İncelemeleri

iliĢ 

 

: 

ılıĢ

. 

1

. 

dosd. yoldaş. 

2

. 

uyu. həmrah. 

- bir özü iki ılıĢı, 

uyuşü, yoldaşı.  

iliĢdirmək: soxmaq. əkləmək. basmaq. tavşamaq. təvşəmək. 

buruşdurmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

315 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

iliĢik 

: 

1. 

gir. ilmək. 

- ilməkli: girli. 

2. 

mərbut

. 

 

iliĢmək

ka

 : 

ılıĢmaq

. 

1. 

birbirinə ilişmək, girmək, çatışmaq. asışmaq. 

ılınmaq

ka

. ilinmək. tutulmaq. uğramaq. taxılmaq. 

- birbirinə iliĢdi. 

2. 

enişmək. enmək. 

3. 

sikişmək. sevişmək. 

- qancıq iliĢdi. - iki 

ayqr iliĢdi. 

4. 

asaqlanmaq. ayaqlanmaq. əngəl olmaq. 

 

ilit 

 

: 

1. 

tutqun. tutsaq. zindani. 

2. 

seçgin. gözdə. 

3

. aydın. 

roşənfikr. 

4. 

numayəndə. depdat.  

ilkə 

: ilək. ərəfə. başlanqıc.  

ilq  

 

: 

ilk

ka

. hər şeyin başı.   

ilqar 

: bək. əhd. peyman 

ilqaĢmaq: bəqmək. sözləşmək. əhdləşmək.  

ilqək 

: 

ilgək

. ırqaq

ka

. çəngəl.  

ilqətmək: 

ilgətmək. 

nisbət edmək.  

ilqin 

: 

ilgin. elgin

. 

yelgin

. 

(ilişən. ilən. gələn. yel kimi dəğib keçən). ılqın. 

yılqın. 

(

<

 iliĢmiĢ). 

alqın. qonuq. yolçu. müsafir. qonaq. köçür. 

yelgin

. - ilgin olub ol keçdi.  

ilqiĢmək: 

ilgiĢmək

. yılpışmaq

ka. 

ılpışmaq. yapışmaq. - nə mənə yılpışırsan.  

ilmə

ka

 

: inmə. enmə. düşmə. - 

atdan ilmə. 

 

ilmək

ka

 

: 

ılmaq

. 

1. 

ilişmək. girmək. uzanmaq. 

- tikən dona ildi: ilişdi. 

2. 

yönəlmək. çəkilmək. - 

ər dağdan quyı ildi: kişi dağdan aşağı endi. 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

316 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

3. 

enmək. inmək. düşmək. - çıxması qolay, ilməsi güc dağ. 

- 

harda gördün, orda il: en. düş. - quş duzağa, dəndən ilir. 

4. 

gir. ilişik. 

- ilməkli: girli. 

5. 

im. him. püf. 

- ilməyin bilir, gizlədir.  

ilrəs 

: 

bax

 

>

 

iləs

.  

ilsə

 

: 

bax

 

>

 

iləs

.  

ilsəmək 

: ılsamaq

ka. 

enmək istəmək. ensəmək. düşmək istəmək. 

- dörd 

gün dağda qalandan son, ilsədik.  

ilĢinmək

: 

qayırmaq. qarmaq. məşqul

 

olmaq

. 

 

iltəmək

ka

: daşmaq. aparmaq. 

- sıçan dahi sıqırqan, iltip darı qoymadı: sıçan 

sıçovul, darını daşıyıb qoymadı.  

iltürmək

ka

: tutmaq. qapmaq. - 

on kişini iltürdülər. 

 

im 

: ilmək. him. püf. sal. işarə. - 

sallı: imli. işarəli. - salsız: işarəsiz. - 

ilməyin bilir, gizlədir. 

 

imaq 

: ımqa

ka

. qamı. xəznəçi. təhsildar.  

imdi 

: əmdi

ka. 

şimdi. indi.  

imdi

ka

 

: şimd. əmdi.  

iməc 

: amac. amca. hədəf.  

imir

ka

 

: əmir. engir. engir. iriğir. alatoran. aydınlıqla qaranlığın 

birbirinə qarışması.  

imit 

: ilham. birdən gəlib düşən duyğu, öykü, fikir. - imitli: ilhamlı. 

- 

imitli bilgə: ilhamlı bilən.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

317 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

imləmək

ka

  : 

1. 

doğrutmaq. qonqarmaq. dikəltmək. nişanlamaq

. 

doğrusun

 

göstərmək

. - o yol qonqardı. 

2. 

işarə edinmək. 

3. 

yimləmək. 

göstərtmək işarət edmək. 

- dolun ay, barmaqla imlənməz.  

imləĢmək

ka

: işarətləşmək. 

- birbirinə əlinən imləĢi keçdi.  

imlətmək

ka

: işarət vermək.  

imləyü 

: işarə ilə. 

- baxdı mənə imləyü.  

imrəm 

: tüdə. düdə. topluq. əğrim. izdiham. 

- imrəm tirəşdi: millət 

qalxışdı, hərəkətə gəldi.  

imrən

ka

 

: yurtdaşlardan toplanan hər yığnaq.  

in 

: 

en

. 

yen

. 

ən

. (

<

 

yenmək

). çuxur. iniş. eniş. - 

in yer: en yer. - en 

yoq: eniş yoxuş. 

2. 

dışqı. pox. 

3. 

il

ka

. en. düş. - 

atdan il.  

inaq 

: kirtü

ka

. yəmin. and.  

inal

ka

 

: 

eynal

. anası böyük qadın olub, atası ortalıqdan (

qara eldən. 

qərə millətdən)

 olan bütün kişi.  

inama

 

!

 

: 

sağınma 

!

. düşünmə 

!

. gümana düşmə 

!

.  

inanc

ka

 

: mö'təməd. ağsaqqal. qüvənilən. inanılan. 

- ınanc bəy. inanılan, 

qüvənilən bəy. - el inancları. - inanc bəy. - inanc devlət.  

inanmaq  : işənmək

ka. 

içənmək. güvənmək.  

inanmaq.   : onamaq.  

inanmaq

ka

 : güvənmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

318 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

inc 

: mətin.  

incə 

: 

yinçgə

ka

. 

yencgə

. yenək. 

1. 

çatıq. qavşı

ka

. 

2. 

zərif. 

- incə torqu: 

incə turqu: yumşaq yufaq pərdə, parça. 

3. - 

- yencə qız: 

4. 

kəniz

. 

5. 

qadının qarşıtı, evlənməmiş qız. duşizə

. 

6. 

uca. ulac. alça. 

yumuşaq xuylu. uslu. yüküm. həlim. bilən. 

 

incələmək : irtəşmək

ka

. araştırmaq. təhqiq edmək. nəq edmək.  

incəlmək  : 

1. 

seyrəmək. seyrəkləşmək. paltar 

ərpimək

, 

əprimək

. 

səyrəmək

ka

. 

2. 

sobımaq

ka. 

söbüləşmək. uzamaq. 

3. 

yencgəlmək

. 

əğilmək. səcdə qılmaq.  

incəltmək  : döğmək

ka

. dövmək.  

inci 

: cincü

ka

 

( c <> y ) 

yincü.  

incid 

: inciş. əmgək. müzahimət.  

incidən   : qaxıtqan

ka

.  

incil 

: əmgir. əmgər. müzahim.  

incimək 

: əmgəşmək. zəhmət çəkmək. yorulmaq.  

incinmək  : sıxıştırılmaq. oyulmaq

ka

.  

inciĢ 

: incid. əmgək. müzahimət.  

incitmək  : (

inc

<

 met 

>

 

cin

) 

cinlətmək

. 

yolçıtmaq. yönçitmək. 

samsıtmaq

ka

. 

simsitmək. yiktürmək

ka

. iğrətmək. ağrıtmaq. narahat edmək. 

müzahim olmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

319 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

inc

ka

 

: rahat. içi sakin. yürəği dölək. ağır. mətin. 

- inc könül: ürəyi sağ, 

güclü.  

ində

  

: - incə bel: gətik bel. - beli incə, yanı enli at: gətik at:  

indi 

: imdi. əmdi

ka. 

şimdi.  

indirmək   : 

endirmək

. 

1. 

buqurmaq

ka

. ıldurmaq

ka

. - 

ağdıran kimdür, indirən 

kim. 

2. 

boğmaq. buqurmaq

ka

. bükürmək. bükmək. qısdırmaq. 

alçaltmaq. 

 

inək 

: 

enək

. 

ənək

. pıroqram. bərnamə. bəllənmiş olaylar.  

inən 

: enən. dişi (

dəvə

) 

inər 

: inərbaş. qutqıl. alçaq könül. mütəvaze.  

inərbaĢ 

: inər. qutqıl. alçaq könül. mütəvaze.  

ingi 

: uçuq

ka

. uçquq

ka. 

tumağu. soyux dəğmə.  

ingir 

: 

engir

. imir. alatoran.  

ini

ka

 

: yaşca kiçik qardaş. qocanın kiçik ərkək qardəşi.  

iniĢ  

: 

eniĢ

. - 

iniĢ yoxuĢ: art yış

ka

.  

iniĢmək 

: ınışmaq

ka. 

enişmək.  

in

ka

 

: 

1. 

çuxur. nin. in. yın. yin. 

1. 

qoyun pisliği. qığ. ən.  

inq 

: 

ək

. ki. 

- bizinq: bizimki. - sizinq: sizinki.  

inmə 

: ilmə

ka

. enmə. düşmə. - 

atdan ilmə. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

320 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

inmək 

: 

enmək

. 

ənmək

. ilmək

ka. 

ılmaq. enmək. düşmək. 

- qar enir: 

düşür.  

insəkmək  : insəmək

ka

. ılsamaq

ka

.  

insəmək

ka

  : enmək istəmək ·. - ılsamaq.  

intiqal edmək: götürmək

ka. 

ağtarmaq. aparmaq.  

ip 

: dartıq

ka

. bağ. hörkən. sarqı. əriş. ərişdə. rişdə.  

iprüq

ka

 

: sürdürmək için yoğurt ilə süt qarıştırılaraq verilən ilac.  

ir 

: 

1. 

qəzəl. nəğil. 

- ir söyləmək. - ir demək. ir edmək: oxumaq. 

2. 

ar. 

utanc. - 

ir bolmaq

ka

: utanmaq.  

iri 

: 

iyri

. tupur. topur. - 

topur yinu: iri mirvarid.  

irik 

: 

ərik

. 

1. 

sevinc. rahat. - 

ərikli irikli kişi: gülər üz kişi. - ərik qız. 

2. 

iyrik. qaba. gobud.  

iriq

ka

 

: 

irik

. 

idrik

. 

iğrik

. 

iyrik

. 

1

. yügrük. iti. çabalı. 

- irik nənğ: irik şey: 

qaba nərsə. 

2

. tikənin ucu. 

3

. 

ərik

. ıslaq. sulu, suyuq nərsə. 

- irik 

nənğ: ıslak nəsnə. 

4

. açılmış, oğuq, xırdalanmış nərsə. odun 

tırşası, qırçası. 

5

. 

irük

ka

. yarıq. cırıq. şırıq. 

- gündə irük yox, 

bəydə qıyıq yox: gündə yarıq yox, bəydə xəta yox. 

6

. eygilik. açıqlıq. 

fürsət. fürc. - 

işləri bitirib irikliklə gəldik. 

7. 

ərpik. əprik. əsgi olan 

hər nəsnə. 

8. 

qaba. gobud. qatı olan nəsnə. 

 

irin

ka

 

: dudaq.  

iriĢ 

: 

bax

 

>

 

ərinc

ka

. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

321 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

iriĢmə 

: çəkişmə. savaş. yartış. yırtış. yırtaş. yirtəş. irtiş. irtəş

ka

. əriş. 

ırtaş.  

irk: irq 

ir

ka

 

: 

1. 

ar

. 

(

<

 irkinmək: yığılmaq). 

utanma. 

- ər ir boldu: irlənmək. kişi 

utandı. 

2. 

güney. 

 

irq 

: 

irk

ka

. dört yaşına girmək üzərə bulunan qoyun·i.  

irqalmək: 

irqanmaq

. 

irqəlmək

. ırqalmaq. silkənmək. təprəşmək. titrəmək. 

- 

ağac irqaldı. - canım irqaldı. - irqalmasın səndə can. - kirtün ana, 

irqalmadan inam sanda.  

irqamaq: 

ırqamaq

. silkəmək. təprəmək. titrəmək.  

irqanmaq: 

bax

 

>

 

irqalmaq

.  

irqaĢmək: silkişmək. təprəşmək. titrəşmək.  

irqatmək: silkətmək. təprətmək. titrətmək.  

irqək 

: 

irgək 

ırqaq. çəngək.  

irqəklənmək: 

irgəklənmək

ka

 

dalqalanmaq. ərkəklənmək.  

irqəndirmək: 

irgəndirmək

. yarsıtmaq

ka. 

arsıtmaq. tiksindirmək. yormaq.  

irqənən 

: 

irgənən

. buxsan. büksəyən. ikrahçı.  

irqənin  

: 

irkənin. erkənin

. dandakin. danquni. səhər çağın. bamdadan.  

irqənmək  : 

irgənmək

. büksəmək. bükmək. qaytarmaq. burcutmaq. 

qaçınmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

322 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

irqəĢmək

ka

: 

bac

 

>

 

irqiĢmək

ka

. 

yığışmaq

. 

toplaşmaq. 

 

irqilmək

ka:

 

irkilmək

ka. 

toplanmaq. çoğalmaq.  

irqin

ka

 

: 

irkin

. 

irgin

. 

erkin

. irkilən. yığın. 

- irkən şey: toplanmış nərsə. - 

irqin yaqmur. günlərcə sürən yağmur. - irgin suv: irqinti su: su yığını. 

yığılmış su. - göl irgin: qarluqların böyüklərindən. uslu, ağla dolu. us 

kanı. - irgin yağmur: arası kəsmədən yağış. - göl irgin: qarluqların 

böyüklərindən. uslu, ağla dolu. us kanı.  

irqinmək

ka

 : 

irkmək

. 

- mal irkmək. - kəndisi üçün irkmək: toplamaq.  

irqiĢmək

ka

 : 

irkiĢmək

ka

. 

irkəĢmək. irtiĢmək. ərtiĢmək. yertiĢmək. yartıĢmaq. 

tirgəĢmək

. 

arqaĢmaq

. 

1. 

toplaşmaq. yığılmaq. toplanmaq. 

çoxalmaq. 

- gəlgəlimət irküĢür: gəlmək üzrə yığışır, hazırlanır. - 

surlar ikiĢür, sellər axır. - malı gündən günə irkişir. 

2. 

hazırlanmaq. 

- 

irkiĢmədən təpilmə. 

 

irqlamaq: yırqılamaq. yırtamaq. fal açmaq. fala baxmaq. arğuşlamaq.  

irqmək 

: 

irkmək

. 

irtmək

. 

ərtmək

. 

yertmək

. 

yartmaq

. 

1. 

yığmaq. toplamaq. 

- pul irkmək: yığmaq. 

2. 

irmək

ka. 

ürkmək. daşlanmaq. disginmək. 

 

irlə

ka

 

: yurtluq. yurt tutulan yer.  

irlənmək  : 

ırlanmaq. 

ır bulmq

ka

. arlanmaq. utanmaq. tərləmək. 

- bu 

işlərdən ırlamazmı. tərləməzmi:

 

irmək

ka

 

: 

1. 

irkmək. ürkmək. daşlanmaq. - 

ər irkdi. 

2. 

yirmək. yarmaq. 

dəlmək. 

- ər dam irdi.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

323 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

irmək

ka

 

: yirmək. yarmaq. dəlmək. 

- ər dam irdi. 

 

irpəlmək

ka

 : yarılmaq. biçilmək.  

irpəmək

ka

  : yırpamaq. yarpaq. bıçmək. qırmaq. pozmaq.  

irtə 

: 

ertə

. yeyin. tez.  

irtəliĢ 

: 

ırtalıĢ

. 

1. 

arayış. axtarış. tə'qib. 

- irtəli nə: aranan nərsə. 

2. 

təhqiq.  

irtəlmək

ka

: 

irtənmək

. 

1. 

aranmaq. araştırılmaq. istənmək. 

2. 

ertəlmək. 

tələsmək. başlamağa qalxmaq, istənmək. 

- dan atmamış, işlərizə 

irtənin. 

 

irtəmək 

: almaq. geri almaq. arxasına düşmək. istəmək. 

- onun qanın 

irtəlim: onun qanın alarım. - öcüm kinim irtəlim: intiqamımı alalım.  

irtəmək

ka

  : 

irdəmək

ka

. 

1. 

aramaq. izləmək. istəmək. - 

ölüncə onu irtədi. - siz 

bu işi irtəlin. - keçmiş qutuğ irtəmə. 

2. <

 ir demək. 

ir edmək. 

oxumaq. mahnı, nərsə havalandırmaq, səsləndirmək. 

3. 

yırtamaq. fal açmaq. fala baxmaq. arğuşlamaq. 

- qam irtədi: 

şaman iyiliyə qarşı uğurlar dilədi. 

4. 

özləmək. həsrət çəkmək. 

- 

keçmiş ötü irtədi. 

5. 

istəmək. almaq. 

- onun qanın irtəlim: alarım.  

irtəĢ qopmaq

ka

: çalış, qoğuş qalxmaq.  

irtəĢ

ka

 

: 

irtiĢ

. 

əriĢ

. 

ırtaĢ

. 

yırtıĢ

. 

yırtaĢ

. 

yirtəĢ

. 

yartıĢ

. 

1. 

irişmə. çəkişmə. 

savaş. döqüş. qavqa. çalış. araştırma. irtəmə. 

1. 

bəhs. 

mübahisə. 

- irtəĢ qopdu: savaş çıxdı. 

1. 

arama. axtarış. təhqiq. 

1.