Biologik kimyo

iigar 

to'qim alarida k o ‘p m iqdorda uchraydi.

Serebrozidlar  tarkibida  fosfor  kislota  ham,  xolin  ham  bo  lmaydi. 

U n in g  tarkibida geksoza sfingozinning gidroksil guruhi bilan efir bogi 

o rq ali  birikkan,  yog*  kislota  qoldig‘i  esa  sfingozinning  ammoguruhi

О

Fosfatid  kislota

>H

o -

Glitserofosfolipid

Sfingozin

CH3-(C H ¡¡),a -C H -C H -C H -C :H -N H -C -R

X o lin

orqali  birikkan:

OH  

'  

o

I 

H  

I

C H ,- ( C H 2) r c ~ C H = C H - C H - C H - N - C - C H ( O H ) - ( C H 2fal - C H

3

Yog' kislota

Gangliozidlar  tarkibida  yuqori  yog‘  kislota,  spirto-sfingozin,  D- 

glyukoza, D-galaktoza va N-atsetilglyukozamin yoki N-atsetilneyramin 

kislota mavjud.  Gangliozidlar ko‘proq  miyaning kulrang m oddasida, 

nerv va glial hujayralaming plazmatik membranalarida ko‘p m iqdorda

bo‘ladi.

Galaktoza

Gtyiimza

Steroidlar

S te r o i d l a r  

tab iatd a  k e n g   ta rq a lg a n   b irik m alar  b o   lib , 

siklopentanopergidrofenantren  halqasini  tutadi.  Buyrak  usti  bezining 

po‘stloq qismida sintezlanuvchi gormonlar, jinsiy gormonlar, xolesterin 

steroidlar  guruhiga  mansub.  Odam  organizmida  steroidlar  guruhiga 

mansub  bo‘lgan  sterinlar  (sterollar),  y a ’ni  steroidning  spirt  shakliari 

alohida ahamiyatga ega. Ularaing eng muhimi xolesterin (xolesterol):

Xolesterin (xolesterol)

Xolesterin  m olekulasidagi  gidroksil  guruhi  yog‘  kislotasi  bilan 

birikib xolesterin efiri  xolesteridni hosil qiladi.

M um lar  yuqori molekulali  yog‘  kislotalari  va yuqori molekulali 

bir yoki ikki atomli spirtdan tarkib topgan murakkab efirlardir.

°  

?

R—O— C— R'J  R— CH — O — ä — R '; 

R— CH— C H

2 

o — C 

R'

o 

i ---- C— IR" 

o ---- jJ—R"

o  

o

Teri,  yung,  patlar  ustini  qoplovchi  yog‘  moddalarning  tarkibida 

mumlar bor. Osimliklar bargi, mevasini qoplovchi lipidlaming 80% im 

mumlar tashkil etadi.

Yog‘larn in g   oziqlanishdagi aham iyati

Y og iar organizm massasining  15% ini tashkil etadi. Organizmdagi 

y o g ia r ikki guruhga b o iin ad i: rezerv (zaxira) yog  lar va sitoplazmatik 

yog‘lar. Zaxira y o g ia r tez almashinish xossasiga ega va ulaming tarkibi 

iste’mol  qilinayotgan  ozuqa  y o g ia r  tarkibiga  b o g iiq .  Aksincha 

sitoplazmatik  y o g ia r  uzoq  vaqt  och  qolganda  ham  tarkibi  deyarli 

o ‘zgarmaydi,  ulami  asosan  mebranalarga  kiradigan  y o g ia r  tashkil 

qiladilar.

Vazni  70  kg  b o ig a n   odam   kuniga  90  g  o'sim lik  va  hayvonot 

yogiarin i iste’mol qiladi.  Y ogiarga boigan ehtiyoj  odam faoliyatiga 

bo g iiq . Energetik manba sifatida  1 gyog‘ oksidlanib 38,9 kJ (9,3 kkal) 

hosil qilsa,  1 g uglevod va  1  g oqsil faqat 17,2 kJ (4,1 kkal) hosil qiladi.

o g iarn in g  hazm lanishi

Y ogiar ogiz boshligida hazm  b o im aydi.  Luqma m e’daga tushadi 

va  u  yerda  k islo ta li  muhit  y u q o ri  b o ‘lganligi  uchun  y o g 'l a r  

parchalanmaydi.  Lipaza  uchun  optimal  m uhit  pH  5,5-7,5.  G o'daklar 

oshqozonida yog‘lar parchalanadi, chunki ular iste’mol qilgan y o g ia r  

sutyogiari boiib, ular  emulsiyalangan holatda hamda sut oshqozondagi 

kislotani  b o g iab  muhitni kuchsiz ishqoriy tomonga siljitadi.  Shuning 

uchun  go  dak  m e’dasida  lipaza  ferm enti  ishlab  chiqiladi  va  u  sut 

tarkibidagi y o g iam i parchalaydi.

Katta  yoshdagi  odamlarda  y o g i a r   o ‘n  ikki  barmoqli  ichakda 

parchalanadi.  M e’da  osti  bezining  shirasi  o ‘n  ikki  barmoqli  ichakka 

quyiladi va uning tarkibida lipaza fermenti bordir. Bu fermentmng ta ’sir 

etishi uchun quyidagi sharoitlar b o iish i zarur: ichak shirasidagi m uhit 

kuchsiz ishqoriy boimoqligi; y o g ia r emulsiyalangan holatda b o iis h i 

lozim. Pankreatik shira tarkibidagi bikarbonatlar oshqozondan tushgan 

xlorid  kislotani  neytrallaydi.  Jigar  o ‘z  navbatida  kuchli  em ulgator 

safroni o ‘n ikki barmoqli ichakka quyadi.

iYog‘la r hazm boiishiga o‘t kislotalarning ta ’siri

0 ‘t  kislotalar  xolan  kislotasining  hosilasidir.  Xolan  kislotadan 

quyidagi o ‘t kislotalar hosil boiadi: 

xolat (3,7,12 trioksixolan kislotasi); 

dezoksixolat (3,12 dioksixolan kislotasi); 

xenodezoksixolat (3,7 dioksixolan kislotasi).

ch

3

HO 

C H-C H

j

-C H

j

-COOH

CH3

HO 

CH-C H jr-C H j-C OOH

Xolat kislota

Dezoksiholat kislota

CH3

c h

-

c h j

-

c h j

-

c o o h

Xenodezoksiholat kislota

0 ‘t  tarkibida  shu  kislotalam ing  glitsin  (NH,-CH,-COOH)  va 

taurindan  (NHr C H ,-C H r S 0 3H )  bilan  birikishi  natijasida  ju ft  ot 

kislotalari:  glikoxolat,  glikodezoksixolat,  glikoxenodezoksixolat; 

tauroxolat, taurodezoksixolat, tauroxenodezoksixolatlar hosil bo‘ladi.

O 't kislotalarining ta ’siri:

yog* va suvning yuzasini (sirtini) tarang kuchim pasaytirib yog  lami 

emulsiya (mayda tomchi shakli)ga aylantiradi;

lipaza fermentini faollaydi;

o ‘t kislota  yog* kislota va monoglitserid bilan mitsellalar kompleksi 

hosil qilib ularning so'rilishiga imkoniyat yaratadi.

Triglitseridlar  parchalanish reaksiyasining ketma-ketligi:

R.COOH

O  ÇHjOH 

Il  >

я г- с PÇH

C H ¿ 0 c -R 3

О

2

,

3

-Oiglitserid

HjO

O

II

О   CH5OC— R i

Я  I

p _ - C O C H

I

С Н гО С — R

3

Triglitserid

HjO

R 3C O O H

o

II

,c - R ,

R 3 C O O H

О  CH

3OH

¡I  I 

R ,-O O C H

I

chj

O

h

u-HjO 

k .   RjCOOH

CHjOH

¡

C H O H

CH

20 H

G litse rin  (gliserol)

?   риг0 

?

2

- C o c h

CHjOH

1,2-Diglitserid 

HjO

R,COOH

Bu  reaksiya  ketm a-ketligida  ta’sir  etuvchi  ferm entlar  har  xil 

joylashuvga ega. Triglitseridlipaza va diglitseridlipaza fermenti o‘n ikki 

bannoqli ichakga m e’da osti bezidan quyiladi. Monoglitseridlipaza esa 

ichak shilliq qavatida hosil bo'ladi.

Fosfolipidlar  parchalanishi  fosfolipazalar  ta’sirida  ro  y  beradi. 

Fosfolipid m olekulasidagi glitserin qoldig‘ining birinchi uglerodiga

to'yingan yog‘ kislota birikkan bo‘lsa, ikkinchi uglerodiga to‘yinmagan 

yog* kislota birikkan. Glitserin molekulasining uchinchi uglerod atomiga 

fosfat kislota qoldig‘i,  so'ngra azot asosli radikal birikadi.

Fosfolipaza A,  fosfoglitserid tarkibidagi glitserin  birinchi uglerod 

atomidagi yog*  kislotaning efir bogini uzadi.

Fosfolipaza  A,  fosfoglitserid  molekulasining  ikkinchi  holatidagi 

yog‘  kislotani  uzib  lizofosfatid  hosil  q iladi.  K o 'p in c h a  bunday 

fosfolipaza ilon zahri, qora-qurt zaharida bo‘lib, ulaming ta’sirida hosil 

boigan lizofosfatidilxolin  eritrotsitlaming gemoliziga olib keladi.

Fosfolipaza  С  fosfoglitserid  m olekulasi  tarkibidagi  glitserin 

qoldig‘idagi uchinchi uglerod atomi va fosfat kislota orasidagi bog‘ni 

uzadi.

Fosfolipaza  D  fosfoglitseridning  fosfat  kislota  va  azotli  asosi 

orasidagi bog‘ni uzadi:

~  Fosfolipaza  A,

О

II

CH20 ----------------C - R ,

Fosfolipaza a

2

О

II

CHO----------------

c

-

r

2

- 

Fosfolipaza  С

О

CH20 --------------- Р лО С Н 2СН2Ы(СНз)з

он

Fosfolipaza 

о

/Y o g ia rn in g  so'rilishi va ichak devorida  resintezi

Y o g iar  so 'rilish i  ichak  devorida  r o ‘y  beradi.  Bunda  yo g‘lar 

hazmlanishidan hosil boigan yog‘ kislota va glitserin o ‘t kislotalar bilan 

m itseüalar  hosil  q ilib   pinotsitoz  y o i i   y o k i  d iffu z  y o i i   bilan 

enterotsitlarga so‘riladi.

Ichak  devorida  so ‘rilgan  glitserin  va  y o g ‘  kislotalaridan  qayta 

triglitseridlar  sintezlanadi  va  bu  reaksiya  ketma-ketligi 

resintez

  deb 

nomlanadi.  Ichak  epiteliy  hujayralarida  y o g ‘ning  resintezi  asosan 

quyidagicha  b o ia d i:  dastlab  yog ‘  kislota  faollashib  atsiUKoAga

aylanadi,  g litse rin   3-fosfoglitseringa  aylanadi.  Ulardan  dastlab 

monoglitserid so‘ng di- va triglitseridlar hosil boiadi.

M onoglitserid + R-CO-S-KoA -> Diglitserid + HS-KoA 

Diglitserid + R,-CO-S-KoA -> Triglitserid + HS-KoA 

Yog‘liq ovqat iste’mol qilingandan so‘ng 4-5 soatdan so‘ng qonda 

y o g ia r  m iqdori  maksimal  m e’yoriga  yetadi  va  10-12  soatdan  so  ng 

y o g ia r m iqdori m e’y 

or 

darajasiga qaytadi.

^Yog‘larning qondagi  transport shakllari

Qayta  sintezlangan  triglitseridlar,  fosfolipidlar va xolesterin  oqsil 

bilan birga xilomiknm hosil qiladi. Xilomikronlaming zichligi juda past 

(0,95 dan kam) va diametri katta boiib, ular kapillyarlarga o‘ta olmaydi 

va shuning uchun limfa orqali  tashiladi.  Limfa tomirlari yigilib limfa 

tugunlaridan  o ‘tadi  va  retikulyar  hujayralar  aro  o ‘tib  umumiy  limfa 

tomiri orqali yuqori kovak venaga quyiladi.

Qon  tarkibidagi  y o g iam in g   transport  shakli  murakkab  oqsillar 

guruhiga  kirib  lipoproteinlar  deb  nom lanadi.  Lipoproteinlar  ozaro 

zichligi va tarkibiga binoan farqlanadi:

20-jadval

J Odam qonl lipoproteidlari tarkibi (%)

Lipoproteinlar Oqsillar Triatsilglitserinlar

Xolesterin

Fosfolipidlar Zichligi g/ml

Efirlar Erkin

xilomikronlar

2

85

4

2

7

0,95

ZJPL (prefl)

10

50

15

7

18

0,95-1,0

Z PL(p)

25

7

40

7

21

1,0-1,06

ZYL (a )

45

5

20

5

25

1,06-1,21

ZYL jigarda  hosil  b o iad i.  To‘qimalardagi  ortiqcha  xolesterinni 

biriktirib  oladi.  Undagi  LXAT  (lesitin-xolesterol-atsil-transferaza) 

fermenti ta ’sirida erkin holesterin xolesteridga aylanadi.

ZYL  qon  plazmasida  yashash  muddati  4  kunga  teng  va  bu  LP 

a lm a sh in u v i  n e fro tik   sindrom da,  g ip e rtrig litse rid e m iy a d a   va 

uglevodlarga boy b o ig an  ovqat iste’mol qilinganda tezlashadi.

ZYL vazifalari:

Toqimalardan xolesterinni  olib chiqib,  ulaming  to‘planishiga y o i  

qo‘ymaydi.

Toqimalaming ZPLni yutib olishiga manfiy ta’sir etadi va shu bilan 

to ‘qimaga kam xolesterin tushadi.

Qon tomiridagi triglitseridlar almashinuvida ishtirok etadi.

ZYL miqdori ortishi quyidagi holatlarda boiadi: 

ayollarda yuqori bo'ladi; 

estrogenlar ta’sirida oshadi; 

jismoniy harakatchanlikda; 

alkogol iste’mol qilinganda.

ZYL miqdori kamayishi quyidagi  holatlarda boiadi: 

erkaklarda past boiadi; 

progesteron ta’sirida; 

semizlikda;

uglevodlar ko‘p miqdorda b o ig a n  taomlar iste’mol qilganda; 

qandli diabetda; 

chekish natijasida.

^Yog*  kislotalarining oksidlanishi

Yog ‘ kislotalarining P~oksid!anishito‘g ‘risidaginazariya  1904-yilda 

F.K noop  tom onidan  y aratild i.  Y o g 'k islo ta la ri  m ito x o n d riy a d a  

oksidlanadi. Bu jarayon yog'kislotasi molekulasidagi  p  uglerod atomi 

oldidagi bog‘ning uzilishi va undan ikki uglerodli fragmentning atsetil- 

K'oA  h o lid a  ajralib  chiqishi  b ila n   nam oyon  b o ig a n i  u ch u n   P -  

oksidlanish nomini  olgaa.

Yog‘kisloiasi  sitoplazmadan  mitoxondriyaga  kam itin  vositasida 

tashib  o 'tilad i.  Dastlab  yog‘kislotasi  koenzim -A  ishtirokida  ATF 

energiyasi evaziga faollashib atsil-KoAga aylanadi. Kamitin atsil-KoA 

bilan hosil qilgan kompleksi mitoxondriya ichiga oson o ‘tadi va u yerda 

yana  atsil-K o A   ham da  k a rn itin g a   p a rc h a la n a d i.  A ts il-K o A  

mitoxondriyada  dastlab  atsil-KoA  degidrogenaza  (kofermenti  FAD) 

ta  sirida  oksidlanib  yenoil-KoA  hosil  b o iad i;  yenoil-KoA-gidrataza 

ta’sirida  yenoil-KoA  suv  bilan  birikib  P-oksiatsil-KoA  hosil  qiladi. 

Uning  P-oksiatsil-KoA  degidrogenaza  (kofermenti  NAD)  ta ’sirida 

degidrogenlanishi  natijasida  p-ketoatsil-K oA   hosil  b o ia d i.  Tiolaza 

ta  sirida  P-ketoatsil-KoA  atsil-KoA  va  atsetil-KoAga  parchalanadi. 

Hosil b o ig an  atsil-KoA dastlabki atsil KoAdan ikkita uglerodi kamligi 

bilan  farq  qiladi  va  u  yana  qaytadan  bir  necha  marta  P-oksidlanishi 

orqali atsetil-KoAga parchalanadi:

Tarkibida  n-ta  atom  uglerod  tutuvchi  yog‘  kislota  (n l)   m arta  P~ 

oksidlanib  n-ta  atsetil-KoA  hosil  b o ia d i.  P-oksidlanishning  har  bir 

siklida  hosil  b o ig an   FADH,  va  N AD H, hisobiga  5  m olekula  ATF

sintezlanadi.  Ana  shu  asosda  har  bir  molekula  yog‘  kislotaning  ß - 

oksidlanishi jarayonida hosil b o ‘ladigan ATF sonini hisoblash mumkin. 

M asalan,  palmitat kislota 7 m arta  ß-oksidlanishi natijasida 5x7=35  ta 

ATF va 8 molekula atsetil-KoA hosil bo‘ladi. Ulaming Krebs halqasida 

to ‘liq parchalanishidan  8x12=96  ATF sintezlauadi.  Shunday qilib, bir 

molekula palmitat kislota to ‘liq parchalanganda 35+96=131  molekula 

ATF sintezlanadi. Yog‘ kislota faollanishi uchun sarflangan  1  mol ATF 

hisobga olinsa, organizm uchun  130 molekula ATF hosil bo‘ladi.

f

R - C H  — C H — C H — C H ,-Ç — SKoA

4

R—CHj—CH — C H = C H —  (j 

SKoA

о

J^H ,o

R—CHj—C H —CH— CH — c — SKoA

• 

Ä 

ОН 

О

T

NAD -H + H

R— CHf—CH,—  С —  СН,— C — SKoA

Й 

H

с 

о

4

  L -H S K o A

A

R — CH.— CHj— С — SKoA 

CH — С — SKoA

i 

!

о 

о

Yog‘  kislotalarning ю-oksidlanishi

Istemol  qilinadigan  yog*  kislotalaridan  araxidon  kislotasi  alohida 

o ‘rin  oigan.  Chunki  bu yog‘  kislotani  to‘rt  qo‘shbog‘i  bo‘lib,  ular 

o> 

h o la tid a   jo y la sh g a n .

  Bu  y o g ‘  kislotalar  endoplazm atik  to  rda 

oksidlanishga  uchraydi.  co-holatida  joylashgan  qo‘shbog‘  oksidlamb 

oksi-guruhiga aylanadi va qaytarilish reaksiyasi natijasida karbon guruhi 

hosil  qiladi.  Natijada dikarbon aminokislota hosil bo'ladi.  Reaksiyani

katalizlovchi fermentlar sitoxrom P-450,  qaytaruvchi sifatida NA D FH ,- 

sitoxrom-c-reduktaza ishtirok etadi.

Toq sonli uglerod tutuvchi yog‘  kislotalarning oksidlanishi

Juft  sonli  yog‘  kislotalar kabi  tarkibida  uglerod  atomlar  soni  toq 

b o ig an   yog‘  kislotalar mitoxondriyada  oksidlanadilar.  Ammo  oxirgi 

oksidlanish  halqasida  atsetil-KoA  emas,  balki  propionil-KoA  hosil 

boiadi. Mitoxondriyada propionil-KoA suksinil-KoA ga aylanib K rebs 

halqasiga kiradi. Reaksiya ketma-ketligi quyidagicha:

Yog‘  kislotalari  asosan,  y o g ‘  to ‘qim alari,  jigar  va  sut  b e z id a  

sintezlanadi.  Sintez  jarayoni  h u jay ra lar  sitoplazm asida  k e c h a d i, 

mitoxondriyada  esa  sitoplazmada  sintezlangan  yoki  tashqi  m uhitdan 

tushgan palmitat uglerod zanjirining uzayishi yo‘li bilan tarkibida  18, 

20,22 ta uglerod tutuvchi yog‘ kislotalari sintezlanadi. M itoxondriyada 

p iru v atn in g   o k sid lanib  d e k a rb o k silla n ish i  va  y o g ‘  k is lo ta la r  

parchalanishidan  hosil  b o ig a n   atsetil-K oA   sintez  uchun  su b stra t 

vazifasini o'taydi. Ammo u mitoxondriya membranasidan o ‘ta olm aydi, 

lekin  oksaloatsetat  bilan  birikib  sitrat  hosil  qiladi  va  sitrat  m axsu s 

trikarboksilatni tashuvchi sistema vositasida sitozolga o‘tadi hamda sitrat 

liaza ta’sirida  atsetil-KoAga aylanadi.  Sitozolda  atsetil-KoAdan  y o g ‘ 

kislotalar  sintezi  yog‘  kislotalari  sintetazasi  deb  atalmish  m ax su s 

multiferment vositasida kechadi. Bu multiferment maxsus atsil tashuvchi 

oqsil (ATO) deb atalmish oqsil bilan birikkan oltita fermentlardan (ATO-

(CO

3

  ATF 

AMF 

FF  >

D-medlmatooil-KoA

Suktsinil-KoA

L-metilmalonH-KaA

Yog‘ kislotalar sintezi

atsetiltransferaza, ATO-maloniltransferaza, ß-ketoatsilATOsintetaza, ß -  

ketoatsil-ATO-reduktaza,  ß-oksiatsil-ATO-degidrataza,  yenoil-ATO- 

reduktaza) tarkib topgan. Ushbu fermentlar ishtirokida dastlab butiril- 

ATO  sintezlanib,  so‘ng uning uglerod zanjiri uzaya  borishi natijasida 

boshqa yog* kislotalari hosil b o ‘ladi.

Yog*  kislotalari  biosintezining  asosiy  bosqichlarini  quyidagicha 

ta sa w u r qilish mumkin:

HS^

HS

H S -

.  b -  Atsetil-KoA

Г4«- H S-KoA

CHf-c

!:

b

HS"

L -  Malonil-KoA

Г4* “  HS-KOA

CH

3

- C - S

’ s  

в  

в

C H - C - S

¿ 

L—NADFH

4  N - n a d f *

HS.

H O O C — C H j-  C - S '

1

  в 

о

3  1

hs

„

H C - C *

? 

II 

О

К C — CH— 

$

 

I 

OH

в

°5U°

" S' Q

: - * - 0

C H r - C H = C H - C - S '

3 

I  

L—NADF H

в S^NADF*

:

b

C H -C H -C H

j

- C   - S '

J   U  Matonil-KoA

г Г —  H S -K oA

Hooc-CHr-c-s^

ó 

v J  

A  I

S'f-co* 

с н Г с н г сн ,—с —

cht

-

c

-

s

~ _

°  

*  В

H.s'

I

i

Palmitil-E 

НгО-

Palmitat

Tarkibida bitta  qo‘shbog‘  tutuvchi palmitoolein va olein kislotalari 

jig a r  va  y o g ‘  to ‘qim asi  h u ja y ra la ri  m ik ro so m alarid a  m a x s u s  

oksigenazalar  ta ’sirida  kislorod  ish tiro k id a  palmitat  va  ste a rin a t 

kislotalaridan sintezlanadi. Ushbu reaksiyada bir molekula kislorod ikki 

juft elektron uchun akseptor vazifasini o ‘taydi, ulaming bir jufti substrat 

(atsil-KoA) hisobidan boisa,  ikkinchi jufti NADFH2 hisobiga:

CI5H3|-CO-S-K

o

A+NADFH,+0,-+CH,-(CH:)5-CH=CH-(CH3)7-CO-SK

o

A +NADF

Palmitil-KoA 

palmitooleil-KoA

+2H ,0

L inol  va  lin o len   kislo talari  o d am   va  hayvon  o rg a n iz m id a  

sintezlanmaydi.  Organizmga ular ovqat tarkibida tushadi.  Boshqa  ota 

to'yinm agan  yog‘  kislotalari  jigard a  m ikrosom al  va  m itoxondrial 

fermentlar  ishtirokida  palmitoolein,  olein,  linol,  linolen  kislotalari 

molekulasining uzayishi hamda qo‘shimcha qo‘shbogiar kiritilishi y o i i  

bilan sintezlanishi mumkin.

Triglitseridlar sintezlanishi

T oqim alarda  triglitserid lar  g lits e rin   va  y o g ‘  k is lo ta la rid a n  

sintezlanadi.  Dastlab  glitserin  kinaza  ta ’sirida  glitserin  ATF  evaziga 

fosforillanadi  va  glitserol-3-fosfat  hosil  b o ia d i.  Keyingi  bosqichda 

glitserol-3-fosfat  ikki  molekula  faol  yog ‘  kislotasi  (atsil-KoA)  bilan 

birikib fosfatid kislota hosil boiadi. Undan fosfatidatfosfataza ta’sirida 

fosfat kislota qoldig‘i ajralishi natijasida hosil boigan  diglitseridga yana 

bir molekula atsil-KoA birikishi natijasida triglitserid hosil b o iad i.

Y o g ia r biosintezining bosliqarilishi

Sintezda ishtirok etuvchi atsetil-KoA karboksilazaning jigar va y o g ‘ 

to‘qimasida  faolligi  sitrat  va  izotsitrat  miqdoriga  bog iiq .  Sitrat  va 

izotsitrat  ferm ent  m ultikom pleksini  hosil  qilishda  ishtirok  e tib  

polimerlanish natijasida ipsimon shaklga kiradi  va faollanadi.

Hujayrada  sitrat  kamayishi  yog‘  kislotalar  sintezini  pasaytiradi. 

A ksincha  sitrat  va  izotsitrat  o rtib   k etg an   b o i s a   y og‘  sin tezin i 

kuchaytiradi.

Izotsitratni  parchalovchi  ferm ent  izotsitratdegidrogenaza  o ‘z 

navbatida  faolligi  ATF  miqdoriga  b o g iiq .  Izotsitratdegidrogenaza

allosterik  ferment  bo‘lib  uning  faolligi  ATF  miqdoriga  bog‘liq.  ATF 

manfïy allosterik effektor b o iib ,  fermentai  ingibirlaydi.  Natijada sitrat 

va izotsitrat miqdori k o ‘payadi. Ular mitoxondriyalami tark etib atseti- 

KoA-karboksilazaga ta’sir etadi.

Muhim glitserofosfolipidlar sintezi hujayra endoplazmatik to‘rida yuz 

beradi.  Misol tarzida fosfatidiletanolamin biosintezini ko‘rib chiqamiz. 

Bu  jarayon da  dastlab   etanolam in  etanolam inkinaza  ishtirokida 

fosforillanishi natijasida fosfoetanolamin hosil bo‘ladi.

Fosfaetanolam in  STF  bilan  etanolam infosfatsitidiltransferaza 

ishtirokida reaksiyaga kirishi natijasida SDF-etanolamin hosil boiadi:

Etanolaminfosfotransferaza ishtirokida SDF-etanolamin 1,2 diglitserid 

bilan reaksiyaga kirishadi va fosfatidiletanolamin hosil boiadi.

SDF-etanolamin +1,2 diglitserid -» fosfatidiletanolamin + SMF

Fosfatidiletanolamin fosfatidilxolin (letsitin)ning o ‘tmishdoshi boiib, 

uning  metillanishi  natijasida  letsitin  sintezlanadi.  Bu  jarayonda  S- 

adenozilmetionin metil guruhi donori vazifasini o ‘taydi, metiltransferaza 

ishtirok etadi:

Fosfatidilxolin quyidagi y o i bilan ham sintezlanishi mumkin:

Xolin 

— >

  fosfoxolin  +STF 

— >

  SDF-xolin  +  1,2  diglitserid 

— > 

fosfatidilxolin

Organizmda  y o g ia m in g   m e’yoridan  ko‘p  to'planishi  kuzatilsa, 

semizlik deb nomlanadi va bu quyidagi holatlarda kuzatiladi:

- alimentar faktor:  iste’mol qilingan ovqatning kaloriyasiga nisbatan 

sarflanayotgan  energiya  tengligi  buzilgan  holda.  Natijada  y o g ia r 

to‘planib, semizlik vujudga keladi;

-  gipotalam us  shikastlanganda:  m aium ki  y o g ia r   almashinuvi 

gormonal  boshqaruvga  ega  va  gipotalamus  shikastlanganda  ishtaha 

markazi  boshqarishi  buzilib  ochofatlik  holatlari  kuzatiladi,  ko‘p  ovqat 

iste’mol qilish semirishga sabab boiadi;