MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

8.9.1. Ozon təbəqəsinin dağılmasının səbəbləri 

 İlk müşahidələr zamanı ozonun dağılmasının reaktiv təyyarələrin fəaliyyəti ilə  əlaqədar olması ehtimal 

edilmişdir. lakin bu fərziyyə başlıca amil kimi təsdiq olunmamışdır. Belə ki, dünyanın iri şəhərlərinin atmos-

ferində də ozon deşikləri müşahidə edildi . Odur ki, ozon üçün təhlükə yaradan səbəblər , xüsusilə atmosferi 

çirkləndirən maddələr müfəssəl öyrəniləndən sonra məlum oldu ki , ozon təbəqəsini aşılayan ən qorxulu bir-

ləşmə - xlorflor üzvi maddələrdir. (XFK) (əsasən freonlar). 

---

 

127

 Günəş enerjisinin təsirilə yeni ozonun yaranmasına baxmayaraq bu qazın mollekulları tərkibində oksigen , 

azot, hidrogen və brom olan kimyəvi birləşmələrin təsiri ilə tədricən dağılır.Bu kimyəvi maddələr insan atmos-

feri çirkləndirməyə başladığı vaxtdan çox əvvəllər strotosferdə mövcud olmuşdur.Azot birləşmələri quru və 

okeanlardan çıxır, hidrogen atmosferdə su buxarından əmələ gəlir, xlor və brom okeanlardan metil – xlorid və 

metil – bromid şəkilində atmosferə daxil olur.İnsan fəaliyyəti nəticəsində atmosferə tərkibində xlor və brom 

olan  əlavə kimyəvi maddələrin daxil olması  nəticəsində  təbii dağılma – bərpa prosesi pozulur və strotosfer 

ozonunun dağılması hadisəsi baş verir.  

 1996- cı ildə Kaliforniya universitetinin kimyaçı alimləri Şervud– Roulanda və Mario – Malinaya , həm-

çinin alman alimi Pol – Krutsenə , hələ 1977- cü ildə irəli sürdüyü hipotezə görə Nobel mükafatı verildi . On-

ların fikirincə ozon təbəqəsinin dağıdıcısı insan tərəfindən sintez edilən xlor – ftor üzvü maddələridir.  

 Xlorflor üzvü maddələri, yəni xlorflorkarbon birləşmələri süni yolla çox asan sintez olunur və sənayenin bir 

çox sahələrində, o cümlədən də, məişətdə geniş istifadə edilir. Belə ki, soyuducularda, kondisionerlərdə, lakla-

rın, rəng boyaların, müxtəlif insektisidlərin və s, (cücülərə qarşı  işlədilən pestisidlər) aerozol qablaşmalarında 

məhz freonlardan istifadə edilir. 

 Freonlar, soyuducular - flüorlu doymuş karbohidrogenlərdir. Tərkibində xlor və bəzən brom da olur 8.2.1 

saylı cədvəldə onların təsnifatı verilir. Ən geniş yayılanları diflüordixlormetan CF

2

 Cl

2

 , flüortrixlormetan - CF 

Cl

3 

diflüorxlormetan – CHF

2

 Cl (qaynama temperaturları uyğun olaraq - 29,8 ; -23,8 və 40,8

0 

C- dir. Freonlar 

alışmayan, partlayıcı , rəngsiz , iysiz qaz və mayelərdir . Suda pis , üzvi həlledicilərdə yaxşı həll olur, turşu və 

oksidləşdiricilərə qarşı davamlıdır. Freonlar uçucu olduqlarından kosmetikada , ərzaq məhsulları , dərman mad-

dələri , boya və alov söndürən qarışıqların hazırlanmasında istifadə edilir . Freonlar az zəhərli maddələrdir. 

 

Cədvəl 8.1