Yosh fiziologiyasi va gigienasi

10-rasm. Ona qornida rivojlanayotgan bolaning holati.
1-siydik pufagi; 2-bachadon, yoki bola joyi; 3-to’g’ri ichak; 4-qin.
Jinsiy xayot boshlanguniga qadar qizlik pardasida bitta yoki bir necha teshikchalar bo’lib turli shakllarda (xalqasimon, yulduzsimon, kilsimon, chachopsimon va boshqalar) bo’ladi. Qiz bolalarda, balog’at yoshiga yetganda ulardan menstruasiya davrida qon oqib chiqadi.
Juda kam hollarda qizlarda tug’ma qizlik pardasi bo’lmaydi yoki aksincha uning qalinlashib ketishi kuzatiladi. Ayrim paytlarda qizlik pardasi yoshlik paytida boshdan kechirgan infeksion kasallik tufayli qalinlashib ketishi mumkin. Qizlik pardasida teshiklar bo’lmaganida jarrohlik aralashuvi yo’li bilan menstrual qonning oqishi ta’min etiladi.
Qizlik pardasining yirtilishi birinchi jinsiy aloqa paytida yuz beradi. Tug’ish paytida bu parda to’lig’icha yirtiladi.
Otalanish. Otalanish yoki urug’lanish deb erkaklik va ayollik jinsiy hujayralarining qo’shilishi natijasida zigotaling otalangan tuxum hujayrasini hosil bo’lishiga aytiladi. Otalanish odatda ayollarning tuxum o’tuvchi yo’lining kengaygan joyida bajariladi. Qinga sperma bilan qo’yilgan spermatazoidlar kuchli faollik bilan harakatlanadi va uning tuxum o’tkazuvchi yo’liga tushadi va ulardan biri yetilgan tuxum hujayrasi bilan uchrashadi. Bu yerda spermatazoidlardan biri (juda ko’pchilikdan) tuxum hujayrasiga joylashib olib uni otalantiradi.
Otalanish jarayonida ikkita asosiy bosqichni farqlash zarur bo’ladi:

1. 
   tuxum hujayra po’stlog’i orqali spermatazoidni kirishi va;
   
2. 
   har ikkala hujayraning yadrolari qo’shiladi. Spermatazoid tuxum hujayrasiga erkaklik jinsiy hujayra xromosomalarida kodlangan erkak organizmiga xos bo’lgan irsiy xususiyatlarni olib kiradi.
   

2.3. Otalangan tuxum hujayrasining, homilaning va bolaning rivojlanishi.

Otalangan tuxum rivojlanishda davom etish bilan birga, tuxum yo’li orqali bachadonga qarab harakatlanishda davom etadi va faqat 3-6 kundan keyingina o’sha joyga yetib boradi.

Otalangan tuxum birinchi 3-4 kunlari bachadondagi harakatiga binoan tuxum hujayrasining maydalanishi boshlanadi.Otalangan urug’ bo’lina boshlaganidan keyin uni embrion deb ataladi.
Otalangan hujayraning maydalanishi juda sekin boradi va 4-kunga kelib zarodish 7-12 tagacha blastomerlardan iborat bo’ladi. (biostomerlar –maydalanish natijasida hosil bo’ladigan hujayralar).
Otalangan hujayra bachadonga kirganidan boshlaboq maydalangan tuxumning tashqi qatlami –trofoblastlarga va ichki qatlami esa – embrioblastlarga aylanadi. Embrioblastdan homila hosil bo’ladi. Trofoblast bachadonida homilani implantasiyasini va oziqlanishini ta’minlovchi po’stloq vazifasini bajaradi. Dastavval, trofoblastdan o’simtalar (so’rg’ichlar) hosil bo’lib avvaliga ular homilani yuzasini to’liq qoplaydi va qon tomirlari saqlamaydi. Trofoblast hujayralari bachadon hujayralarini parchalovchi fermentsimon modda ajratadi.
Tuxumdon gormonlari bilan tayyorlangan homila o’simtalari bachadonning shishgan shilliq pardasiga joylashib olib juda jadal o’sadilar va juda tez zarodish ustida birikadilar.
Bachadonning shilliq pardasi trofoblastning fermentsimon moddasi bilan eriganidan keyin homila atrofida to’qimalarning parchalanishi yuz beradi., parchalanish mahsulotlari o’z navbatida oziqlanish muhiti bilan xizmat qiladi. Implantasiyadan (bachadon devorlariga joylashib olganidan) keyin homila juda tez o’sadi va rivojlanadi. Shu paytdan boshlab homilaning tashqi po’stlog’ini o’simtali (surg’ichli) po’stloq yoki xorion deb ataydilar.
Bachadoning o’simtalari bilan shilliq pardasi orasida surg’ichlararo bo’shliq xosil bo’ladi. Unda to’qimalar parchalanishining maxsulotlari va shilliq pardaning jarohatlanishidan quyilayotgan ona qoni aylanib turadi, aynan ana shu qondan homila barcha to’yimli moddalarni oladi
Agarda bachadondagi homila mo’tadil rivojlansa mensturasiya to’xtaydi, sariq tana esa 5-6 oy mobaynida yo’qolmaydi. Sariq tana o’sishda davom etadi va o’zining kuchayuvchi gormonal ta’siri bilan homilaning o’sishiga yordam beradi va tuxumdonda tuxum hujayrasining yangidagan yetilishicha qarshilik ko’rsatadi.
Homiladorlikni ikkinchi oyida xorionni bir tomonidagi surg’ichlar yo’qoladi (silliq xorion xosil bo’ladi), bachadon devoriga yo’nalgan zarodish joylashgan tomonidan esa aksincha surg’ichlar juda kuchli o’sib qalinlashib ketadi. Xorinonning bu qismi (shoxchali xorion) homiladorlikning 8-11 nchi xaftasida bola joyining asosiy qismiga ya’ni yo’ldoshga aylanadi. Xorion surg’ichlari yo’ldoshning asosiy va bosh massasini tashkil etadi. Yo’ldoshning boshqa qismi qatlamini xosil qiladi, yo’ldoshning shakllanish davrini –yo’ldoshlanish davri deb yuritiladi.
Shu davrdan boshlab rivojlanayotgan zarodish homila deb ataladi.