O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi markazi o'zbekiston respublikasi sog'liqni saqlash vazirligi oliy va o'rta tibbiy ta'lim bo'yicha o'quv-uslubiy idorasi

1. 11. Miyani himoya qilish

Qo'llaniladigan profilaktika tadbirlari shunday o'tkazilishi kerakki, miya kislorodga ehtiyoj sezmasin. Bunda fizik yoki gipotermiya yo'li qo'llanilib maxsus apparatlardan foydalaniladi yoki muzli xaltachalar qo'yish mumkin. Shunday yo'llar bilan ham 50—80 % muvaffaqiyatga erishish mumkin ekan. Tajribalar shuni ko'rsatadiki, organizm harorati 2ГС gacha tushirilganda total ishemiyaga uchragan miya faoliyati tiklanadi. Ammo shuni esdan chiqarmaslik kerakki, organizm harorati 35°С dan tushirilsa, yurak, nafas va qon aylanish sistemasi bunga bardosh bera ol-maydi. Gipotermiya, uchun maxsus apparatlarbo'lmagandabo'yin tomirlari va boshga muz xaltachalar qo'yib, harorat qo'ltiq ostidan va to'g'ri ichakdan o'lchanadi. Agar harorat 2—3 gradusga farq qilsa, gipotermiya to'g'ri bajarilganidan darak beradi. Bundan tashqari, nevrovegetativ blokadalar yordamida miyani ishemiyadan (qonsizlanishdan) asrash mumkin. O'z vaqtida nafas o'tkazuv-chanligini ta'minlab, nafas yo'li orqali kislorod berib turish muvofiqdir. Kislorod doimiy ravishda, tegishli miqdorda fovdasi bo'lmaydi.

Dorilar yordamida miyada bo`ladigan metabolik jarayonlarni va ishemik zonalami 50 % ga kamaytirish mumkin. Bunday dorilarga quyidagilar kiradi: barbituratlar, tinchlantiruvchilar, lidokain, magneziy sulfat, kalsiy antogonistlari, miya to'qimalarida metabolizmni va qon aylanishini yaxshilash uchun kovinton, trental, ensefahol, notropil, serebrolizin, degidratatsion terapiya, miya ichida bosimni pasaytiruvchi dorilar, ayrim jarayonlar uchun aloe, lidaza kabi dori-darmonlar. Miyada ishemiya chegarasini kamaytirish uchun autoregulatsiyani tartibga keltirish kerak. Buning uchun gipervolemiya va yengil gipertenziya holatini organizmda saqlash maqsadga muvofiqdir. Shuni yaxshi bilish kerakki, asidoz gipoksiya holatlarida, organizmda, xususan, miya to'qimalarida turli xil radikallar paydo bo'ladi. Shu erkin radikallar neyronlarni nekrozga uchratishi mumkin. Radikallarning bundaysalbiy ta'sirini yo'qotish maqsadida barbituratlar metionin, askorbin kislotasi, vitamin E kabilarni (ular antigipoksantlar guruhiga kiradi) keng qo'llash kerak.

Gemodinamik yo'l bilan qon bosimini normadan biroz yuqori saqlab, miyada qon aylanishini yaxshilash va destruktiv o'zgarishlarni kamaytirish mumkin. Bunga erishish uchun gipervolimiy a holatini tashkil qilish kerak. Bu dofamin qo'llash yo'li bilan amalga oshiriladi. Eng muhimi perfuzion bosimni bir me'yorda saqlash, uni aniqlash, infuzion terapiya miqdorini belgilash katta ahamiyatga ega. Perfuzion bosimni aniqlash uchun orqa miya pimksiyasi qilinib, miya bosimi o'lchanadi, keyin esa arterial bosim o'lchanib o'rtachabosim aniqlanadi. O'rtachabosim bilan miya ichi bosimi farqi perfuzion bosim deyiladi. Kalla ichidagi bosimni kamaytirish, metabolik usullar hamda neyrojarrohlik yo'llari bilan miyada ishemik zonalami va destruksiyani kamaytirish zarur.

Orqa miya punksiyasi tashxjs qo'yish va davolash maqsadida o'tkaziladi va buning uchun quyidagilar tayyorlanadi: yod, novokain, shpris, igna, leykoplastir yoki bog'lam uchun mato, toza fiziologik suyuqlikda chayqalgan idish, punksiya uchun maxsus igna, mandreni bilan. Orqa miya punksiyasida kasal chap yonboshiga yotqizilib, oyoqlari qomi tomonbukiladi. Punksiya 3-4- yoki 4-5-bel umurtqa oralarida amalga oshiriladi. Olingan suyuqlik laboratoriyaga tahlil uchun yuboriladi.