Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Künhü’l-Ahbar, C. V
- Kaynakça
- Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar
- Engin ERDEM *
|
Çin Osman Evliya Çelebi Bozok Sancağı muhafazasına memur olduğu sırada bizzat Osman Baba Tekkesi şeyhinden Çin Osman menkabesini dinlemiştir. Bozok Sancağı Hüseyinova kasabasında medfun olan bu zatın tahta bir kılıç ile Çin diyarına giderek bir ejderhayı öldürmüş, birçok insanı irşad ederek Islam di- nini kabul etmelerini sağlamıştır. Bundan dolayı kendisine Emir Çin Osman adı verilerek Diyar-ı Rum’a gönderilmiştir. Çelebinin yedinci halife olarak taktim ettiği bu zat hakkında Gelibolulu Ali de ayrıntılı bilgiler verir. “olağan üstü bir şekilde dünyaya gelen Osman, ebeveyninin adağı gereği Ahmed Ye- sevînin hizmetine verilir. Kış mevsiminde taze üzüm bulup şeyhine getirmek ve tahta kılıç ile ejderha öldürmek kerametleri vardır 17 .” Gajgaj Dede Tokatta tekkesi bulunan Gajgaj Dede’dir. Çelebiye göre Yesevî müritlerin- den bir er olup pirinin buyruğu ile buraya gelmiş olan zat “ Celali sıfat olup, ejder gibi gajgajladığı için bu isimle anılmıştır. “Şehre eğimli bir seyirlik tepe üzerinde Gıjgıj Dede Sultan Tekkesi Yesevî tarikatinden bir ulu sultan imiş. Hacı Bektaş Veli-i Horasani’yle Horasan di- yarından gelip Bektaş Veli izni ile bu yuksek tepenin üzerinde sakin olur. Celal sıfatlı olduklarından ejderha gibi gıjıldadığından Gıjgıj Dede derlermiş. Himmeti hazır ve nazır ola. Kanaat sahibi bir kaç fukaraları vardır 18 .” Yaygın olarak bilinen bu dervişlerden başka Yesevî ile ilişkili bir isim daha Evliya Çelebi tarafından anlatılır. Zile’de tekkesi bulunan Şeyh Nusret de Pir’in emri ile buralara gelmiş, onun adına kurulan tekkenin önündeki dut ağacı hummaya karşı ilaç olarak kullanılmaktadır 19 .
Evliya Çelebi’nin kendisini soy olarak Ahmed Yesevî’ye dayandırma iddia- sı onun Yesevî dervişlerine karşı özel bir ilgi göstermesine yol açmıştır. Evliya Çelebi’nin, Yesevî halifesi olarak takdim ettiği dervişlerin menkı- belerine bakıldığında hemen tamamını Hacı Bektaş Veli ile ilişkilendirilmesi dikkat çekmektedir. Bu öylesine yaygındır ki Bektaşi olsun olmasın bütün Ye- sevî dervişlerini Bektaşiler arasında sayar. Geyikli Baba bu konuda en belirgin örnek olarak karşımıza çıkar. Şakayık başta olmak üzere bir kısmı onu Baba 17 GELIBOLULU ALI, Künhü’l-Ahbar, C. V, s. 58-61’den naklen F. KÖPRÜLÜ, age., s. 47 n 48 . 18 EVLIYA ÇELEBI, age, C. V, s. 92. 19 EVLIYA ÇELEBI, age, C. V, s. 183. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 367
Ilyas müritlerinden hatta Vefai Tarikati’nden olduğunu söylemesine rağmen seyyahımız onu da Bektaşiler arasında göstermektedir. Bu da Ahmed Yesevî Türk Dünyasının genelinde nasıl bir etki ile anılıyorsa Diyar-ı Rum da Hacı Bektaş-ı Veli de aynı etki ile algılanması ile izah edilebilir. Kaynakça AŞIK PAŞAZADE, Osmanoğulları’nın Tarihi, Hzr. K. YAVUZ- M. A. Yekta SA- RAÇ, Istanbul 2003. BAYSUN M. Cavid, “Evliya Çelebi” İA, C. IV, Istanbul 1993, s. 400-412. EVLIYA ÇELEBI, Günümüz Türkçesi ile Evliya Çelebi Seyahatnamesi, I-VI, Hzr. S. A. KAHRAMAN vd., Istanbul 2008-2010. ILGÜREL Mücteba, “Evliya Çelebi” DİA C.XI, Istanbul 1995, s. 529-533 KÖPRÜLÜ Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1981. MECDI MEHMED EFENDI, Hadaik-i Şakayık, Hzr. Abdulkadir ÖZCAN, Istan- bul 1989. Hoca Ahmed Yesevî’de Bilgi ve Erdem Engin ERDEM * Hoca Ahmed Yesevî 1 (ö.1166-67), Kur’an’ın muhtevasını ve Hz. Peygam- berin örnekliğini çok iyi özümsemiş, buradan çıkardığı hikmetleri geniş halk kitlelerine mal etmeyi başarmış, Türkistan’dan, Anadolu’ya ve Balkanlara uzanan büyük bir coğrafyada gönüllere ahlak temelli din anlayışının mayası- nı 2 çalmış, en önemli Türk düşünürlerinden biridir. Yesevî’nin zihin ve gönül dünyasından sadır olan hikmetler Islam vahyinin muhtevasının çok yönlü mecâzî bir anlatımı olarak görülebilir. 3 Daha önce Matürîdî, Fârâbî, Ibn Sînâ gibi büyük filozof ve kelamcıların yetiştiği Horasan-Mâveraünnehir bölgesin- de doğup büyüyen ve tahsilini tamamlayan Yesevî’nin din tasavvuru içinde büyüdüğü kültür havzasının derin izlerini taşır. Çok iyi Arapça ve Farsça bil- mesine karşılık hikmetlerini Türkçe olarak ifade eden Yesevî, aynı zamanda sahip olduğu derin metafizik-teolojik perspektifi hemen herkesin anlayabile- ceği sade, duru bir dile dönüştürebilmiştir. Yesevî’nin hikmetleri dikkatlice incelendiğinde bunların süzülüp geldiği kaynağın hangi damarlardan beslen- diği çok berrak biçimde görülebilir. * Doç. Dr., Ankara Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi, eerdem@divinity.ankara.edu.tr 1 Ahmed Yesevî’nin hayatı hakkında geniş bilgi için bkz. Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: DIB Yay., (4. Baskı), ss. 61-79. 2 Anadolu Mayası kitabının yazarı Yalçın Koç’a göre, “Anadolu mayasının esası, ‘cümle varlığın birliği ve kardeşliğidir.’… ‘Maya’ ‘mayalanma’ neticesinde oluşan şeye ‘birlik’ kazandırır. ‘Bir- lik’ kazanan şey, ‘birliğin esası itibariyle ‘tek bir şey’dir. ‘Maya’, mayalayarak ‘kendine’ dönüş- türdüğü şeyin, mesela yoğurdun ‘birliği’dir; mayaladığını ‘tek bir şey’ olarak bir arada tutan ‘esas’tır.” Yalçın Koç, Anadolu Mayası: Türk Kimliği Üzerine Bir İnceleme, Ankara: Cedit Neşriyat, 2008, (2. baskı), ss. 13-14. 3 Yesevî’nin, Benim hikmetlerim Süphan’ın fermanı, Okuyup bilsen, hepsi kur’an’ın anlamı, dizelerinde bu husus son derece açık biçimde dile getirilmektedir. Bkz. Hoca Ahmed Yesevî, Divan-ı Hik- met, (Haz. H. Bice), Ankara: TDV, 2009, s. 427 (Münacaat). Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 369
Kur’an’ın Yesevî’nin fikir dünyasındaki derin etkisini onun bilgi ile erdem, cehalet ile kötülük arasında kurduğu ilişkide açık biçimde görmek mümkün- dür. Sır, gayb, ledunnî bilgi, ilham, keşf vb. söylemlerle bilgi ile iman, akıl ile vahiy arasında çatışma kurgulayan, âvâmîliği yücelten, insanları cehalet ortak paydasında eşitleyen, mutlak itaat anlayışı ile bireyi yok eden tasavvufi görü- nümlü anlayış ve oluşumların aksine Yesevî, bilgi, erdem ve ahlak temelli bir iman anlayışını öngörür. Onun anlayışında akıl ile vahiy, bilgi ile iman birbiri- nin rakibi veya alternatifi değil, biri diğerini tamamlayan olgular olarak karşı- mıza çıkar. Onun bu anlayışı doğrudan Kur’an’a dayandığı gibi, aynı zamanda kendisinin de mensubu olduğu Hanefî fıkhının Kur’an ile hayat arasındaki ilişkiyi rasyonel bir zemine oturtan din yorumunu da yansıtır. 4 Marifetin minberine binmeyince Şeriatın işlerini bilse olmaz Şeriatın işlerini tamam eylemeyince Tarikatın meydanına girse olmaz 5
Yukarıdaki dizelerde açıkça görüldüğü üzere, Yesevî’nin din anlayışı, mari- fet, şeriat ve tarikat hiyerarşisi üzerine kuruludur. Onun ilk sıraya bilgiyi koy- ması, “Bilmediğin şeyin ardına düşme; doğrusu, kulak, göz, kalp bunların hepsi ondan sorumludur.” 6 ayetinin bir yansıması olarak görülebilir. Marifet bostanı içine girib, Evvel tevhid ağacını gördüm orada. O ağacın her dalında meyvası var, Sübhan Azim nasib eyledi, aldım ben işte. 7
Yesevî ve Hanefîlik hakkında bkz. Hasan Onat, “Ahmet Yesevi’nin Din Anlayışı ve Bekta- şilikteki Bazı Yansımaları”, http://www.hasanonat.net/index.php/89-ahmet-yesevi-nin-din- anlay-s-ve-bektasilikteki-baz-yans-malar [13 Ağustos 2016]; Türk kültüründe aklın ve ilmin yeri konusunda bkz. Sönmez Kutlu, “Imam Mâturîdî, Ahmet Yesevi, Yunus Emre’de Ortak Değerler: Insan, Akıl-Ilim ve Vatan”, Yunus Emre (Bildiriler ve Makaleler), Eskişehir: 2013, ss. 50-57.
5 Yesevî, Divan-ı Hikmet, s. 264 (Hikmet, 124). 6 Isrâ, 17/36 7 Yesevî, Divan-ı Hikmet, s. 360 (Hikmet, 176). 370 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Yesevî burada marifet bahçesine girdiğinde ilk önce tevhîd ağacını gördü- ğünü söylerken, mükellefin ilk vazifesinin marifetullah olduğu anlayışına re- feransta bulunur. Nitekim Ebû Hanîfe ve Matürîdî gibi âlimler açısından akıl ve irade sahibi bir canlı (mükellef) olarak insanın birinci görevi, Tanrı’nın varlığını bilmektir (marifetullah). Yine Aristo’nun metafizik anlayışını tenkit eden Ibn Sînâ’ya göre, Tanrı metafiziğin konusu değildir; Tanrı’nın varlığını bilmek metafiziğin amacıdır. Yesevî, O ağacın her dalında meyvası var, derken Ibn Sînâ’nın İhlâs sûresi tefsirinde ulûhiyet konusunda yaptığı metafizik izaha koşut bir yaklaşım sergiler. Ibn Sînâ açısından Tanrı’nın bir’liği, O’nun, “mut- lak hüve” olması ile alakalıdır. Tanrı’nın dışındaki varlıkların da hüviyyeti, yani O’luğu söz konusudur; ancak bu varlıklar mutlak “o” değildir; zira Tan- rı’nın dışındaki varlıkları, sözgelimi insanı göz önüne aldığımızda, Ahmet, Ayşe, Mehmet, Pelin gibi farklı bireylere “o” diye işaret edebiliriz. Ancak bu fertler hüviyet bakımından farklı olsalar bile insanlık mahiyeti bakımından ortaktırlar. Dolayısıyla onların hüviyeti mutlak değil, mukayyettir. Mutlak anlamda O olan, varlığının zorunluluğu biricik/eşsiz olan Allah’tır. Ibn Sînâ İhlâs Suresi’ndeki sırayı takip ederek ilk önce Tanrı’nın varlık modu gereği tek/ biricik olduğunu ortaya koyduktan sonra, diğer ilahi sıfatları bunun üzerine açıklamaktadır. Elmalılı’nın söylediği gibi burada zat sıfatın muktezası değil, sıfatlar zatın muktezası olarak değerlendirilmektedir. Daha açık bir ifadeyle Tanrı hakkında konuşurken O’nu, ilim, irade, kudret vb. sıfatların toplamı olarak değil, ilk önce O’nun zatının hakikatini açıkladıktan sonra sıfatları- nı buna göre anlamak esastır. 8 Yesevî, tevhidin, ağacın gövdesi, sıfatların da meyvesi olduğunu söylerken, ulûhiyet konusunda bu metafizik perspektife telmihte bulunmuş olmaktadır. Hoca Ahmed Yesevî’nin hikmetlerinde en fazla dikkati çeken hususlardan biri de ilmi ve âlimi övmesi, cehaleti ve cahil kimseleri sert biçimde tenkit etmesidir: Alimi tut izzet, eyle ikram, Alimi Kur’an içre öğer, dostlar. Alimler açar cümle müşkülatı, Cahiller cehlini kim döker, dostlar. 9
8 Ibn Sînâ’nın ilâhî besâtet anlayışı hakkında geniş bilgi için bkz. Engin Erdem, Metafizik Delil: İbn Sînâ’nın İsbât-ı Vâcib Yöntemi, Ankara: Yayınevi, 2012, ss. 291-296. 9 Yesevî, Divan-ı Hikmet, s. 351 (Hikmet, 171). Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 371
Yesevî, alimi Kur’an içre öğer dostlar, derken; “Kulları arasında Allah’a say- gı duyanlar sadece alimlerdir.” 10 “Allah, melekler ve dürüst âlimler, O’ndan başka ilah olmadığına şahitlik ederler.” 11 “Insanlara bu örnekleri veriyoruz, onları ancak âlimler akledebilir.” 12 tarzındaki Kur’an ayetlerine atıfta bulun- maktadır. Kur’an’ın genel sistematiğine bakıldığında en dikkat çekici husus- lardan biri, mutlak âlim bir varlık olarak Allah’ın hem kendi varlığı hem de evrenin ve insanın varlığı ve hayatın anlamı konusunda hep gerekçeli biçimde konuşmasıdır. “Eğer dürüst iseniz argümanınızı (burhan) getirin” 13 diye ses- lenen Kur’an, akıl sahibi muhataplarından da aynı ahlaki tavrı beklemekte, Allah’ın varlığını inkâr veya ikrar edenlerin gerekçelerini ortaya koymalarını talep etmektedir. Kur’an açısından Allah’ın varlığını ikrar veya inkâr etmek, sadece psikolojik bir tutum içerisine girmek değil, düşünen bir canlı olarak insanın kendisinin ve içinde yaşadığı evrenin varlığını açıklamak konusunda karşı karşıya olduğu en temel metafizik meseledir. Bu sorunun farkına varma- sı için insanın ilk önce düşüncesini harekete geçirmesi, “Ben kimim?”, “Nasıl var oldum?”, “Evren kendi kendine mi var oldu?” vb. varoluşsal sorularla yüz- leşmesi gerekir. Kur’an’daki pek çok ayet insanı bu ve benzeri soru(n)lar hak- kında düşünmeye ve doğru bir metafizik çıkarım yapmaya davet eder. “Akli delilere dayanan objektif kesin bir bilgi sonucu imana ulaşmak, araştırmaya dayalı bir imanın (tahkikt iman) gereğidir ve imanda makbul olan da budur. Herhangi bir araştırmaya, kesin bir bilgiye dayanmadan körü körüne bir iman
14 Hz. Ibra- him, Kur’an’da, Allah’ın varlığı, bir’liği ile insanın aklı/fıtratı ve sağduyusu arasındaki derin uyumu anlatan en iyi örneklerden biridir. Iman etmek, in- sanın aklının almadığı, akıl-ötesi bir gerçeği onaylaması değil, bizatihi aklını kullanarak kavradığı metafizik bir olgu olarak Allah’ın varlığını ve bir’liğini idrak etmesi ve onun karşısında etik bir tutum içerisine girmesidir. Dolasıyla iman, bilginin değil, cehaletin sona erdiği yerde ortaya çıkar. Bu sebeple, Ma- türîdî’nin söylediği gibi, insanı düşünmemeye, aklın hasatını toplamamaya 10 Fâtır, 35/28 11 Âl-i İmrân, 3/18 12 Ankebût, 29/43 13 Neml, 27/64 14 Muammer Esen, “Iman Kavramı Üzerine” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XLVIII, S. 1, 2008, s. 85 372 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî çağıran ses ancak şeytanın vesvesesi olabilir. 15 Yesevî’nin akıl-iman ilişkisi konusundaki anlayışının arka planını oluşturan bu bakış açısını göz önüne aldığımızda, onun, cehalet karşısındaki ıstırabını dile getiren aşağıdaki serze- nişini daha iyi anlayabiliriz: Ey dostlar cahil ile yakın olup Bağrım yanıp candan doyup öldüm ben işte Doğru söylesem eğri yola boynumu çeker Kanlar yutup gam zehrine doydum ben işte Cahil ile geçen ömrüm nar sakar Cahil olsan cehennem ondan çekinir Cahil ile cehenneme doğru kılmayın sefer Cahiller içinde yaprak gibi soldum ben işte Dua edin cahillerin yüzünü görmeyim Hakk Teala refik olsa bir dem durmayayım Hasta olsa cahillerin halini sormayayım Cahillerden yüzbin cefa gördüm ben işte Haykırsam Hakk imdadıma yetişir mi ki? Göğsümdeki paslarım gider mi ki? Bütün cahiller bu alemden gider mi ki? Cahillerden yüzbin cefa gördüm ben işte 16 Yesevî’ye göre, cahillerden, bilmediğini bile bilmeyen kimselerden uzak durmak ahlaki bir ödevdir. O, avamı tene, âlimi ise tendeki cana benzetir; na- sıl can olmadan ten sadece bir cesetten ibaret ise âlimleri olmayan bir toplum da sadece bir yığından/kitleden ibaret olacaktır. Bir toplum, ancak içinden çıkan âlimler, entelektüeller sayesinde millet olma hüviyetini kazanabilir. Na- sıl suyun derinliği en derin yerine bakarak anlaşılırsa, bir toplumun niteli- ği de en büyük filozoflarına ve sanatçılarına bakılarak anlaşılabilir. Ancak, Nietzsche’nin söylediği gibi, “bir ulusu karakterlendiren, yalnız onun büyük adamları değil, aynı zamanda o ulusun onları nasıl tanıyıp saydığıdır.” 17 Din,
15 Ebû Mansûr el-Mâtürîdî, Kitâbü’t-Tevhîd, (Çev. B. Topaloğlu), Ankara: ISAM, 2002, s. 172 16 Yesevî, Divan-ı Hikmet, s. 94 (Hikmet, 14). 17 Friedrich Nietsczhe, Yunanlıların Trajik Çağında Felsefe, (Çev. N. Hızır), Istanbul: Kabalcı, 1992, s. 21
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 373
iman, kutsallık vs. adı altında cehaletin yüceltildiği bir toplumda bilgi(n)in itibarından söz etmek de mümkün olmayacaktır. Yesevî, Alimi Allah avama denk eylemez, Her alim yüz bin avama yeter, dostlar. 18 derken, dinin insanlar ara- sındaki bilgi temelli hiyerarşiyi reddetmediğini, aksine tam da bunu öngör- düğünü beyan eder. Zira âlimlerin ayrık otu muamelesi gördüğü bir toplumda insanların erdemli bir hayatı sürdürmesi mümkün değildir. Yanlış bir hayatı doğru yaşamak söz konusu olamayacağına göre, ilk önce doğruyu ve yanlışı, iyiyi ve kötüyü ayırt edebilecek zihinsel bir donanıma sahip olmak gerekir. Yesevî’nin söylediği gibi, Doğru-yanlış’ı beyanını alim bilir, Helal-haram farkını avam nereden bilir?! 19 Yesevî’nin alim-cahil karşıtlığını anlatırken ilginç bir metafor kullanır; o, alimi, melek ile cahili ise şeytan ile özdeşleştirir: İns ve cinde alim melek, cahil
şeytanın Adem’i saygıyla selamlamayı reddetmesi olayına atıfta bulunarak, onun aklını kullanarak yanlış kıyasta bulunduğunu, meleklerin ise itaat ederek doğru bir eylemde bulunduklarını ve aklını kullananların şeytan ile aynı hataya düşme tehlikesi ile karşı karşıya olduğunu ileri sürmektedirler. Ilgili ayetlere bakıldığında bu çıkarımın yanlış olduğunu söylemek mümkündür. Zira şeytan aklını kullandığını için değil, aklı, gurur ve kibrine yenik düştüğü için hata etmiştir. 21 Dolayısıyla, akla uygun olan inkâr etmek değil, iman etmektir. Yukarıda söylediğimiz gibi, Yesevî’ye göre insan, düşünme ameliyesine gi- rişip, marifet bostanına girdiğinde ilkin tevhid ağacını ve bu ağacın her dalında meyveler olduğunu görür; yani, Allah’ın var’lığını ve bir’liğini idrak eder. Ye- sevî açısından insanı inkâra götüren aklı değil nefsidir: Değme cahil o ağacın yeri değil, Nefsim diyen o meyvadan asla yemez. Tamahkârlar nefsi için neler demez, Nefsden geçen yakın olur yakınlığında 22 .
Yesevî, Divan-ı Hikmet, s. 351 (Hikmet, 171); Yesevî’nin akla ve ilme verdiği değer konusunda yarıca bkz. Kutlu, “Imam Mâturîdî, Ahmet Yesevi, Yunus Emre’de Ortak Değerler: Insan, Akıl-Ilim ve Vatan”, ss. 70-72. 19 Aynı yer. 20 Aynı yer. 21 Bkz. Bakara, 2/34 22 Yesevî, Divan-ı Hikmet, s. 360 (Hikmet, 176). 374 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Yesevî, ilmi ve alimi övdüğü gibi, cahil olup cehaletini formel dini ritü- elleri öne çıkararak gizlemeye çalışan insanları da eleştirir. Ona göre, ilmi olmadığı halde başına sarık, beline kuşak sarıp âlim görüntüsü veren, nafile oruç tutup insanlara şeyhlik taslayanlar tam bir körlük içerisindedirler. Yesevî bu düşüncesini anlatırken, Oku yok yayını çeker ahir zaman şeyhleri
çok ilginç bir benzetmede bulunur. Bilindiği gibi oku atmak için yayı germek gerekir. Peki, atacak oku olmayanlar yayı niçin gerer? Atacak oku olmayan- ların yayı çekmesinin adı dini formalizmdir. Cehaletini nafile oruç, teheccüd namazı, takva kisvesi ile gizlemeye çalışanlar, sürekli yayı gergin tuttuğu in- tibaını verenler, Hazret-i Pîr’in söylediği gibi, Alayından al eyler muameleni mal eyler Sahibsiz ömrünü yel eyler. 24 Sonuç Yesevî, Dîvân-ı Hikmet’te bazen açık bazen örtük biçimde Kur’ân ayetle- rine atıfta bulunur. Onun eserinin başlığındaki hikmet sözcüğü de, kuvvetle muhtemel, “Kime hikmet verilmişse ona çokça hayır verilmiş olur.” ayetin- den mülhemdir. Hikmet insanın düşünme gücünü kullanarak eşyanın haki- katini, varlığın doğasını bilme çabasıdır. Hikmet nazari hikmet ve ameli hikmet olmak üzere iki kısma ayrılır. Birincisinde iyi’nin ne olduğu, ikincisinde ise iyi eylemin ne olduğu ve nasıl yapıldığı araştırılır. Iyi eylemde bulunmak için ilkin iyinin ne olduğunu bilmek gerekir. Yesevî bu anlayışın bir sonucu ola- rak ilmi ve âlimi överken cehaleti mutlak surette tenkit eder. Ona göre, âlim tendeki can gibidir; cahil insan ise cesetten farksızdır; bilenle bilmeyen asla eşit olamaz; neyin iyi neyin kötü olduğunu ancak âlimler tefrik edebilir. Bilgi sahibi olmadığı halde cehaletini samimiyet-takva görüntüsü altında gizleme- ye çalışanlar, atacak oku olmadığı halde yayı geriyor görüntüsü veren ikiyüzlü insanlardır. Erdemli bir hayatı yaşamak için bilgi sahibi olmak ve buna uygun eylemde bulunmak gerekir. Iman etmek ve salih amelde bulunmak, insanın, ilk önce, varlığın ve değerin nihai ilkesi ile dürüst bir ilişki kurması (iman), daha sonra bu metafizik-etik kavrayışın sonucu olarak yaşam pratiğini iyilik üzerine inşa etmesidir. 23 Yesevî, Divan-ı Hikmet, s. 274 (Hikmet, 129). 24 Aynı yer. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 375
Kaynakça Ebû Mansûr el-Mâtürîdî, Kitâbü’t-Tevhîd, (Çev. B. Topaloğlu), Ankara: ISAM, 2002 Erdem, Engin, Metafizik Delil: İbn Sînâ’nın İsbât-ı Vâcib Yöntemi, Ankara: Yayınevi, 2012.
Esen, Muammer, “Iman Kavramı Üzerine” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der- gisi, C. XLVIII, S. 1, 2008. Koç, Yalçın, Anadolu Mayası: Türk Kimliği Üzerine Bir İnceleme, Ankara: Cedit Neşri- yat, 2008, (2. baskı). Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: DIB Yay., (4. Baskı) Kutlu, Sönmez, “Imam Mâturîdî, Ahmet Yesevi, Yunus Emre’de Ortak Değerler: Insan, Akıl-Ilim ve Vatan”, Yunus Emre (Bildiriler ve Makaleler), Eskişehir: 2013. Nietsczhe, Friedrich, Yunanlıların Trajik Çağında Felsefe, (Çev. N. Hızır), Istanbul: Kabalcı, 1992. Onat, Hasan, “Ahmet Yesevi’nin Din Anlayışı ve Bektaşilikteki Bazı Yansımaları”, http://www.hasanonat.net/index.php/89-ahmet-yesevi-nin-din-anlay-s-ve-bektasi- likteki-baz-yans-malar [13 Ağustos 2016] Yesevî, Hoca Ahmed, Divan-ı Hikmet, (Haz. H. Bice), Ankara: TDV, 2009. ОРТАҒАСЫРЛЫҚ ТҮРІК (ҚАЗАҚ) МЕМЛЕКЕТТЕРІНДЕГІ ДӘСТҮР САБАҚТАСТЫҒЫНДАҒЫ ЙАССАУИ ОРЫНЫ Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|