Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni


-Rasm.    kompleksining    nazariyalar bosqichida  hisoblangan optimal geometriyasi   2-Rasm



Yüklə 11,09 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə32/63
tarix18.05.2020
ölçüsü11,09 Mb.
#31289
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   63
Конференция - физика-PDFга


1-Rasm

 

kompleksining 



 

nazariyalar bosqichida 

hisoblangan optimal geometriyasi

 

2-Rasm

 va 

 kompleksining 



nazirayalar 

bosqichida hisoblangan infraqizil yutilish 

spektrlari

 


“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”.  Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.

 

217 


 

“ko’priklari” hosil qilishini ko’rish mumkin. Bu VB uzunliklari mos ravishda 2,98588Å va 2,28348Å 

larga teng bo’lib, o’zaro ta’sir energiyasi 1-formula asosida hisoblanganda 

mol

kcal

65

,



2

 ga teng. 



Bu esa 

 


2

 dagi topilgan qiymat 



mol

kcal

50

,



2

 bilan muvofiqdir.  



)

1

(



3

HCl

CHF

kompleks

E

E

E

E



 

Kompleks hosil bo’lishi natijasida ftoroformning 



)

(

1



CH

 tebranish chastotasi 



)

(

1



CH

1



8

.

9





cm

 

qiymatga  yoqori  to’lqin  soni  tomon  siljigan  bo’lsa, 



)

(

2



HCl

 



1

.

7



.

23



cm

  ga  qiyi  to’lqin  soni  tomon 

siljigan  (2-rasm).  Kompleks  hosil  bo’lishi  natijasida  ftoroformning 

)

(



1

CH

  valent  tebranishining 



bunday o’zgarishi noodatiy VB mavjudlik sharti bajarilganligidan dalolatdir. Odatiy va noodatiy VB 

mexanizmlari  qo’shma  holda  olimlar  tomonidan  atroflicha 

o’rganilgan

 


3

Ushbu 



HCl

CHF



3

 



kompleksning 

izolyatsiyalangan va eng kichik energetik holatida garmonik 

yaqinlashish  bilan  hisoblangan  tebranish  chastotalari 

tegishli ishonchli manbalar bilan solishtirildi va farq 1% dan 

kam ekanligi aniqlandi 



4

,

2



.   

Ushbu 


HCl

CHF



3

  kompleks  uchun  umumiy 



elektron  zichliklar  taqsimotini  GaussView  dasturidan 

foydalanib  optimal  geometriyaga  mos  holda  simulyatsiya 

qilindi  (3-rasmda).  Bu  esa  kompleksda  yuqori  elektron 

zichliklar  (qizilga  yaqin)  elektromanfiyliklari  kattaroq 

bo’lgan  atomlarga  xosligini  va  kimyoviy  reyaksiyaga 

moyilligi  yuqori bo’lgan hududlarni ham ko’rish imkonini 

beradi.  

Ushbu 


HCl

CHF



3

  kompleksdagi  noodatiy  VB 



bog’lanishning  asosiy  sabablari  bir  qancha  omillarga 

bog’liq.  Jumladan,  akseptor  orbitallarning  umumlashishi,  gibritlanish,  lokal  o’zaro  ta’sir, 

molekulalararo orbitallarning yuqori juftlashishi hodisalari noodatiy VB ni hosil bo’lshida ulushlari 

mavjud ekan.  

Adabiyotlar: 

1.  Hobza, P. Spirko, V.Selzle, H. L.Schlag, E. W. J. Phys. Chem. A, Vol.102, (1998). P.2501. 

2.  R. Gopi, N. Ramanathan, K. Sundararajan, J. Phys. Chem. A Vol.118, (2014). P.5529.  

3.  Jorly Joseph and Eluvathingal D. Jemmis, J. Am. Chem. Soc. Vol.9. (2007) P.129.  

4.  Rutkowski, K. S. Melikova, and all. Koll, A. J. Mol. Struct., Vol.880. (2008). P.64−68. 

 

ВЛИЯНИЕ pH НА СПЕКТРАЛЬНО-ЛЮМИНЕСЦЕНТНЫЕ СВОЙСТВА 7-



ГИДРОКСИКУМАРИНА 

 

Э.Н.Курталиев, Н.Низомов, O. Файзуллаев, А. Ярмухамедов 

Самаркандский государственный университет 

 

Использование  в  качестве  активных  сред  в  перестраиваемых  лазерах  на  красителях 



производных кумарина представляет большой интерес. Это обусловлено тем, что соединения 

данного класса при ламповой накачке обладают хорошими энергетическими характеристиками 

и  высокой  фотостабильностью.  Существенной  особенностью  используемых  на  практике 

растворов  красителей  является  то,  что  молекулы  растворенного  вещества  в  них  находятся  в 

окружении  других  молекул  и  взаимодействуют  с  ними.  Причем,  эти  взаимодействия 

существенно  зависят  от  ряда  факторов,  такие  как  концентрация  и  температура  раствора, 

природа  растворителя  и  других.  Поэтому  изучение  процессов  межмолекулярных 

взаимодействий в растворах органических красителей, представляет научный и практический 



3-Rasm

 kompleksi-

ning optimal geometriyasiga mos 

simulatsiya qilingan Van-der Vaal’s 

radiusi masshtabidagi umumiy 

elektron zichligi

 


“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”.  Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.

 

218 


 

интерес,  прежде  всего  для  дальнейшего  расширения  области  применений,  а  также 

целенаправленного  синтеза  органических  люминофоров  с  заданными  спектрально-

флуоресцентными свойствами. В данной работе приведены результаты исследования влияния  



 

рН  среды  на  спектрально-люминесцентные  характеристики  7- 

гидроксикумарина

4

. В качестве примера на рисунке 1 приведены спектры 



поглощения и флуоресценции 7- гидроксикумарина по мере добавления 

различных количеств NaOH. 

Из  рис.1  видно,  что  добавление  небольших  количеств  NaOH  приводит  к  тому,  что 

интенсивность  полосы  с  максимумом  поглощения  λ

макс

=323  нм  постепенно  падает  и  в 



длинноволновой  области  появляется  новая  полоса  с  максимумом  поглощения  λ

макс


=366  нм. 

Дальнейшее увеличение количества NaOH приводит к усилению наблюдаемого явления. 

 

 

Рис.1. Спектры поглощения (1-7) и 



флуоресценции (1',7') 7- гидроксикумарина в 

воде (с = 10

-5

 М) с добавкой NaOH: 1,1' – 0; 2 



– 10

-5

 М; 3 –10



-4

 М; 4 – 2×10

-4

 М; 5 – 5×10



-4

 М; 


6 –10

-3

 М; 7,7' – 10



-1

 М NaOH. 

Рис.2. Спектры поглощения (1-5) и 

флуоресценции (1'-5') 7- гидроксикумарина 

в воде (С = 10

-5

 М) с добавками HCl: 1,1' – 



0; 2,2' –10

-1

 М; 3,3' – 2,5×10



-1

 М; 4,4' – 5×10

-1

 

М; 5,5' – 1M HCl.



 

 

При  добавлении  серной  кислоты  форма  спектров  остается  постоянной,  происходит 



батохромный сдвиг полос поглощения и гипсохромный - полос флуоресценции. При переходе 

от серной к соляной кислоте (HCl), форма спектров поглощения остается постоянной (рис. 2). 

В спектре флуоресценции при добавлении HCl сначала наблюдается батохромное смещение, 

одновременно в коротковолновой области появляется новая полоса с λ

макс

=430 нм. Дальнейшее 



увеличение количества HCl приводит к тому, что наблюдается флуоресценция с максимумами 

λ

макс



= 430 нм и λ

макс


= 456 нм. В сильнокислом растворе полоса с λ

макс


=456 нм исчезает, а полоса 

с максимумом λ

макс

=430 нм уширяется.  



Квантово-химический  анализ  распределения  зарядов  показал,  что  у  молекулы  7- 

гидроксикумарина  на  карбонильном  кислороде  сосредоточен  максимальный  отрицательный 

заряд.  Это  согласуется  с  наибольшей  основностью  карбонильного  кислорода  среди  других 

аналогичных  атомов.  При возбуждении на нем электронная плотность  уменьшается. Однако 

она  уменьшается  и  у  его  ближайшего  конкурента  по  основности  атома  кислорода 

гидроксильной группы в положении 7, но в большей степени. Поэтому различие в основностях 

атомов кислорода, карбонильной и гидроксильной групп в возбужденном состоянии возрастает 

в пользу первой группы. В результате, в возбужденном состоянии она становится еще более 

чувствительной  к  электрофильной  атаке  протоном,  чем  7-гидрокси  группа.  В  то  же  время 

уменьшение  отрицательного  заряда  на  атоме  кислорода  последней  усиливает  ее  кислотные 

свойства.  Таким  образом,  в  возбужденном  состоянии  7–гидроксикумарина  создается 

                                                           

4

 

4



 

Исследуемое в работе соединение были синтезировано в Институте органической химии НАН Украины и любезно предоставлено 

чл.-корр.

 НАН Украины, д.х.н. А.А.Ищенко, которому авторы выражают глубокую благодарность. 



Концентрационная зависимость спектров поглощения красителя №5s в 

воде+NaOH pog+lum.

0

4000

8000

12000

16000

260

340

420

500

Длина волны, нм

Ко

эффицие

нт экстин

кции

0.25

0.5

0.75

1

1

2

3

7

6

5

4

7'

1'

Инт

ен

си

вност

ь флуор

ес

це

нц

ии

 (от

н.

ед

)

Концентрационная зависимость спектров поглощения красителя №5s в 

воде+HCl.

0

4000

8000

12000

16000

240

340

440

540

Длина волны, нм

К

оэ

ффиц

иен

т 

эксти

нк

ци

и

1'

2'

3'

4'

5'

  1

 2 3

 4

 5

И

нтен

сив

но

сть

 флу

оресцен

ци

и (отн

.ед

)

0.25

0.5

0.75

1

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”.  Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.

 

219 


 

предпосылка для отщепления протона от гидроксильной группы с образованием аниона  и 

для его миграции к карбонильной группе с образованием таутомера 1b

O

O



O

-

 



 

Подкисление  водных  растворов  7-гидроксикумарина  приводит  к 

образованию  катиона    в  основном  состоянии,  поскольку  он  должен 

поглощать в значительно более длинноволновой области, чем нейтральная 

форма. Это вытекает из того, что его хромофор стал заряженным и более 

симметричным  за  счет  появления  двух  одинаковых  ауксохромных 

гидроксильных  групп.  По  данным  квантово-химических  расчетов  сдвиг 

полосы  по отношению к таковой нейтральной батохромный должен быть 

меньше,  чем  у  полосы  аниона  1а  и  составлять  38  нм.  Данные  расчета  

удовлетворительно передают тенденции в изменении 



погл

макс

 в ряду 1 - 1а - 1с



O

O

O H



 

1b  

H O


O

O H


+

 

1с   

Одновременное существование нескольких форм флуоресценции 7-гидроксикумарина в 

кислых  растворах  объясняется  тем  что,  таутомер  1b  в  возбужденном  состоянии  может: 

излучить  наиболее  длинноволновую  люминесценцию  (λ

макс


=490  нм)  без  потери  протона; 

отщепить протон с образованием флуоресцирующего аниона 1а в области λ

макс

=456 нм. В свою 



очередь, катион 1с помимо собственной флуоресценции с максимумом 430 нм способен также 

отщепить протон за время жизни возбужденного состояния с образованием таутомера 1b



 

DPPH ORGANIK RADIKALINING L ANDE FAKTORINI EPR TAJRIBASI 

YORDAMIDA ANIQLASH 

 

U.O’.To’xtayev

1

., I.A.Mo’minov



2

., M.N.Yusupov

1

., A.Yo’ldoshev



1

 D.A.Hakimov

1

., 


A.N.Kaxarova

1

., R.S.Sayfinov



1

 (1-SamDU, 2-FarDU) 



 

Mazkur  tajribaning  maqsadi:  Spin  magnit  momentlari  va  Lande-faktori 

 𝑔

𝑗



  ni  aniqlash 

bo’lganligi sababli, juftlashmagan elektronlarni qarab chiqamiz. 

Atom yoki molekulaning xarekteristikasini muhokama qilish uchun uning hamma elektronlarini 

yani bir necha qobiqlaridagi elektonlarni hamda kovalent bog’lanishda ishtirok etivchi elektronlarni 

hisobga olish kerak bo’ladi. To’lgan qobiqdagi elektronlarning to’liq orbital momentlari nolga teng. 

Ma’lumki  kovalent  bog’lanishni  hosil  qiluvchi  ikkita  elektronning  sipinlari  har  doim  bir-birlariga 

nisbatan antiparallel va yig’indi burchak momenti ham nolga teng bo’ladi. Bunday holda molekulalar 

diamagnit  bo’ladi.  Bu  elektronlar  juftlashmagan  elektron  deb  qaraladi.  Bunday  elektronlarga  ega 

bo’lgan moddalar paramagnitli deb ataladi. 

Bizning DPPN namuna bitta juftlashmagan elektronga ega modda bo’lib, uning orbital magnit 

momenti L=0, umumiy magnit momenti faqat spini bilan aniqlanadi. Shuning uchun uning spinining 

Lande-faktori 

𝑔

𝑠𝑝𝑖𝑛


=

𝑔

𝑗



, ya’ni bu erkin elektronning Lande-faktori kabi bo’ladi. 

Bizning  DPPN  namuna  uchun  Lande-faktorining  nazariy  jihatdan  kutilgan  qiymati  (L=0)  va 

S(S=1/2) qiymatlarni hosil qilish mumkin. U holda 

𝑔

𝑖



=2 hosil bo’ladi. 

Ammo 


𝑔

𝑗

-ning real qiymati magnit induksiya B ning ta’siri tufayli yuzaga keladigan o’zaro ta’sir 



hisobiga 2 ga nisbatan katta bo’lishi mumkin. 

Rezonans  sharti  bajarilganda,  paramagnit  moddada  elektromagnit  nurlanishning  intensiv 

yutilishi  kuzatiladi.  Bu  yutilish  rezonans  xarakterga  ega  bo‘lganligi  sababli,  bunday  hodisani 

paramagnit rezonans (EPR) hodisasi deyiladi. Elektromagnit nurlanishning bunday intensiv yutilishini 

radiotexnik qurilma qayd qiladi yoki ossillograf ekranida ham kuzatish mumkin. Paramagnit moddada 

elektromagnit nurlanishning keskin yutilishida modda atomi yuqoriroq energetik sathchaga o‘tadi.  



“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”.  Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.

 

220 


 

Elektron  paramagnit  rezonans  hodisasini  kuzatishda  Zeeman  ajralishidagi  komponentalar 

oralig‘i  odatda  ishlatiladigan  magnit  maydonlari  uchun  bo‘lgan  10

8



10

11

  Gs  ni  tashkil  etadi. 



Chastotaning bunday diapazoniga tegishli bo‘lgan elektromagnit nurlanishlar chastotasini o‘zgartirish 

tajribalarda texnik jihatdan qiyinchilik tug‘diradi. Shuning uchun magnit maydonni o‘zgartirish kerak 

bo‘ladi.  Magnit  maydon  o‘zgarganda  ajralgan  komponentalar  oralig‘i  ham  o‘zgaradi.  Paramagnit 

rezonans  hodisasini  kuzatish  qurilmasining  sxemasi  elektromagnit  va  radioapparaturadan  iborat  (1-

rasm). Tekshiriladigan paramagnit modda elektromagnit qutblari 

N  va  S  orasidagi  R  rezonator  ichiga  joylashtiriladi.  Klistronli 

generator 

(K

yordamida 

rezonatorda 

radiochastotali 

elektromagnit maydon tebranishlari hosil qilinadi. Hosil qilingan 

elektromagnit nurlanish paramagnit moddaga tushadi. Moddadan 

o‘tgan nurlanish D detektor va RQ radioqurilma yordamida qayd 

qilinadi.  Tajribalar  monoxromatik  nurlanish  yordamida  amalga 

oshiriladi, ya’ni klistronli generator chiqarayotgan elektromagnit 

nurlanish  chastotasi  o‘zgarmas  saqlanadi.  Magnit  maydon  esa 

asta-sekin  o‘zgartirib  boriladi.  Magnit  maydonining  biror 

rezonans  qiymatida  paramagnit  moddada  nurlanishning  yutilishi 

keskin  ortadi.  Natijada,  paramagnit  moddadan  o‘tib  detektorga 

yetib kelayotgan nurlanish intensivligi keskin kamayadi. Buni 2-rasmda 

tasvirlangan  nurlanish  intensivligi  (J)  va  o‘zgaruvchan  magnit  maydon 

kuchlanganligi  (H)  orasidagi  rezonans  xarakterdagi  bog‘lanish  egri 

chizig‘ining  minimumga  ega  bo‘lishida  ko‘rish  mumkin.  Paramagnit 

moddada nurlanishning bunday yutilishi paramagnit rezonans hodisasidir. 

Umuman  ajralgan  energetik  sathchalar  orasida  bo‘ladigan  kvant 

o‘tishlarni  magnit  maydonda  aniqlashning  magnit  rezonans  metodi 

magnit momenti aniqlanadigan zarraning turiga bog‘liq ravishda elektron 

paramagnit  rezonansi  (EPR)  va  yadro  magnit  rezonansi  (YaMR)  deb 

aytiladi. Magnit rezonans hodisasi yordamida atom va yadrolarning magnit momentlari, molekula va 

kristallarning  tuzilishi,  kimyoviy  reaksiyalar  kinetikasi,  atomlar  orasidagi  bog‘lanishlar,  moddada 

elektronlarning holati haqida ma’lumotlar olish mumkin.  

Umuman olganda bu tajriba yordamida Zeeman effekti va Zeeman sathlari o’rtasidagi o’tishlarni 

tushuntirish mumkin. Ikkita turli atom magnit dipollari mavjud: bu bir tomondan aylanma tok bo’lib, 

u elementning atom yadrosi atrofida aylanishi bilan paydo bo`ladi. Boshqa tomondan elektron spinga 

bog`liq  magnit  momentiga  ega.  EPR-qurilmasida  magnit  maydonni  bir  juft  Gelmgols  g’altagi 

yordamida hosil qilish mumkin, g’altak o’rami 

𝑤 = 241 va radiusi 

m

R

048


.

0



 tashkil qiladi. Magnit 

maydon induksiyasini quyidagicha hisoblash mumkin: 



R

I

B





0

6445



.

0

 



I

A

T

B



3



10

07

.



4

 

Endi Lande faktorini rezonans toki orqali ifodalaymiz: 



r

I

A

g

565


.

2



 

O’lchash natijasi: Lande faktorni g-aniqlash rezonans toki I orqali ifodalanishi mumkin. 

r

I

A

g

565


.

2



 

Adabiyotlarda quyidagi qiymat berilgan g=2,0037. 

0685

.

2





g

 

EPR spektr maksimumning yarimkengligini aniqlash. 



 

1-rasm 


2-rasm 

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”.  Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.

 

221 


 

Bizning sinov o’lchashlarimizda ossilografning “X” kanal uchun 0,5 v/sm va “Y” kanal uchun 

20 v/sm sezgirlikni tanlab ESR spektr maksimumning yarmidagi to’liq kenglikni aniqlash uchun I

1

 va 



I

2

 toklar farqini hisoblash kifoya.  



2

1

I



I

I



 

Shu  toklar  qiymatidagi  magnit  maydon  induksiyasini  teslometr  yordamida  o’lchab  quyidagi 



formulaga asosan hisoblaymiz:  

I

A

T

B





3

10



07

.

4



 

Sinov o’lchashlarda quyidagi natijani oldik: 



T

B

A

I

3

10



07

.

4



1

.

0







 

Adabiyotlarda quyidagi qiymat berilgan 



T

B

4

10



8

.

2





 

Bu tajribaviy  natija,  adabiyotlarda berilgan  ma’lumot bilan unchalik  mos emas.  Bunga sabab 



EPR rezonatorning geometrik muvofiqlashtirishdir, ikkita g’altak ideal g’altaklar kabi qullanilmaydi. 

Aniq natijaga erishish uchun Gelmgolsning kuchli g’altaklaridan foydalanish kerak bo’ladi. Ammo bu 

tajriba uchun sezilarli darajada katta sarf xarajatlarga olib keladi. Shunga qaramasdan bu eksprementni 

takomillashtirishda muxokama uchun predmet bo’lib xizmat qiladi. 

 

 

 



a) 

b) 


3-rasm. a) Namunaning rezonans spektr va b) DPPH radikalining kimyoviy tuzilishi 

Izoh:  Taxlil  qilingan  DPPN  namuna  organik  paramagnit  matereal  hisoblanadi.  Bitta  turg’un 

radikalga  ega  molekulaning  magnit  momenti  “N”  ko’prikdagi  valent  elektronlarning  faqat  spin 

momenti bilan aniqlandi. 

O’lchangan rezonans tokiga I=1.245 A quyidagi qiymatlar mos keladi g=2.02 qiymatga yaqin, 

kengligi esa 2,7* 10

4



 DPPH uchun adabiyotlarda keltirilgan malumotlar: g=2,0037 va yarim kenglik 

2,8 *10


4

 T 



 

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 

1.  Axmedova G., Mamatqulov O.B., Xolbayex I. Atom fizikasi. – Toshkent: Istiqlol, 2013. – 416 

b. 


2.  Bekjonov R.B., Axmadxo’jayev B. Atom fizikasi. – Toshkent: O’qituvchi, 1979. – 408 b. 

3.  Savelyev I.V. Umumiy fizika kursi. 2-tom. – Тoshkent: O‘qituvchi, 1975. – 368 b. 



Yüklə 11,09 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   63




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin