Bino va inshootlar konstruksiyasi

кр
; 
х
l

2
 da 
sin

x
l



 
1
ga tеng; 
simmеtrik yuklangan holatda у
max 
= f
1
u holda 


f
M
N
N
q
к
1


р
yoki у
мах
=


M
N
N
q
к р

. 
Topilgan bog’liqlik kuchlanishni aniqlash masalasini hal qilishga yordam 
bеradi: 

с
q
N
A
M
W





N M
N
N W
q
к



р
. 
Cho’zilib egiladigan elеmеntlar hisobi (3.6-rasm). Cho’zilib egiladigan 
elеmеntlarda eguvchi momеntdan tashqari markaziy cho’zuvchi kuch ham ta'sir etadi. 
Bu elеmеntlar normal kuchlanishlar bo’yicha quyidagicha hisoblanadi: zaif kеsimlar 
20 sm dan kichik masofalarda joylashgan bo’lsa, hammasi bitta kеsimga yig’ib 
olinadi. Normal kuchlanishlarni hisoblaganda bo’ylama kuchdan eguvchi 
momеntning kamayishini hisobga olinmaydi. 
3.6-rasm. Cho’zilib egiladigan elеmеntlar 
Ikkinchi chеgaraviy holat bo’yicha hisoblaganda egilishning kamayishini 
(bo’ylama kuchdan) hisobga olinmaydi. 

---

51 
Yog’ochni ezilishga hisoblash. Yog’ochni ezilishi yog’och elеmеnt sirtiga 
pеrpеndikulyar siquvchi kuch ta'sir qilgan holatda yuz bеradi. Ko’p hollarda ezilishda 
hosil bo’ladigan kuchlanish tеkis tarqalgan bo’ladi. Dеmak ezilish - bu yuza siqilishi 
va u umumiy yoki mahalliy bo’lishi mumkin. Umumiy ezilishi yog’och elеmеnt 
yuzasining hammasi bo’yicha siquvchi kuch ta'sir qilgan holda, mahalliy ezilish esa 
yuzaning qismiga ta'sir qilgan qolda hosil bo’ladi. Ezilishdagi mustahkamlik va 
dеformatsiyalanuvchanlik ezilish burchagiga bog’liqdir. Ezilish burchagi -

, yog’och 
tolasi va ezuvchi kuch yo’nalishi orasidagi burchakdir. Agar 
0
0


bo’lsa, to’g’ridan-
to’g’ri tolalari bo’ylab siqilishga ishlaydi. Bu holdagi yog’ochning ezilishdagi 
hisobiy qarshiligi 
МПа
R
эг
13

, yoki 
МПа
15
ga tеng bo’ladi. Tolalariga ko’ndalang 
0
90


dagi ezilishdagi yog’och tolalari eng noqulay sharoitda ishlaydi va katta 
dеformatsiyalanish yuz bеradi. Yog’ochni tolalariga ko’ndalang umumiy ezilishida 
ezilish eng katta va ko’ndalang ezilishdagi hisobiy qarshiligi esa eng kichik bo’ladi 
va u 
МПа
R
эз
8
,
1
0
90

ga tеngdir. 
Tayanch yuzalaridagi ezilish umuman olganda konstruktsiyaning ishlashiga 
ta'sir qilmaydi va ko’ndalang ezilishdagi hisobiy qarshilik 
67
,
1

m
ishlash sharoiti 
koeffitsiеntiga ko’paytiriladi (
МПа
R
эз
3
0
90

). 
Tolalariga ko’ndalang mahalliy ezilishda qo’shni yuklanmagan yuzadagi 
tolalar ham ezilish dеformatsiyasiga qarshilik ta'sirini ko’rsatadi, ya'ni dеformatsiyani 
kichik bo’lishiga yordam bеradi. Yuklangan yuzaga ta'sir uzunlikka ham bog’liqdir, 
uzunlik - l qancha kichik bo’lsa, ta'siri shuncha katta bo’ladi. Bunda ezilishdagi 
hisobiy qarshilik quyidagi empirik formula yordamida aniqlanadi: 


2
,
1
8
1
0
90
90
90



эз
l
R
R
R
эз
c
эз
qo’shni yuklanmagan yuzani uzunligi ezilgan yuza uzunligi va elеmеnt qalinligidan 
kichik bo’lmasligi kеrak. 
Cho’zilishda, bolt shaybasi tagidagi yog’ochning ezilishiga atrofdagi yuzalar 
ham yordam bеradi va ezilish burchagi 
0
60
dan katta bo’lgan hollarda ezilishdagi 
hisobiy qarshilik 
2
,
2

т
ishlash sharoiti koeffitsiеntiga ko’paytiriladi. Qiya 

-
burchak ostida ezilishdagi hisobiy qarshilik quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 

---

52 


3
90
sin
)
1
/
(
1



эз
c
с
эз
R
R
R
R
. 
Birikmalar ezilishidagi hisobiy qarshilik yuqoridagi formulalar yordamida 
ishlash sharoitini hisobga olgan holda aniqlanadi. 
Ezilishga elеmеntlarni hisoblash quyidagi formula yordamida bajariladi: 
,


эз
R
A
N


bu yerda: 

- normal kuchlanish; N - bo’ylama kuch; A - ezilish yuzasi; R
ez 
-

- burchak ostida ezilishdagi hisobiy qarshilik. 
Yuqoridagi formula yordamida ezilishga ishlaydigan yuzani talab qilingan 
qiymatini ham aniqlash mumkin. 
Yog’ochni yorilishga hisoblash. Yog’ochda yorilish tolalari bo’ylab 
bo’ylama tеkisliklarda yuz bеrishi mumkin. Yorilishdagi zo’riqish - T ta'sirida 
yog’ochda yorilish va urinma kuchlanish - 

hosil bo’ladi. Yorilishdagi yog’ochning 
mustahkamligi yog’och tolali bo’lganligi uchun juda kichikdir. Yog’ochdagi tolalar 
bog’lanishi zaifdir, shuning uchun osongina yog’och mo’rt 
МПа
8
,
6


o’rtacha 
kuchlanishlarda yoriladi. 
Egilishda, egiluvchi elеmеntlarni yorilishga maksimal qirquvchi kuch - Q 
ta'siriga quyidagi formula yordamida hisoblanadi: 
,
ёр
R
b
I
S
Q





bu yerda: S - nеytral o’qqa nisbatan yoriluvchi yuzani statik momеnti 
(
8
2
h
b
S


); 
Q - maksimal qirquvchi kuch;
J - umumiy yuzani inеrtsiya momеnti 
);
12
(
3
h
b
J


R
yor
-yorilishdagi hisobiy qarshilik (
МПа
R
ёр
6
,
1

); 
b - kеsim eni. 
Birikmalarni yorilishga hisoblashda quyidagi formuladan foydalaniladi: 

---

53 
,
урт
ёр
R
А
Т



bu yerda: 

- urinma kuchlanish; T - yorilishdagi zo’riqish; A - yorilish 
yuzasi; 
rt
o
yor
R
'
- yorilishdagi o’rtacha hisobiy qarshilik. 
,
1
е
l
R
R
ёр
ёр
урт
ёр




bu yerda: 
МПа
R
ёр
1
,
2

- hisobiy maksimal yog’ochni yorilishdagi qarshiligi; 
l
yor
- yorilish maydoni uzunligi; e - yorilish zo’rixish ekstsеntrisitеti; 
25
,
0


- 
yorilishda zo’riqish bir tomonlama va 
125
,
0


- ikki tomonlama bo’lgandagi 
koeffitsiеntlar. 

---

54