pifaqorçuların, yeni platonçuların meydana gəlməsi ilə İs- gəndəriyyəli Filonun dini-mistik fəlsəfəsi yarandı. Xristianlıq fəlsəfəsinin birinci mərhələsi II-VII əsrləri "
patristika " adlanan
dövrü əhatə edirdi (patristika - lat. patria sözündən olub, ata deməkdir, kilsə ataları
tərəfindən yazılmış ədəbiyyatın ümumi adıdır). Patristikanın özünü də 2 mərhələyə
bölmək olar.
Birinci mərhələdə xristianlıq ehkamlarının əsası qoyulmuş, vahid və güclü
kilsələr yaradılmışdır.
İkinci mərhələdə xristianlığın ehkamları və fəlsəfəsi işlənib hazırlanmışdır.
Patristika fəlsəfəsi həm Qərbdə, həm də Şərqdə yaranmışdır.
Erkən sxolastikanı
İoann Skot Eriugen, Anselm Kenterberiyski, İoann Ros- selin və Pyer Abelyar təmsil etmişlər. Bu sxolastiklər Platonun, xüsusilə də Aris-
totelin ideyalarından istifadə edərək onları öz məqsədlərinə uyğunlaşdırırdılar. Bu
fəlsəfənin vəzifəsi etiqadın elan etdiyi kəlamların həqiqət olduğunu sübut etmək
üçün səmərəli yollar axtarmaqdan ibarət idi. Bu zaman fəlsəfə ilahiyyatın kənizi ro-
lunu oynayırdı. Çünki kilsə Qərbin feodal dövlətlərinin maddi və mənəvi həyatında
həlledici rol oynayırdı. Ona görə də əgər biz qədim yunan filosoflarının ənənələrin-
dən çıxış etmiş olsaq, sxolastiklərin tədqiqatlarını yalnız şərti olaraq fəlsəfi biliklər
kimi xarakterizə edə bilərik.
Orta əsrlərdə fəlsəfə uzun müddət xristianlıq ideyaların təzyiqinə məruz qal-
mışdı. Lakin o zaman dəbdə olan Aristotel fəlsəfəsinə öz təsirini göstərməyə bil-
məzdi. Aristotelizmə münasibət məsələsində filosoflar arasında ciddi mübahisələr
yarandı. Onlar deyirdilər ki, necə edək ki, Aristotelin fəlsəfəsindən istifadə edər-
kən xristian ilahiyyatına ziyan dəyməsin.
Bununla əlaqədar olaraq sxolastiklər iki cəbhəyə bölündülər. Birinci cəbhəyə
sxolastika fəlsəfəsinin mühafizəkar cinahlarının nümayəndələri daxil idilər. Onlar
deyirdilər ki, Avqustinin ilahiyyata dair əsas müddəalarını saxlamaqla aristoteliz-
min bir sıra fəlsəfi müddəalarını ilahiyyata tətbiq etmək lazımdır. İkinci cəbhədə
mütərəqqi cərəyanlar dururdu. Onların nümayəndələrinin fikrincə, əsas diqqət
Aristotelin fəlsəfəsinə verilməli, eyni zamanda Avqustin təfəkküründən də ayrılma-
malı.
