10.3. “Target - Kosting” uçot sistemi
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində yüksək gəlir əldə etmək üs-
tünlüyünə nail olmaq uğrunda mübarizə bir qayda olaraq, son
dərəcə məhdud tədbirlərdə əks olunur ki, bu da “rəqibə nisbə-
tən ucuz satmaq”, “başqasından fərqlənən məhsul istehsal et-
mək”, “keyfiyyətli məhsul istehsal etmək” kimi şüarlar altında
həyata keçirilir. Hal-hazırda alıcı yalnız keyfiyyətə görə deyil,
məhsulun digər göstəricilərinə qarşı da çox tələblər irəli sürür.
Hal-hazırda məsrəflərin çeşidi əhəmiyyətli dərəcədə genişlən-
mişdir, bu proses dayanmır, əksinə gündən-günə artır.
Bir çox sahələrdə istehsalçılar nisbətən sabit bazar və is-
tehsal texnologiyasına malik olduğu bir şəraitdə külli miqdarda
standart məhsullarını sata bilmirlər. Müasir bazar dəyişkəndir,
texnologiya isə sürətlə inkişaf və tərəqqi edir ki, bu da mene-
cerləri məcbur edir ki, istehlakçıların davranışlarına istinad
edərək idarəetmədə yeni yanaşmalardan istifadə etsin
məsrəflərin planlaşdırılması, ölçülməsi, uçotu və nəzarət
sahəsində müvafiq vasitələr işləyib hazırlasın. Problemin
131
özünün dərk edilməsi və onun həlli yollarının axtarışı ondan
ibarətdir ki, öz məhsulunu rəqibə nisbətən ucuz satmaq, bu isə
xüsusi bacarıq tələb edən sənətdir. Bu problemə ənənəvi
yanaşma istehsal məsrəflərinin aşağı salınmasıdır. Bunun üçün
uçotun “Standart - Kosting”, “Direkt - Kosting” və s. kimi
modellər tətbiq edilir. Əvvəllər məsrəflərin idarəedilməsi və
uçotunun bu metodu özünü doğruldurdu, indi isə bir çox
mütəxəssislər belə hesab edirlər ki, vərdiş etdiyimiz
yanaşmalara yenidən baxılması vaxtı çatmışdır, onlar müasir
rəqabət mühitinin tələbləri ilə uzlaşmır. Qarşıda duran ən
mühüm və ən yeni vəzifələrdən biri innovasiya məhsullarına
məsrəflərin
uçotu
və
maya
dəyəri
kalkulyasiyasının
metodologiyasının yeniləşdirilməsindən ibarətdir.
Təcrübədə bir çox müəssisələr məsrəflərin azaldılması
uğrunda real olaraq o vaxt mübarizəyə başlayırlar ki, məhsul
artıq işlənib hazırlanmış və satışa və ya istehlaka verilmişdir.
Məhz məhsul istehsalı tsikli başa çatdıqdan sonra məlum olur
ki, məhsulun maya dəyəri həddindən artıq yüksəkdir. Ola
bilərmi ki, onu qabaqcadan müəyyənləşdirmək və artıq xərcə
yol verilməməsi istiqamətində müvafiq tədbirlər həyat
keçirmək mümkün olsun. Daha dəqiq desək belə bir sual
yaranır öz məhsulunu ucuzlaşdırmağa nə vaxt başlamaq lazım?
Yaponiyanın istehsal menecmenti üzrə mütəxəssisləri bu
suala hələ 1960-cı illərdə inandırıcı cavab verdilər və məqsədli
maya dəyəri “Target – Kosting (yapon dilində - genyua
kikaku)” idarəetmə konsepsiyasını işləyib hazırlayacaq sadə və
səmərəli qərar təklif etdilər.
Bu model ilk dəfə 1965-ci ildə “Toyoto” şirkətində tətbiq
edildi. Onun ilkin forması Amerika Birləşmiş Ştatlarında 1947-
ci ildə “General electric” şirkətində başda L.Mays olmaqla bir
qrup mühəndislər tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. Onlar
tərəfindən işlənib hazırlanan məsrəflərin məqsədli idarə
132
olunması modeli müasir konsepsiyanın yalnız sadələşdirilmiş
bir versiyası idi.
“Target - Kosting”in müasir formasını ilk dəfə Toşino
Xiromoto istifadə etmiş və yapon idarəetmə uçotunun
nailiyyətlərinə həsr edilmiş məqalə nəşr etdirmişdir.
Target – Kosting modeli məsrəflərin aşağı salınması
strategiyasını inkişaf etdirməklə, yeni məhsul istehsalının
planlaşdırılmasını həyata keçirməklə, bazar reallığına uyğun
olaraq məsrəflərin və məqsədli maya dəyəri kalkulyasiyası
üzərində nəzarət etməklə idarəetmə konsepsiyasının tamlığını
özündə ehtiva edir.
Target – Kosting modeli uzun illərdir ki, istehsal
müəssisələrində, xüsusilə mütəmadi olaraq yeni məhsul növləri
və modelləri işləyib hazırlayan innovasiyalı sahələrdə istifadə
edilir. Yaponiyanın iri şirkətlərinin 80%-də (Toyota, Nissan,
Sony, Matsushita, Nippen, Dinso, Dnihatsu, Canon, Nec,
Olympus, Komatsu və s.), eləcə də Avropa və Amerikanın
aparıcı şirkətlərinin mühüm hissəsi (Chrysler, ETT,
Avtomotive, Caterpiller, Procter, Gemble və s.) yüksək
keyfiyyətli və rentabelli məhsula nail olmaqla Target – Kosting
modelindən istifadə edirlər.
İnnovasiyalı məhsul istehsalı ilə yanaşı Target – Kosting
sistemi xidmət sahələrində və qeyri-kommersiya təşkilatlarında
da tətbiq edilir.
Qiymətəmələgəlmənin
ənənəvi
düsturu
aşağıdakı
kimidir:
maya dəyəri + mənfəət = qiymət
Yapon menecerləri qiymətəmələgəlmə düsturunda sadəcə
olaraq komponentləri dəyişdirmişlər. Target – Kosting
konsepsiyasında qiymətəmələgəlmənin düsturu aşağıdakı kimi
verilmişdir:
qiymət – mənfəət = maya dəyəri
133
Target –Kosting uçot modelində məmulatın maya dəyəri
qiymətəmələgəlmənin
ənənəvi üsulundan fərqli olaraq
qabaqcadan müəyyən satış qiymətindən çıxış edilərək
hesablanır. Satış qiyməti marketinq tədqiqatı nəticəsində
müəyyən edilir ki, bu da məhsul və yaxud xidmətin gözlənilən
bazar qiyməti hesab olunur.
Məmulatın məqsədli maya dəyəri bazar qiymətindən
mənfəəti çıxmaqla alınır ki, bunu da firma almaq istəyir.
İstehsal prosesinin bütün iştirakçıları menecerdən sadə işçiyə
qədər məmulatın məqsədli maya dəyərinə uyğun olaraq
layihələndirmək
və
hazırlamaq
üzərində
çalışırlar.
Müəssisələrdə məhsulun Target – Kosting sistemindən istifadə
edən mühəndis tərəfindən işlənməsi ənənəvi yanaşmadan
fərqlənir.
Məhsulun təkmilləşdirilməsinin klassik prosesi aşağıdakı
kimi həyata keçirilir:
layihələndirmə
>
istehsal
maya
dəyəri
>
yenidənlayihələndirmə
Bu proses Target – Kosting ideologiyasına uyğun olaraq
başqa görünüş alır:
planlaşdırılan maya dəyəri > layihələndirmə > istehsal
maya dəyəri
Bu yanaşmanın üstünlüyü yeni məhsulun işlənib
hazırlanmasındakı interaktiv yanaşmadan ibarətdir ki, bu da
maya dəyərin hər bir mərhələsində mütəmadi anlaşmanı təmin
edir.
Məqsədli maya dəyəri bütövlükdə yeni model üçün deyil,
layihələndirilən məhsulun ayrı-ayrı qovşaqları və hətta ayrı-
ayrı detalları üzrə də təyin edilir. Mühəndis və dizaynerlər
smeta
layihəsi
işləyib
hazırlayırlar
və
çalışırlar
aydınlaşdırsınlar ki, yeni məmulatın smeta maya dəyəri
məqsədli maya dəyəri çərçivəsindədirmi. Əgər olmasa,
layihədə lazımi dəyişikliklər edirlər. Bu proses smeta maya
134
dəyəri məqsədli maya dəyərinə bərabər olmayıncaya qədər
davam etdirilir. Yalnız bundan sonra, yəni bütün sınaqlardan
sonra məhsul kütləvi istehsala buraxılır.
Məsrəflərin nə qədər azalması lazın olduğunu təyin
etmək üçün aşağıdakı tədbirləri həyata keçirmək lazımdır:
1. Nəzərdə tutulan məhsul və xidmət üçün mümkün satış
qiymətini təyin etmək;
2. Məhsulun məqsədli maya dəyərini təyin etmək
(bütövlükdə və məhsul vahidi üçün);
3. Məsrəfləri ixtisar etmək üçün məhsulun məqsədli və
smeta maya dəyərini müqayisə etmək;
4. Məsrəflərin ixtisarına nail olmaq üçün məhsulun
yenidən layihələndirilməsi və eyni zamanda istehsal prosesində
təkmilləşmələr həyata keçirmək.
Target-Kosting uçotu modelinin müsbət cəhətləri
aşağıdakılardan ibarətdir:
1. “Target-Kosting” uçotu modelində marketinq sanki
üstdən idarəetmə uçotuna “yapışdırılır”, yəni marketinq və
layihələndirmə funksiyaları birgə həyata keçirilir, sistemin
“çıxışında” isə istehlakçıların tələbatını maksimum ödəmək
qabiliyyətinə malik olan münasib qiymətli məhsul alınır.
Target-Kosting uçotu modeli istifadə edilərkən müəssisənin
bütün istehsal fəaliyyəti mühüm strateji istiqamət hesab edilən
məqsədli maya dəyərinə yönəldilir.
2.
Target-Kosting
uçot
modeli
mənfəətin
büdcələşdirilməsi, planlaşdırılması, məsuliyyət mərkəzlərinin
formalaşması, qiymətəmələgəlməsinin müxtəlif strategiyaları
və qiymətləndirmə prosedurları ilə çox gözəl uyğunlaşır.
3. Yaponiyada meydana gələn “Target-Kosting” uçot
modeli mahiyyət etibarı ilə Amerikada geniş yayılmış
“Standart-Kosting”i xatırladır. Bununla belə bu iki sistem bir-
birindən köklü surətdə fərqlənir. “Standart-Kosting” əsasən
məsrəflərə nəzarət etmək və nəticəliliyi qiymətləndirmək üçün
135
istifadə edilir, “Target-Kosting” isə ilkin olaraq məhsulun
layihələndirilməsi mərhələsində məsrəflərin aşağı salınması
strategiyasına tərəfdar çıxır, yəni yalnız əməliyyat alət deyil,
strateji alət hesab olunur.
4. “Target-Kosting” uçot modeli yalnız daxili amilləri
deyil, ən çox xarici bazar mühitini öyrənmək istiqamətində
marketinqlər üçün prizma rolu oynayır və bazar mühitinin
xüsusiyyətlərini onlara təlqin edir.
5.
“Target-Kosting”
uçot
modeli
müəssisə
əməkdaşlarının bazara səmtlənmiş (yönəldilmiş) əxlaqlarının
yeniləşməsinə (motivasiyasına) yaxından kömək edir. Bununla
da müəssisə əməkdaşları uzunmüddətli strategiyaya uyğun
olaraq fəaliyyət göstərirlər.
Dostları ilə paylaş: |