Mehman ağayev

XBÇ 
təsnifatı
 
 
Mərhələ Xarakteristika 
YFS, 
ml/ 
dəq/1,73 m
2
 
I Kompensasiya 
(başlanğıc) 40-79 
II Dekompensasiya 
(aydın təzahür) 15-39 
III Terminal 
(son) 
<15 
 
Böyrək funksiyasının qiymətləndirilməsi  üçün müxtəlif üsullar-
dan istifadə olunur. İnulinin klirensinin təyini YFS ölçülməsinin da-
ha dəqiq üsulu olmasına baxmayaraq çox zəhmət tələb etdiyi və ba-
halı olduğu üçün kliniki təcrübədə demək olar ki, istifadə olunmur. 
Populyar bir üsul kimi YFS təyini üçün istifadə olunan endogen 
kreatinin klirensi (Reberq sınağı) ambulator şəraitdə həmişə düzgün 

---

 
130
yerinə yetirilmir. Bundan başqa kreatininin qanda səviyyəsi yüksəl-
dikdə YFS təyini  yüksək nəticələr göstərir, çünki bu zaman kreati-
nin yumaqcıqda filtrasiya olunmasından  əlavə kanalcıqdan sekresi-
yası vaş verir. Böyrək çatışmazlığının səviyyəsi yüksəldikcə bu poz-
ğunluğun miqyası artır. Belə ki, TXBÇ zamanı sidikdəki kreatininin 
40%-ə  qədəri sekresiya vasitəsi ilə xaric olur. Ona görə ambulator 
şəraitdə və TXBÇ zamanı  YFS göstəricisini tapmaq üçün  D.Cock-
roft və M.Gault (1976) təklif etdikləri düsturun köməyi ilə 
hesablama üsulundan istifadə olunur. Bu üsul ilə YFS qan zərda-
bında kreatinin səviyyəsinə, antropometrik göstəricilərə və cinsə gö-
rə hesablanaraq tapılır: 
 
       
YFS =
                (140-yaş)  x (bədən çəkisi, kq) x 0,85                     
- qadın üçün
 
                                       814 x qan zərdabında kreatinin, mmol/l  
 
 
      YFS =
                (140-yaş) x (bədən çəkisi, kq)                              
- kişi üçün
 
                                        814 x qan zərdabında kreatinin, mmol/l  
 
Bu formulaya bəzi əlavə və düzəlişlər oluna bilər, məsələn, para və 
ya tetraplegiya olan xəstələrdə YFS göstəricisini müvafiq olaraq 20 və 
40% azaltmaq, qara dərili kişilərdə 12% artırmaq lazımdır. Həmçinin 
ABŞ-da çox ciddi Modification of Diet in Renal Disease (MDRD) 
tətqiqatı  nəticəsində J.D.Koople və başq. (1989) tərəfindən hazırlan-
mış  formula vasitəsi ilə  də YFS-nı hesablamaq olar (Nephvol Dial. 
Transplant, 2002, v. 17, s. 7, pp. 7-15). Bu üsul YFS-i nin MDRD for-
mulu ilə hesablanması adlanır. 
 
 YFS=170 x (kreatinin x 0,0113)
-0,999
  x yaş 
– 0,176 
 x (sidik cövhəri 
x 2,8) 
– 0,17  
 x albumin
 0,318  
;     
 və ya  
YFS= 170 x kreatinin  
-0,999
 x yaş 
– 0,176 
 x sidik cövhəri
– 0,17 
x albu-
min.
 0,318  

---

 
131
 
Yaş – il 
Albumin (qanda) – q/l
 
  
YFS = ml/dəq/ 1,73 m
2
. 
Qara dərili insanlar üçün alınan rəqəm 1,18-ə vurulur, qadınlar üçün 
alınan rəqəm 0,762-yə vurulur. 
Kreatinin (qanda) - mmol/l. 
Sidik cövhəri (qanda) - mmol/l. 
Etiologiya. XBÇ-nin  əsas səbəbləri aşağıdakılardır: 
-
 
böyrək yumaqcıqlarının zədələnməsi ilə keçən xəstəliklər 
(xroniki qlomerulonefrit-XQN, yarımkəskin qlomerulonefrit), böy-
rək kanalcıqlarının və interstisial toxumanın pozğunluqları ilə gedən 
xəstəliklər (pielonefrit, interstisial nefrit - İN); 
-
 
böyrəklərin zədələnməsi ilə keçən birləşdirici toxumanın diffuz 
xəstəlikləri (qırmızı qurd eşənəyi, sistem sklerodermiya, düyünlü 
periarteriit, Veqener qranulomatozu, hemorragik vaskulit); 
-
 
mübadilə pozğunluğu xəstəlikləri (şəkərli diabet, amiloidoz, 
podaqra, sistinoz, hiperkalsiuriya); 
-
 
böyrəklərin anadangəlmə (irsi) xəstəlikləri (böyrək polikistozu, 
Alport sindromu, diffuz mezangial nefroskleroz və nefropatiya ilə 
müştərək keçən skeletin başqa anadangəlmə xəstəlikləri); 
-
 
damarların birincili  zədələnməsi: bədxassəli hipertoniya 
xəstəliyi (essensial hipertoniya); 
-
 
obstruktiv nefropatiyalar: böyrəkdaşı  xəstəliyi, hidronefroz, 
sidik-cinsiyyət sistemin şişləri. 
Son illər XBÇ-nin səbəbləri arasında  şəkərli diabet birinci yerə 
çıxaraq qeyri-infeksion xəstəlik epidemiyası  şəklini almışdır. ABŞ-
da dializ xəstələrinin 42%-i, Avropada 30-35%-i, şəkərli diabet (əsa-
sən 2-ci tip) təşkil etmişdir. Dünya əhalisinin yaş  həddinin artması 
nəticəsində XBÇ-nin nəticələri arasında  angiogen nefroskleroz 
(hipertonik, aterosklerotik) və sidik yollarının obstruksiyası ilə gedən 
uroloji xəstəliklər (prostatın xoşxassəli hiperplaziyası, şiş, daş) daha 
çoxluq təşkil edir. Moskva dializ mərkəzlərinin statistikasına əsasən 

---

 
132
dializ xəstələrində  XBÇ-nin səbəbi 39,8%, Avstraliyada  35%, Ya-
poniyada 39,8% XQN olmuşdur. Sidik yollarında durğunluqla nəti-
cələnən uroloji xəstəliklər zamanı baş verən XBÇ olduqda diaqnozu 
düzgün təyin etməyin böyük proqnostik əhəmiyyəti vardır. Çünki 
düzgün məntiqlə qoyulmuş diaqnoz nəticəsində etiotrop müalicə 
apardıqda, yəni sidiyin sidik yollarında passajını təmin etdikdə XBÇ 
reqress edir. Analgetik dərmanların nəzarətsiz, uzun müddət qəbulu 
analgetik nefropatiyaya səbəb olur və XBÇ ilə  nəticələnə bilir. 
Avropa ölkələrində analgetiklərin nüsxəsiz satışına qadağa qoyul-
ması  nəticəsində dializ tələb edən analgetik nefropatiyanın dializ 
xəstələri arasında tezliyinin 1980-ci ildə 3%-dən 1990-cı ildə 1%-ə 
qədər azalması baş vermişdir, Avstriyada isə bu azalma 28%-dən 
12%-ə qədər olmuşdur. Beləliklə, 20-30 il əvvəlki statistikadan fərqli 
olaraq dializ müalicəsinə  səbəb olan xəstəliklərin tezliyi dəyişir – 
şəkərli diabet, böyrəklərin işemik xəstəlikləri və sairələrinin tezliyi 
artır.