Dinshunoslikka
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
va zo‘rlik bilan targ‘ib qilishga asoslangan nazariya va amaliyot
ni anglatadi. Ekstremistik qarashlarni barcha dinlarda, buddizm, xristian lik, islomdagi turli oqimlarda uchratish mumkin. Masalan, mu taxassislar katolik cherkovining erkin fikr yurituvchi, hukm ron feodalkatolik cherkovi aqidalarini rad etuvchi kishilar papa hokimiyati dushmanlarini ta’qib qilish uchun XIII asrda tuzilgan va minglab odamlarning qurbon bo‘lishiga olib kelgan inkvizit siya faoliyatini ham ekstremizmning o‘ziga xos ko‘rinishi sifatida baholaydilar. Ammo hozirda islom dini niqobi ostidagi diniysi yosiy harakatlar a’zolari tomonidan turli jinoyatlar sodir etilayot gani jamiyat xavfsizligiga jiddiy tahdid solmoqda. «Fundamen talizm» (lotincha — «asos») tushunchasining ma’nosi muayyan ijtimoiy hodisaning dastlabki ko‘rinishini anglatadi. «Fundamentalizm» atamasi yuqorida qayd etilganidek, aslida xristian dini bilan bog‘liqdir. «Fundamentalizm» iborasi ilk bor I Jahon urushi arafasida vujudga kelgan protestantizmdagi ortodok sal oqimlarni ifodalash uchun ishlatilgan. Bu oqim 1910yildan keyin shu nom bilan atala boshlagan. Fundamentalistlar xris tianlikning an’anaviy aqidalariga, ayniqsa, Bibliyaning mutlaqo 274 mukammalligiga ishonishni mustahkamlash, uni so‘zmaso‘z sharhlashga qat’iy rioya qilishni talab qildilar. Bu oqim keyincha lik Amerikada keng tarqalib ketdi. 1919yili Filadelfiyada Jahon xristian fundamentalistlari assotsiatsiyasiga asos solindi. Ekstremizm yoki fundamentalizmning muayyan din bilan bog‘lash mutlaqo asossizdir «Diniy fundamentalizm» — «ma’lum din vujudga kelgan ilk davriga qaytish va bu yo‘l bilan zamonaning barcha muammolarini hal qilish mumkin», degan fikrni ilgari surish ta’limotini anglatadi. Istilohda aqidaning o‘zgarmasligini himoya qiladigan, ularning har qanday majoziy talqiniga murosasiz, so‘zmaso‘z talqinga asoslan gan e’tiqodni aqlga tayangan mantiqiy dalillardan ustun qo‘yadigan, muayyan diniy e’tiqod shakllanishining boshlang‘ich davrida belgi langan barcha yo‘lyo‘riqlarni qat’iy va og‘ishmay bajarilishini talab qiladigan diniy oqimlarni ifodalashda qo‘llaniladi. XX asrning 70yillaridan boshlab, bu so‘z islomga nisbatan qo‘llanila boshladi. Bunda «fundamentalizm» atamasi — Qur’on va hadislarni so‘zmaso‘z talqin etuvchi, ilk islomga qaytishga qa ratilgan aqidalarni targ‘ib qiluvchi diniykonservativ ruhdagi yo‘na lishga nisbatan ishlatildi. Buning natijasida jahon matbuotlarida islom niqobidagi mutaassib jangarilarini «fundamentalistlar» deb atash ham odat tusiga kirdi. Shunday ekan, ekstremizm yoki funda mentalizmni faqat muayyan din bilan bog‘lash mutlaqo asossizdir. Xususan, islom dini, u bilan bog‘liq turmush tarzi va qadriyat lar majmuyi hech qachon ekstremistik tuzilmalarning go‘yo din va musulmon jamoasi ravnaqi yo‘lida amalga oshirayotgan terrorchilik xurujlarining asosiy sababi sifatida qaralishi mumkin emas. 275 Islom shiorlaridan tanlab foydalanadigan, dinning asl mohi yatini buzib talqin qiladigan ekstremistik tuzilmalar xuddi yuqori dagi kabi go‘yoki, keng xalq ommasi bilan uzviy birlik mavjudligi ni ko‘rsatish, aslida esa jamiyatda tartibsizlik va parokandalikni yuzaga keltirish uchun mablag‘ yig‘ish, asosiy tahdid manbayi si fatida odamlar ongu shuurini egallash, jamiyatda beqarorlik kel tirib chiqarish orqali hokimiyatga erishishdek ehtiyojlarini qondi rish maqsadini ko‘zlaydi. O‘zlarini «islomiy» deb e’tirof etadigan bunday toifalar siyosiy jabhada inqilobiy va qo‘poruvchilik usul lari bilan qonuniy hokimiyatga qarshi kurashda o‘zlarini namo yon qilsa, boshqalari targ‘ibottashviqot ishlari, diniy ta’lim, tur li jamoat tashkilotlari, maktab, universitet va ommaviy axborot vositalariga kirib borish, ayniqsa, foydalanish oson hamda qulay bo‘lgan audio va video mahsulotlarini tarqatish bilan ko‘proq shug‘ullanadilar. Hozirgi davrda ko‘plab ekstremistik uyushmalar va mutaassi blar turli dinlar, shu jumladan, xristianlik, islom, yahudiylik din lari ta’limotidan foydalanmoqdalar. Shu bilan birga, diniy ritori ka ularga ko‘zda tutilayotgan jamiyatning aniq shaklu shamo yilini taqdim etmagan holda (bu ular uchun xuddi anarxistlar kabi un chalik ahamiyatga ega emas) xayoliy jamiyat haqidagi tasavvur lardan foydalanish imkonini beradi. Bunda eng muhimi tartibsiz lik va beqarorlikni keltirib chiqarishdir. Unga erishish esa, o‘ziga xos umumiy maqsadni tashkil etadi, deyish mumkin. Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|