MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud
Əsas ozon dağıdıcı maddələr
Yüklə 4,78 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Freonlar atmosferə aşağıdakı sahələrdən daxil olur
|
Əsas ozon dağıdıcı maddələr
formulla- rı İşarəsi Maddələrin adı Ozondağıt- ma potensia- lı CFFl
3
XFK – 11 Ftortrixlormetan 1,0
CF 2 Cl 2
XFK – 12 Diftortrixlormetan 1,0
C 2 F 3 Cl 3 XFK – 113 1,1,2 Triftortrixordietan 0,8
C 2 F 4 Cl 2 XFK – 114 1,1,2,2 Tetraftordixlore- tan
1,0 C2F5Cl
XFK – 115 Pentatorxloretan 0,6 CF
BrCl Halon 1211 Diftorxlorbrommetan 3,0 CF
Br Halon 1301 Triftorbrommetan 10,0 C
F 4 Br 2 Halon
2402 1,1,2,2 Tetraftordibrom- metan 6,0
CF3Cl XFK – 13 Triftorxlormetan 1,0
C 2 FCl 5
XFK – 111 Ftorpentaxloretan 1,0
C 2 F 4 Cl 4 XFK – 112 Diftortetraxloretan 1,0
C 3 FCl 7
XFK – 211 Florgeptaxlorprorane 1,0
C 3 F 2 Cl 6 XFK – 212 Diftorheksaxlopropan 1,0
C 3 F 3 Cl 5 XFK – 213 Triftorpentaxlorpropan 1,0
C 3 F 4 Cl 4 XFK – 214 Tetraftortetraxlorpropan 1,0
C 3 F 5 Cl 3 XFK – 215 Pentaftortrixlorpropan 1,0
C 3 F 6 Cl 2 XFK – 216 Hexaftordixlorpropan 1,0
C 3 F 7 Cl
XFK – 217 Heptaftorxlorpropan 1,0
qanizminə ziyan ( xətər) gətirmir . Lakin xarici mühitin yer səthinə yaxın sahəsində kənar təsirlərə qarşı davamlı və uzunömürlü olduqları üçün gec-tez hava cərəyanı ilə atmosferdə toplanır . Beləliklə , yer səthində bir çox tə- sirlərə məruz qalan xlor - flor üzvi birləşmələr atmosferin ozonla zəngin qatında ulturabənövşəyi şüalara qarşı tab gətirməyib asanlıqla parçalanır.
Freonlar atmosferə aşağıdakı sahələrdən daxil olur 128
Uzun illər boyu Arktika və Antarktidada ozon problemi üzrə beynəlxalq ekspedisiyalarda tədqiqatlar aparan V.Xattatov ( 1990) göstərir ki, strotosferdə sərbəstləşən bir xlor molekulu on min ozon molekulunu tam məhv etməyə qadirdir. Yanğın söndürən zamanı tətbiq olunan halonlardan ayrılan brom atomu isə daha çox azondağıdıcı xassəyə malikdir.Strotosferə daxil olan bir brom atomu 10 000 ozon molekulunu dağıtmağa qadirdir.Təsirsiz olduğuna görə , XFK və holoidkarbonhidrogen molekulları atmosferdə 100 ildən artıq qala bilir.Bu molekulların havadan ağır olmasına baxmayaraq burulğan tipli küləklərin köməyilə atmosfer qatına çata bilirlər.Məlumdur ki, ilin müxtəlif fəsillərində qütblərə doğru əsən küləklərin sayəsində XFK, haloidkarbohidrogen və digər azondağıdıcı maddələr ozonun dağılmasına daha çox şərait yaranan sahələrə çatır.Belə ki, Şimal və Cənub qütblərində , yəni Arktika və Antarktida üzərində müvsümi olaraq strotosfer dumanları mövcudluğu şəraitində və Günəş şüalan- ması nəticəsində həmin maddələr parçalanaraq ozonu dağıdırlar.Təxminən 1970 – ci illərdən başlayaraq strotos- fer ozonunun miqdarının qlobal azalması müşahidə olunur.Antarktikanın bəzi rayonları üzərində sentyabr – ok- tyabr aylarında ozonun ümumi miqdarı təxminən 60% azalır.Hər iki yarımkürənin orta en dairələrində azalma on il ərzində 4-5 % təşkil edir.Antarktika üzərində ozon təbəqəsində əmələ gələn «deşiyin» ölçüləri son ildə Af- rika qitəsinin sahəsinə müvafiq olmuşdur.Arktika üzərində də ozonun ümumi miqdarının azalması öz mənfi təsi- rini göstərir. 1990- cı illərdə strotosferdə xüsusi proqram əsasında və müasir cihazların (xüsusilə peyklər , ozonometr və s ) kö- məyilə yerinə yetirilən tədqiqatlara görə ozonun ixtisar olunması təkcə Arktika və Antarktidaya aid olmayıb , həmçi- nin « kiçik ozon deşikləri» bütün qitələrdə müşahidə edilir .Belə ki, süni peyklərin «çəkdikləri» xəritələrdə sahəsi orta hesabla 3000 km diametrə bərabər olan kiçik deşiklərin ekvator boyu və orta en dairələrin səmalarına xas olması də- qiq göstərilmişdir . Bu faktdan sonra Avstraliya və Yeni Zellandiya üzərində ozonun tədriicən və aramsız azalması daha çox narahatlıq doğurur . Yerin ozon təbəqəsinin dağılması insanlara və təbiətə fəlakətli neqativ təsir göstərir.Belə ki, ozon deşiklərin- dən düşən günəş rentgen və ulturabənövşəyi şüalar görünən spektr şüalarının enerjisindən 50-100 dəfə yüksək olur. Bu isə meşə yanğınlarının sayını artırır. Bu səbəbdən 1996-cı ildə Rusiyada 2 mln ha, Avstraliya, Şim. və Cən. Amerikada , Afrika , Avropa və Cənubi - şərqi Asiyada da geniş meşə sahələri yanmışdır. 1997- ci ildə İn- doneziyada baş verən meşə yanğını 5 ay davam edərək onun tüstü – dumanı tək İndoneziyanı deyil, həm də Ki- çik Asiyanı, Sinqapurun səmasını örtmüş, hətta Cənubi - Çin dənizinə qədər çatmışdır. İnsanlar tüstüdən boğul- muşdu.
Təcrübələrlə sübüt olunmuşdur ki , başqa maddələrə nisbətən xlorflor üzvü birləşmələr ozonu 450 – 600 dəfə çox dağıdır Strotosferdə ozonun azalması təkcə freonlarla əlaqədar deyildir. ABŞ geofizikləri sübut etmişlər ki, atmos- ferdə ildə artan azot, kükürd, karbon oksidləri və b. maddələr də ozona mənfi təsir göstərir. Göründüyü kimi ozonu azaldan səbəblər çox cəhətlidir . Yer kürəsi ilə Günəş sistemi arasında tənzimlənən maqnetizm tarazılığının pozulması , reaktiv təyyarələr, kosmosa buraxılan minlərlə peyk və qurğulardaşıyan nə- həng raketlər , nüvə sınaqları , ildə milyon hektarlarla təbii ozonator hesab edilən meşələrin qırılması və yanğını nəticəsində yox olması və s. atmosferdə hidroksil birləşmələrin artmasına səbəb olur , nəticədə atmosferin stro- tosfer qatlarında qazların bir – birinə nisbəti pozulur.
|