Ziyoda masharipova

1 Husayn Voiz Koshifiy. Futuvvatnomai sultoniy yoxud javonmardlik tariqati (fors-tojik
tilidan Najmiddin Komilov tarjimasi). - Toshkent: Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi
nashriyoti, 1994. 57-82-betlar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

She’rxonlik odobi haqidagi mazkur qoidalar har bir talaba uchun dastu- 
rulamal bo‘lib xizmat qilishi lozim.
B arm oq vaznidagi sh e ’rla rn i o‘qish
Vazn she’riy nutqni nasriy nutqdan farqlovchi she’riyat asoslaridan 
biri bo‘lib, o ‘lchov m a’nosini bildiradi. Binobarin, she’r ritmik nutq 
ekan, she’r tuzilishining asosini m a’lum ritmik birlik (o‘lchov) - hijo 
tashkil etadi. She’r misralaridagi hijolaming miqdoriga qarab she’r 
tuzilishi k o ‘rinishlari va vazn turlari aniqlanadi. Chunonchi, o ‘zbek 
adabiyotining qadimiy she’r tuzilishi turlaridan bo‘lgan barmoq vazni­
dagi she’rlar ritmi uchun hijolaming soni va turoqlar asos bo‘lsa, aruz 
vaznidagi she’r tuzilishi uchun qisqa va cho‘ziq hijolaming bir tartibda 
kelishi asos b o ‘ladi.
Hijo - bir nafas olish bilan aytiladigan tovush va tovushlar birik- 
masidir. Hijo (bo‘g‘in) she’riy nutq o ‘lchovida dastlabki ritmik birlik 
hisoblanadi. Masalan, 
т а ’ - na - vi
-
yat
to‘rt hijoli so‘zdir. Aruz 
vaznidagi she’rlarda hijo cho‘ziq va qisqa bo‘lsa, barmoq vaznidagi 
she’rlarda hijo urg‘uli va urg‘usiz bo ‘ladi. Ifodali o ‘qishda hijoning 
mana shu xususiyatlariga alohida e ’tibor qaratish lozim bo‘ladi.
0 ‘zbek she’riyatida barmoq tizimining to‘rt hijoli vaznidan tortib, 
o‘n olti hijoli vaznigacha bo ‘lgan o ‘n uch turi mavjud. Masalan,
To‘r t hijoli vazn:
K o‘ngil berdim, 
Umrim berdim, 
Jonim berdim -
Yotsan mango.
Najot kabi, 
Umid kabi, 
Hayot kabi -
Yodsan mango.
Kulgi kabi, 
Shodlik kabi,
Chidam kabi, 
Sukut kabi, 
0 ‘lim k a b i-
Visol kabi -
Olisdirsan.
Dodsan mango.
( Usmon Azim)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Besh hijoli vazn:
Nozik va tam-tam, 
Hiyla tortinchoq, 
Jimillar biram, 
Inju taqinchoq, 
K o‘klam elchisi,
Tonglar kuychisi, 
Jannatiy isi, 
Samoviy tusi, 
Yoshlikday suluv -
Binafsha-da shu.
(Mirtemir)
Olti hijoli vazn:
G o‘zallik qizlarda,
U qora ko‘zlarda, 
Soz kabi so‘zlarda -
Deganlar yanglishar.
G o‘zallik bir guldir, 
Muddati - fasldir. 
Yashamoq - asldir,
Siz, biz bor - u yashar.
G o‘zallik ishlayish,
Manglayin terlatish,
G o‘zaldir ungan ish,
Maqtansa yarashar.
( G ‘afur G ‘ulom)
Yetti hijoli vazn:
Osmon uzilib tushdi... 
Taqdirimni qoralab,
Men yuribman - osmonning 
Parchalarin oralab.
Osmonning siniqlari 
Qonatdi oyog‘imni.
Osmon uzilib tushdi -
Sarg‘aytdi siyog‘imni.
(Usmon Azim)
Sakkiz hijoli vazn:
Yurak, sensan mening sozim, 
Tilimni nayga jo ‘r etding. 
K o‘zimga oyni berkitding, 
Yurak, sensan ishqibozim.
Senga tor keldi bu ko‘krak, 
Sevinching toshdi qirg‘oqdan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Tilim charchar, ajab, gohi 
Seni tarjima qilmoqdan.
(Usmon Nosir)
To‘qqiz hijoli vazn:
Na oltin, na javohir edim,
Armonli bir yosh shoir edim,
Zuhro bo‘lmasang-da husnda,
Men ishqingda naq Tohir edim.
(Mirtemir)
She’mi sevib o ‘qiyman, ammo 
Hayron qilar bir holat meni.
“Men” deb yozar shoir doimo,
Kimdir o ‘sha shoiming “men”i?
Goh muhandis ul, munajjim goh,
Goh o ‘zini tolib deb atar.
Goh muallim, goh sohib dastgoh...
Kasbi ko‘pmi uning shu qadar?
(Erkin Vohidov)
0 ‘n hijoli vazn:
Gulshanda chechak yondi, ko‘rindi:
M as’ud edi, g ‘amsiz va alamsiz.
Qalbimda amal yulduzi kuldi,
Yer qo‘ynida erkin va kadarsiz.
(Hamid Olimjon)
0 ‘n b ir hijoli vazn:
Yellar, bir daqiqa to‘xtang esishdan,
Semavo bulbullar, sayramang bir oz.
Karbalo dashtida yayov kezishdan 
Charchab tin olmoqda Fuzuliy ustoz.
(Erkin Vohidov)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---