SəFƏVİLƏr döVLƏTİ

Səfəvilərin Böyük Moğollar dövləti ilə münasibətləri
Səfəvilər dövləti cənub-şərqdə əsası 1526-cı ildə Babur
tərəfindən qoyulmuş Böyük Moğollar dövləti ilə həmsərhəd idi
.
Özlərinin digər qonşularından fərqli olaraq, Səfəvilər hələ I Şah
İsmayılın dövründə Baburla ittifaq münasibətləri yaratdılar.
Onların qarşılıqlı münasibətləri dini düşmənçilik amilindən uzaq
idi. Çünki Babur da şiəliyin qəbul edilməsinə meyl göstərirdi.
Onların ümumi düşməni yalnız Xorasana deyil, habelə Əfqanıstana
və Şimali Hindistana basqınlar təşkil edən özbək hökmdarları idi.
Səfəvilərlə Moğollar arasında münaqişə çox mühüm hərbi-strateji
məntəqəyə, Hindistandan İrana və oradan da geriyə aparan qapılar
olan şəhər - qalaya – Qəndəhara yiyələnmək uğrunda baş verdi.
Qəndəharın həm də böyük ticarət – iqtisadi əhəmiyyəti var idi.
“Hindistandan İrana mallarla yüklənmiş təxminən 14 min dəvə hər
il buradan keçirdi”
162
. Təbiidir ki, buna görə də şəhər Səfəvilər və
Moğollar arasında münaqişə obyektinə çevrildi və o, əldən-ələ
keçməyə başladı.
Hicri 943 (1537)-cü ilin qışıI Şah Təhmasib Qəndəharı geri
almaq üçün Heratdan yola düşdü.Qala rəisi Xacə Kalan müqavimət
göstərmədən qızılbaşlara təslim etdi. Şah, Budaq xan Qacarı

---

120
Qəndəhar vilayətinin hakimi təyin etdi və Herata qayıtdı
163
. Lakin
1538-ci ildə Moğol padşahı Hümayunun qardaşı Mirzə Kamran
qoşunla Qəndəhara gələrək qızılbaşları oradan sıxışdırdı
164
.
Səfəvi – Moğol münasibətlərində Hümayunun hərbi yardım
haqqında xahişlə I Şah Təhmasibə müraciət etməsi əlamətdar
hadisə oldu. Hümayun əfqan hakimi Şirxan tərəfindən darmadağın
edilmiş və hətta ona qarşı çıxış etmiş qardaşları da onu yalqız
buraxmışdılar. Vəziyyət o dərəcədə ağırlaçmışdı ki, o, arvadı,
qulluqçusu və 40 etibarlı adamının müşayiəti ilə Səfəvilərin
ərazisində təqibdən yaxa qurtarmağa məcbur olmuşdu
165
.
Hicri 951 (1544)-ci ildə Hümayun Sistan hakimi Əhməd
Sultan Şamlı tərəfindən padşaha layiq təmtəraqla qəbul edilərək
Herata yola salınmışdı. Hümayun onu qarşılamaq üçün öz məiyyəti
ilə şəhər hüdudlarından xeyli kənara çıxmış Xorasan bəylərbəyi
Məhəmməd xan Şərəfəddin oğlu tərəfindən də böyük ehtiramla
qarşılanmışdı
166
. Hümayun bir neçə gün Heratda qaldıqdan sonra
şahın yanına – İraq tərəfə hərəkət etdi. Həsən bəy rumlu yazırdı:
“Onun gəlib çatdığı hər bir vilayətdə yerli əmirlər və sərdarlar
sədaqət andı içir, ona layiqli hədiyyələr verirdilər”
167
.
Sultaniyyənin yaxınlığında, Sorluq yaylağındakı şah düşərgəsində
Hümayunu şahın qardaşları Bəhram və Sam, vəzir Qazi Cahan,
qorçibaşı Sevindik bəy və dövlətin digər yüksək rütbəli adamları
qarşıladılar.Həsən bəy qeyd edir ki, Hümayun şah alaçığına
yaxınlaşanda atdan düşdü və alaçığa doğru yollandı. I Şah
Təhmasib onu görüb alalçıqdan çıxdı və bir neçə addım irəli yeridi.
Oradakılar iki parlaq ulduzun birləşməsinin şahidi oldular.
Hümayunun şaha bağışladığı hədiyyələr arasında “tayı-bərabəri
olmayan, taleyin görmədiyi və zamanın eşitmədiyi, çəkisi dörd
misqal və dörd danqa olan almazın” da adı çəkilir
168
.
Hümayun ona hər cür qonaqpərvərlik və dostluq nişanələri
izhar edən I Şah Təhmasib tərəfindən mehribanlıqla qarşılandı.
Onun şərəfinə verilən böyük ziyafətdən sonra şah peşkəşlərinin

---

121
verilməsinə başlandı. Bunların arasında qiymətli daşlarla
bəzədilmiş tac və kəmər, qızıl çəkili parçalar, firəng (Avropa)
malları, döyüş sursatı və silah, ərəb atları vəs.vardı. Sonra
Hümayun şahdan ayrıldı, Təbriz və Ərdəbilə yollandı. Təbriz yerli
sakinlərin əmri ilə bayramsayağı bəzədilmişdi: bazarlar və xüsusilə
mərkəzi Qeysəriyyə bazarı yaraşıqlı libasa bürünmüşdü. Təbrizlilər
yüksək qonağın şərəfinə Sahibabad meydanında keçirilən çovgan
oyununda və digər əyləncə növlərində öz məharətlərini nümayiş
etdirirdilər. Hümayun Ərdəbildə Şeyx Səfiəddinin türbəsi
qarşısında “baş əydi”, bundan sonra isə saraya qayıtdı. Müxtəlif
məlumatlara görə, I Şah Təhmasib tərəfindən Budaq xan Qacar və
Şahverdi bəy Ustaclı başda olmaqla 6 mindən 12 min nəfərədək
qızılbaş Hümayunun sərəncamına verildi
169
. Hümayun həmin hərbi
yardımla Hindistana yola düşdü, öz düşməni Şirxanı darmadağın
etdi və taxt-tacı özünə qaytardı. O, bu köməyin müqabilində hər il
40 min tümən gəlir verən Qəndəharı Səfəvilərə güzəştə getdi
170
.