Азярбайъан республикасы дахили ишляр назирлийи

1724-
cü 
il 
Istanbul 
müqaviləsi. 
Osmanlı 
qoşunlarının 
Azərbaycanın ərazisinə daxil olub, şərqə doğru hərəkət etməsi Xəzərsahili 
əyalətlərdə yerləşən rus qoşunları ilə toqquşma təhlükəsi yaradırdı.
Lakin türklərlə müharibəyə girişməyi istəməyən Rusiya bir qədər 
götür-qoydan sonra Osmanlı imperiyasına bu bölgəni bölüşdürmək barədə 
müqavilə bağlamağı təklif etdi. Uzun danışıqlar və mübahisələrdən sonra 
tərəflər Səfəvi irsini bölüşdürmək barədə razılığa gəldilər. 1724-cü il iyulun 
12-
də Istanbulda Rusiya ilə müqavilə imzalandı. Həmin müqaviləyə əsasən 
Türkiyə tərəfi Rusiyanın işğal etdiyi Xəzərsahili əyalətləri Səfəvilər 
tərəfindən "Rusiyaya güzəşt edilmiş kimi" təsdiq etdi. Rusiya tərəfi isə öz 
növbəsində Türkiyə tərəfindən Qərbi Qafqazın və Cənubi Azərbaycanın 
i
şğalına etiraz etməyəcəyini bildirdi. Istanbul müqaviləsinin əsas 
maddələrindən biri, Xəzərsahili əyalətlər istisna olmaqla, Şirvana həsr 
edilmişdi. Müqaviləyə görə, Türkiyənin Şirvanda qoşun saxlamağa ixtiyarı 
yox idi. Münaqişələr baş verdikdə sultan bura yalnız Rusiyanın razılığı ilə 
qoşun çəkə bilərdi. Istanbul müqaviləsinə əsasən Şirvan Türkiyənin 
himayəsi altında yarımmüstəqil xanlıq elan olunurdu. Artıq bu zaman yerli 
əhali arasında müəyyən nüfuz qazanmış Hacı Davud Türkiyə tərəfindən 
Şirvan xanı təsdiq edildi.
Istanbul müqaviləsindən sonra Türkiyə bütün sərhəd boyu Cənubi 
Qafqaza öz qoşunlarını yeritdi. Artıq 1724-cü il iyun ayının sonlarında 
Diyarbəkir paşası Arifi Əhməd 30 min qoşun Irəvan şəhərini zəbt edib, 
Cənubi Azərbaycan istiqamətində irəlilədi. Xoy şəhəri sakinlərinin 
müqavimətini qıran türk əsgərləri az keçmiş Mərənd şəhərini aldıqdan 
sonra Təbriz şəhərinə yaxınlaşdılar.

---

11
Təbrizə yaxınlaşan türk əsgərləri şəhər əhalisi tərəfindən 
məğlubiyyətə uğradıldılar. Bu hadisədən sonra Osmanlı əsgərləri Təbrizə 
daxil olmaq üçün dəfələrlə cəhd göstərdilər. Lakin hər dəfə təbrizlilərin ciddi 
müqavimətinə rast gəldilər. Şəhəri ala bilməyən rəqib geri çəkilməyə 
məcbur oldu.
Sonsuz siyasi, ictimai sarsıntılardan cana doymuş, möhkəm 
hakimiyyət arzusunda olan bir sıra yerlərin sakinləri könüllü surətdə 
Osmanlı hakimiyyətini qəbul edirdilər. Məsələn, Naxçıvan və Ordubad 
şəhərləri türklərin əlinə keçdi. Borçalı və Qazax könüllü olaraq Osmanlı 
hakimiyyətini qəbul etdi.
1725-
ci ilin mayında Təbriz uğrunda döyüşlər yenidən başlandı. 
Başda Abdulla Köprülü paşa olmaqla türk əsgərləri yenidən Təbriz şəhərinə 
yaxınlaşdılar. Istənilən nəticə əldə edə bilməyən Osmanlı qoşunları 
sərkərdəsinin əmri ilə şəhər top atəşinə tutuldu. Təbriz şəhəri demək olar 
ki, iki ay bu vəziyyətdə qaldı. Nəhayət, hərbi texnika və qoşunların sayca 
üstünlüyü özünü göstərdi. Təbrizlilər şəhəri təhvil verməzdən öncə Osmanlı 
komandanlığından ailələri və silahları ilə birlikdə şəhəri tərk etmək üçün 
icazə aldılar.
Təbrizi aldıqdan sonra Osmanlı əsgərləri 1725-ci ilin avqustunda 
Gəncə şəhərini ələ keçirdilər.
1725-
ci ilin sonlarında Osmanlı əsgərləri Azərbaycanın sonuncu 
istehkamını, Istanbul müqaviləsinə görə, Osmanlı işğal zonasına daxil 
olmayan Ərdəbil şəhərini də almağa müvəffəq oldular. 1725-ci il dekabrın 
18-
də Ərdəbil şəhərinin alınması Istanbulda atəşfəşanlıqla qeyd edildi.
Beləliklə, Istanbul müqaviləsindən sonra Azərbaycanın böyük bir 
ərazisi Türkiyə tərəfindən zəbt edildi. Azərbaycanın Xəzərsahili əyalətləri 
isə Rusiya dövlətinin hakimiyyətində qaldı.