I. Kirish IL. Asosiy qism

Mavzuning dolzarbligi:
Bu mavzu orqali natriy va yod tutgan birikmalarini chiqindisiz texnologiyalar va tannarxi arzon bo’lgan xomashyodan olish usullarini o’rganiladi. Natriy yodid orqali olingan turli xildagi mahsulotlarning qanday sohalarda ishlatilishini va uni yanada kengroq sohada ishlatilishni o’rganishimiz mumkin. Eng muhimi natriy yodidning turli xil usullarda olinishini ko’rib chiqish mumkin. Bu usullar orqali O’zbekistonda natriy yodidning olishning eng arzon usulini ko’rib chiqish mumkin. Bu xomashyo sarfini kamaytirib, undan qoladigan chiqindilarni kamaytiradi. Bu esa o’z navbatida atrof-muhitni turli xil chiqindilardan zararlanishini saqlaydi.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari:
Bu mavzu orqali, nartiyning davriy sistemadagi o’rnini va atom tuzilishini, tabiatda tarqalishini, fizik va kimyoviy xossalarini, uning birikmalarini tabiatda tarqalishini, birikmalarini fizik va kimyoviy xossalarini, ularga qisqacha ta’rifni o’rganishimiz mumkin. Eng muhimi bu mavzu orqali natriy yodidga qisqacha ta’rif, uning turli usullar bilan olinishini, qanday sohalarda ishlatilishi va hayotimizdagi ahamiyatini bilib olishimiz mumkin. Bundan tashqari natriy yodidning turli xildagi birikmalari haqidagi qo’shimcha ma’lumotlarga ham ega bo’lamiz.

ll. Asosiy qism

2.1 Natriy va ular birikmalari haqida umumiy tushuncha


Natriy (arab, natrun, yun. nitron — tabiiy soda; lot. natrium),- kumush kabi oq, yumshoq metall; pichoq bilan oson kesiladi. Zichligi 0,968 g/sm³ (20°Cda), suyuqlanish temperaturasi 97,83°C, qaynash temperaturasi 882,9°C. Kimyoviy jihatdan juda faol. Havoda oson oksidlanadi. Suv bilan shiddatli reaksiyaga kirishib (reaksiya baʼzan portlash bilan boradi), natriy gidroksid NaOH va H₂ hosil qiladi. Vodorod, kislorod, galogenlar, oltingugurt,uglerod va boshqa bilan reaksiyaga kirisha oladi. Natriy suyuq ammiakda yaxshi eriydi. Koʻpgina metallar bilan qotishmalar beradi.
Na — Mendeleyev davriysistemasining 1 guruhiga mansub kimyoviy element. Ishqoriy metall. Tartib rakami 11, atom massasi 22,9898. Bitta tabiiy izotopi ²³Na bor. Sunʼiy radioaktiv izotoplaridan ²³Na va ²⁴Na muhim Metall holidagi Natriyni 1807-yilda ingliz olimi Devi oʻyuvchi natriyni elektrolizlab ajratib olgan.
Tabiatda uchrashi. Nartiy tabiatda keng tarqalgan. Massa jihatdan Yer poʻstining 2,64% ini tashkil qiladi. Quyosh atmosferasi va yulduzlararo fazoda nartiy borligi aniqlangan. Dengiz suvida 1,5t natriy bor. Natriy tabiatda faqat birikma (tuzlar) holida uchraydi. Ulardan eng muhimlari: natriy xlorid, yaʼni osh tuzi (tosh tuz,galit) NaCl, natriy sulfat (mirabilit, glauber tuzi) Na₂SO_4×10H₂O, natriy nitrat (chili selitrasi) NaNO3, natriy sulfat (tenardit) Na₂SO₄, trona NaH(CO₃)₂, natriy alyuminiy geksaftorid (kriolit) 3NaF×AlF₃, natriy tetraborat. Bundan tashqari, Natriy Sa, Sr, Ba, Mg, Al va nodir elementlari bilan birgalikda koʻpgina tabiiy silikatlar tarkibiga kiradi. Natriy oʻsimliklar (boʻyimodaron, dengiz oʻti) tarkibida ham bor. Odam va hayvonlar organizmida birikmalar holida boʻladi.