“Informasiya İqtisadiyyatı”

 
Ġkisektorlu balans modeli: qurulma 
İki  sektordan − maddi və informasiya sektorlarından ibarət 
olan iqtisadiyyat nəzərdən keçirilir. Maddi sektor ümumi məhsul 
və  ya  sadəcə,  məhsul  istehsal  edir.  İnformasiya  sektoru  yaradıcı 
fərdlərin həyat fəaliyyətinin məcmu vaxtını istehsal edir. 
Modelin ehtimalları aşağıdakılardır: 
 
İstehsal olunan məhsulun həcmini maddi sektorun  ümumi 

---

 
68 
buraxılışı adlandıraq və onu x
1
 ilə işarə edək. 
 
Yaradıcı fərdlərin həyat fəaliyyətinin məcmu vaxtını infor-
masiya sektorunun ümumi buraxılışı adlandıraq və onu x
2
 ilə işarə 
edək. 
 
İnformasiya  sektorunda  resurs  kimi  istifadə  olunan  məh-
sulun həcmi informasiya sektorunun ümumi buraxılışına mütəna-
sibdir.  Həyat  fəaliyyəti  vaxtının  bir  saatının  istehsalına  çəkilən 
məhsul  məsrəflərini  a
12
  ilə  işarə  edək.  Bu  göstərici  informasiya 
sektorunda  istehsalın  material  tutumluğunu  xarakterizə  edir.  İn-
formasiya  sektorunda  ümumi  məhsul  məsrəfləri  a
12
x
2
-yə  bəra-
bərdir.  
 
Məhsuldan  maddi  sektor  daxilində  resurs  kimi  istifadə 
olunur.  Məsələn,    elektrik  enerjisi  elektrik  stansiyası  üçün  məh-
suldur  və  eyni  zamanda,  sənaye  istehsalı  üçün  resursdur.  Maddi 
sektorda  resurs  kimi  istifadə  olunan  məhsulun  həcmi  həmin  sek-
torun  ümumi  buraxılışına  mütənasibdir.  Məhsul  vahidinin  isteh-
salına çəkilən məhsul məsrəflərini a
11
 ilə işarə edək. Bu göstərici 
maddi  sektorda  istehsalın  material  tutumluğunu  xarakterizə  edir 
və  kəmiyyətcə  vahiddən  böyük  olmur.  Maddi  sektorda  ümumi 
məhsul məsrəfləri a
11
x
1
-ə bərabərdir. 
 
Məhsulun  iqtisadiyyatın  maddi  və  informasiya  sektorla-
rında istifadədən sonra qalan həcmini maddi sektorun xalis bura-
xılışı  adlandıraq  və  onu  b
1
  ilə  işarə  edək.  Bu  göstərici  ev  təsər-
rüfatları tərəfindən məhsulun son istehlakının həcmi mənasını da-
şıyır və aşağıdakına bərabərdir: 
x
1 
− a
11
x
1 
− a
12
x
2 
= b
1
.
 
 
Fərdlərin həyat fəaliyyəti vaxtından maddi sektorda resurs 
kimi  istifadə  olunur  və  burada  o,  ibtidai  fəaliyyət  və  ya  fiziki 
əmək  formasını  alır.  Maddi  sektorda  istifadə  olunan  fiziki  əmək 
vaxtı bu sektorun ümumi buraxılışına mütənasibdir. Məhsul vahi-
dinin istehsalına çəkilən əmək  məsrəflərini a
21
 ilə işarə edək. Bu 
göstərici maddi sektorda istehsalın əmək tutumluğunu xarakterizə 
edir. Maddi sektorda həyat fəaliyyəti vaxtının ümumi  məsrəfləri 
a
21
x
1
-ə bərabərdir. 
 
Həyat  fəaliyyəti  vaxtından  informasiya  sektoru  daxilində 

---

 
69 
fiziki  əmək  formasında  resurs  kimi  istifadə  olunur.  İnformasiya 
sektorunda vaxt itkiləri  bu sektorun ümumi buraxılışına mütəna-
sibdir.  Həyat  fəaliyyəti  vaxtı  vahidinin  istehsalına  çəkilən  fiziki 
əmək  məsrəflərini    a
22
  ilə  işarə  edək.  Bu  göstərici  informasiya 
sektorunda  istehsalın  əmək  tutumluğunu  xarakterizə  edir  və  kə-
miyyətcə vahiddən böyük olmur. İnformasiya sektorunda ümumi 
vaxt itkiləri a
22
x
2
-yə bərabərdir. 
 
İnformasiya sektorlu balans modeli  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yaradıcı  fərdlərin  həyat  fəaliyyəti  vaxtını  onun  iqtisadiy-
yatın  maddi  və  informasiya  sektorlarındakı  itkilərini  çıxmaqla 
informasiya  sektorunun  xalis  buraxılışı  adlandıraq  və  b
2
  ilə  işarə 
edək. Bu göstərici yaradıcılıq fəaliyyətinin məcmu müddətinə və 
ya  yaradıcı fərdlər tərəfindən  zamanın son istehlakı həcminə bə-
rabər olub aşağıdakı düsturla hesablanır: 
x
2  
– a
21 
x
1 
− a
22 
x
2 
= b
2
.
 
Yuxarıda  alınmış  nisbətləri  birlikdə  nəzərdən  keçirərək, 
aşağıdakı balans bərabərliyini əldə edirik: 
(E − A) X = B, 
burada,  E  − tək matrisdir;  A  − material  tutumluğu və əmək 
tutumluğu göstəricilərindən ibarət olan birbaşa məsrəflər matrisi-
dir; X − sahələrinin ümumi buraxılışlarının vektorudur; B − sahə-
lərin xalis buraxılışlarının vektorudur. Əgər balans bərabərliyi ye-
rinə yetirilirsə, iqtisadiyyatın durumu balanslaşdırılmış durum ad-
landırılır. 
Maddi 
sektor 
x
1
 
 
İnformasiya 
sektoru 
x
2
 
 
a
11
x
1
 
a
22
x
2
 
a
12
x
2
 
a
12
x
2
 
b
1
 
b
2
 

---

 
70