Ziyoda masharipova

Hozirgi yoshlar
Qari tolga suyab 
Irg‘ay asoni,
Oqsoqol so ‘riga asta yonboshlar.
Xayoldan o ‘tkazar kori dunyoni:
“Eh, hozirgi yoshlar,
Hozirgi yoshlar!”
Yoshligini eslar,
U f tortar sekin.
Salgina chim rilar oq tushgan qoshlar.
“Biz ham yosh b o ‘lganmiz bir mahal,
Lekin
Boshqacharoq chiqdi hozirgi yoshlar”.
“Bizga xayol edi,
Tush edi faqat
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

To‘kin dasturxonu lazzatli oshlar.
Baxti boqiy bo‘lsin,
Ammo bu jannat
Qadrin bilarmikin hozirgi yoshlar!”
“Kiyimlar-chi...
Qiziq bulaming didi.
Ola-chipor ko‘ylak...
Nimasi ko‘rkam?
Rost aytsam, unchalik yoqmagan edi
Otalarga bizning charm kamzul ham.
Endi bularga ham har qalay og‘ir,
Zamon shitobi tez, parvozi tikka.
Kecha tili chiqqan Nargiza o ‘qir
Birinchi sinfda matematika.
Bizlar haftiyakdan boshlagan edik,
Bular iks bilan igrikdan boshlar.
Durust, zehni o ‘tkir, qadami tetik,
0 ‘zimizga tortdi hozirgi yoshlar”.
(Erkin Vohidov)
Erkin vazndagi she’rlarni o ‘qish
Erkin vazndagi she’rlar tuzilishiga ko ‘ra barmoq va aruz vaznidagi 
she’rlardan tubdan farq qiladi. Erkin she’rda misralardagi hijolaming 
soniga, urg‘uli yoki urg‘usiz bo‘lishiga emas, balki ohang, ritm va in- 
tonatsiyasiga katta ahamiyat beriladi. Bunday she’rlarda qaysi so‘zni 
ajratib, ta’kidlab aytish zarur bo‘lsa, shu so‘z alohida misraga chiqa- 
riladi. Erkin she’rda shoir qaysi tartibda his-hayajon va fikmi ifoda 
etishga intilsa, so‘zlam i shu tartibda misralarga tizadi. Zero, fikming 
j o ‘shqinligi va publitsistik ruhda bayon etilishi erkin she’rga xos muhim 
xususiyatlardan biridir:
Osiyo so‘zlaydi,
Tinglang ovozin!
Jo ‘shqin daryo mavjin,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Hayqiriq sozin.
Osiyo uyg‘ondi,
uxlamas, uyg‘oq.
Rostlik, do‘stlik bo ‘ldi 
u bilan o ‘rtoq.
(Mirzo Tursunzoda)
Erkin vazndagi she’rlar o ‘zbek adabiyotiga o ‘ttizinchi yillarda Yev- 
ropa adabiyoti ta’sirida kirib keldi. Minbarlardan turib omma oldida 
o ‘qishga moMjallab yozilgan bunday she’rlar dastlab G ‘afur G ‘ulom, 
Hamid Olimjon, Maqsud Shayxzoda, M irtemir kabi ustoz shoirlar ijo- 
dida kamol topdi. Keng ommaga bevosita murojaat etish va shoir ruhi- 
yatida paydo boMadigan ko‘tarinki hissiyot, pafos ko‘p jihatdan erkin 
vaznning xususiyatlarini belgilaydi.
Erkin vaznda she’ming musiqiyligi saqlangan holda, bu musiqiylik 
turlicha parchalarda o ‘zgarib, tovlanib turadi. Shoir bir she’riy parcha- 
ning o ‘zida bir necha ritmik o ‘lchovlami qo‘llaydi, bir turoq tartibidan 
ikkinchi turoq tartibiga o‘tadi, misralami erkin ravishda zinapoya shak- 
lidagi bo‘laklarga ajratadi. Bunday paytda shoir ba’zan misralaming 
qofiyalanishi bilan cheklanmasdan, misra bo‘laklarini ham qofiyadosh 
qilishga intiladi:
Ey, Farg‘ona!
Mushkul kunlar bolasini 
tishida tishlab,
Yuvib,
tarab,
sevib,
o ‘pib,
quchib,
opichlab,
Ey, baxtlami balog‘atga yetkazgan ona!
(Hamid Olimjon)
She’r misralarining hijolari turlicha bo‘lib, turoqlar bir necha mis- 
ralardan keyin takrorlanadi, pauza va intonatsiya esa ritmni vujudga 
keltirishda muhim rol o ‘ynaydi. Erkin she’rlar pauzalarga boyligi bi­
lan ajralib turadi. Pauza she’rdagi ayrim so‘z yoki so‘z birikmalarini
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo‘rttiradi, ulaming m a’no va ahamiyatini ta’kidlaydi, she’riy nutqqa 
xos his va hayajon bag‘ishlaydi. She’rdagi nafosat, noziklik, g ‘azab 
yoki istehzo m a’nolarini ifodalaydigan so‘zlami alohida pauza bilan 
bo‘lib-bo‘lib aytish asaming ta’sirchanligini yanada oshiradi.
Demak, misralari turli miqdordagi hijolardan tashkil topgan, turoq- 
lari alohida-alohida bo‘rttirib berilgan she’r tuzilishi 
erkin she
V deyila­
di. Quyida berilgan she’riy parcha ham erkin vaznda yaratilgan asam ­
ing yorqin namunasidir:
Bong uring,
hammani
uyg‘oting,
Bong uring
shahar-u
qishloqda.
Hayajon
ко‘taring,
to‘p oting,
0 ‘t ketdi
hammayoq
yonmoqda,
Ovozlar boricha
baqiring,
Odamlar!
Yo hayot,
yo mamot!
Sim qoqing!
Nol bimi chaqiring:
Yong‘in, deng 
kerak, deng, 
tez najot!
Dod soling, 
ne kechar holimiz,
Alamdan
jonim iz
qiynoqda.
Olamda
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

topilmas
molimiz -
Vaqtimiz
Yonmoqda
yonmoqda.
(Erkin Vohidov)
Undov, chaqiriq, murojaat ohanglari bilan to‘lib toshgan bu she’rda 
shoiming kuchli his-hayajoni mujassamlashgan. Inson zotining vaqt 
atalmish qimmatbaho ne’matga loqaydlik bilan qarashi, demakki, 
umrining oltin daqiqalarini yelga sovurishi shoirda afsus va nadomat 
tuyg‘ularini uyg‘otadi.
Umrga
o ‘t ketdi
insonlar!
U yonar
biz majlis
qilamiz, -
deya vaqtini foydali ishga bag‘ishlash o ‘miga, quruq safsatabozlik, 
majlisbozlik bilan o ‘tkazayotganlarga qarata chuqur taassuf bilan bong 
uradi. She’r misralaridagi deyarli har bir so‘z alohida urg‘u, o ‘ziga xos 
intonatsiya bilan o ‘qiladi.
M ashq, Quyida berilgan she’mi o ‘qib, g ‘oyaviy mazmunini tushun­
tiring. She’m ing vaznini aniqlang, turoqlarga ajratib, ifodali o ‘qishni 
mashq qiling.
K echikish
Na to‘yu na aza,
na ish, na bayram,
Hech qayga,
hech qachon,
hech bir holatda -
Vaqtida kelmagan
bu sho‘rlik odam.
Bir soat kechikar
kami, albatta.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Unda sira ayb yo‘q,
yugurik davr 
Mos kelmadi uning
sustkash joniga,
Taqdir kechiktirdi
bir soat nadir,
Kamida bir asr
o ‘z zamoniga.
(Erkin Vohidov)
M ashq. G ‘afur G ‘ulomning “Vaqt” she’ridan olingan quyidagi par- 
chalami o ‘qib mazmunini tahlil qiling. Sizningcha, Erkin Vohidovning 
“Bong uring”, “Kechikish”, G ‘afur G culomning “Vaqt” she’rlarini 
o ‘zaro birlashtirib turuvchi mushtarak jihatlar nimada?
Yashash soatining oltin kapgiri 
Har borib kelishi bir olam zamon.
Koinot shu damda o ‘z kurrasidan 
Yasab chiqa olur yangidan jahon.
Yarim soat ichida tug‘ilib, o ‘sib,
Yashab, umr ko‘rib, o ‘tguvchilar bor;
K o‘z ochib yumguncha o ‘tgan dam - qimmat,
Bir lahza mazmuni bir butun bahor.
Bir onning bahosin oMchamoq uchun,
Oltindan tarozu, olmosdan tosh oz.
Nurlar qadami-la chopgan sekundning 
Barini tutolmas ayyuhannos ovoz.
Har lahza zamonlar umridek uzun,
Asrlar taqdiri lahzalarda hal,
Umrdan o ‘tajak har lahza uchun 
Qudratli qo‘l bilan qo‘yaylik haykal.