyosi, asosiy kimyo mahsulotlari (ammiak, noor- 
ganik kislotalar, ishqorlar, mineral o ‘g ‘itlar, soda, xlor va xlorli m ahsu­
lotlar, suyultirilgan gazlar va boshqa). plastmassa va sintetik smolalar, 
shu jum ladan, kaprolaktam, sellyuloza atsetatlari, kimyoviy tola va iplar, 
plastmassa va shisha-plastiklardan materiallar va buyumlar, lok-bo‘yoq 
materiallari, sintetik bo‘yoqlar, kimyoviy reaktivlar, foto-kimyo m ahsu­
lotlari, maishiy kimyo tovarlari va boshqalami ishlab chiqaradi.
0 ‘zbekistonda tegishli xom ashyo m anbalari b o ‘lishiga qaram ay 
XX asm ing 30-yillarigacha kim yo sanoati deyarli y o ‘q edi. 1910-yil- 
larda ohak kuydirish, o ‘sim lik b o ‘y o g ‘ i olish, oltingugurt ishlab chiqa- 
rish, ishqoriy m oddalar tayyorlash, sovungarlik bilan shug‘ullangan 
bir qancha kichik korxonalar 12 ta sovun zavodi, neftni haydash za- 
vodi, 2 ta b o ‘yoq fabrikasi bor edi, hozirgi kunda zam onaviy kim yo 
sanoatining shakllanishi natijasida oltingugurt qazib olish bir necha 
barobarga oshib ketdi. Chunki sobiq ittifoq davrida oltingugurt ishlab 
chiqarish m am lakatning 57% ni tashkil qilardi. K im yo sanoatining 
eng yirik korxonasi C hirchiq elektr kim yo kom binati, am m iak, kuch- 
siz azot kislotasi va am m iak selitrasi ishlab chiqarish keng m iqyosda 
y o ‘lga q o ‘yildi. 1947- va 1957-yillarda Q o 'q o n va Sam arqand su- 
perfosfat zavodlari ishga tushirildi va bu zavodlar respublika qishloq 
x o ‘jaligin in g fosforli o ‘g ‘itlarga b o ‘lgan ehtiyojlarini ta ’m inlashga 
xizm at qilm oqda. Jizzaxda plastm assa quvurlar zavodi (1972), 
1973-yilda O lm aliqda am m ofos ishlab chiqaradigan yirik korxona- 
ning 1-navbati ishga tushirildi.
121

---

X X
asrning 90-yillari boshiga kelib 0 ‘zbekiston Respublikasi 
iqtisodiyotida m uhim o ‘rinni egallagan kim yo sanoati barpo etildi.
1991-yilda R espublika kim yo sanoati korxonalari negizida 
“0 ‘zkim y osan o at” konserni tashkil etildi. 1994-yil yanvarida kon- 
sem “0 ‘zkim yosanoat” uyushm asiga aylantirildi. 0 ‘zbekiston Res­
publikasi Vazirlar M ahkam asining 2001-yil 13-m artdagi “Kim yo 
sanoatini boshqarish tuzilm asini takom illashtirish chora-tadbirlari 
to ‘g ‘risida” qaroriga m uvofiq, “0 ‘zkim yosanoat” ochiq aksionerlik 
jam iy ati (A J) shaklidagi davlat-aksiyadorlik kom paniyasi tashkil 
etildi. R espublika hukum ati tom onidan 0 ‘zbekiston kim yo sanoati 
korxonalarini yalpi rivojlantirishning 23 investitsiya loyihalaridan 
iborat dasturi ishlab chiqildi va m a ’qullandi, kim yo sanoati kor­
xonalarini rivojlantirish va q o ‘llab-quvvatlash ja m g ‘arm asi tashkil 
etildi. “ 0 ‘zkim yo san oat” kom paniyasi tarkibida 34 ta korxona, shu 
ju m ladan, 4 ta q o ‘shm a korxona ishlam oqda. Shulardan 22 tasi ochiq 
aksiyadorlik jam iy atlari (A J)ga aylantirildi (2002). U larning 20 dan 
k o ‘p ro g ‘i yirik zam onaviy korxonalardir (18-rasm ).