Азярбайъан республикасы дахили ишляр назирлийи

Çarizmin Azərbaycanın Xəzərsahili əyalətlərində iqtisadi 
siyasəti. 
Rus dövləti Xəzərsahili əyalətlərdən həm iqtisadi, həm də strateji 
məqsədlə istifadə etmək üçün xüsusi tədbirlər hazırlamışdı. Rusiya 
məmurlarını, ilk növbədə, Abşeronun neft quyuları maraqlandırırdı. Rus 
qoşunlarının Bakı qalasını almasından iki ay keçdikdən sonra ordu 
komandanlığında neft quyuları barədə xüsusi “Reyestr” tərtib edildi.
I Pyotru xüsusilə "ağ neft" maraqlandırırdı. I Pyotrun Matyuşkinə 
verdiyi əmrində deyilirdi: "Ağ neftdən min pud və ya nə qədər mümkünsə 
göndər".
Inkişaf etməkdə olan Rusiya manufaktura sənayesində neftdən 
əlavə, Xəzər boyunda yerləşən əyalətlərin, eləcə də Şirvanın təbii sərvətinə 
və burada istehsal olunan xammala da ehtiyac duyulurdu. Rusiyanın hakim 
dairələrini xüsusilə xam ipək, pambıq, yun, təbii boyalar, tikinti materialları, 
metal və s. maraqlandırırdı. Bununla əlaqədar olaraq bu yerlərin təbii 
sərvətlərini istismar etmək məqsədilə xüsusi tədbirlər hazırlandı.
Pyotr hətta Xəzərsahili əyalətlərdə bitən bəzi texniki bitkilərin 
Rusi
yada yetişdirilməsinə göstəriş verdi. I Pyotr hətta tut ağaclarını qıran 
şəxsi edam edəcəyi barədə qərar da verdi. Rusiyanın iş adamları 

---

12
Xəzərsahili əyalətlərdə yetişdirilən xam ipəyə daha çox əhəmiyyət 
verirdilər. Rusiyanın rəsmi dairələrində belə rəy yaranmışdı ki, Şirvanın elə 
bir kəndi yoxdur ki, orada ipəkçiliklə məşğul olunmasın. Şirvanın 
ipəkçiliyindən istifadə edərək I Pyotr xam ipəyi bir sıra Qərbi Avropa 
ölkələrinə, o cümlədən Ingiltərəyə, Hollandiya, Fransa və Polşaya ixrac 
etmək fikrində idi.
Öz mövqeyini işğal etdiyi əyalətlərdə möhkəmləndirmək məqsədilə 
rus komandanlığı Bakı, Astara, Salyan və Niyazabadda istehkamlar inşa 
etməyi qərara aldı. Rus mütəxəssisləri Kür çayında gəmiçiliyin inkişafı və 
buradan balıqçılıq məqsədilə istifadə edilməsi üçün tədbirlər hazırladılar.
Rus komendantlığının həyata keçirdiyi siyasət Bakıda və 
ümumiyyətlə Xəzərsahili münbit torpaqlarda məskunlaşmağa can atan 
ermənilər üçün bir fürsət idi. I Pyotra müraciətlə "yeni əldə olunmuş 
torpaqlarda", xüsusilə Bakıda onlar üçün yer ayırmağı xahiş etdilər. 
Ermənilərin müraciəti Pyotrun ürəyindən oldu. Onsuz da bu yerlərdə o, ilk 
növbədə xristianları, xüsusilə ticarət aləmində fəallıq göstərən erməniləri 
görmək istəyirdi. Rus tarixçisi P.Butkov yazır ki, 1724-cü il Istanbul 
m
üqaviləsindən sonra I Pyotr briqadir Rumyantsevə tapşırmışdı ki, 
erməniləri Xəzərsahili əyalətlərdə istədikləri şəhərlərdə yerləşdirmək 
gərəkdir, lazım gələrsə, yerli əhalini qovub, erməniləri həmin yerlərdə 
məskunlaşdırsın.
Pyotr 1724-
cü il noyabrın 14-də general-mayor Kropotova xüsusi 
əmr vermişdi. Əmrdə deyilirdi: "Erməni xalqı bizdən xahiş etmişdir ki, biz 
onları öz himayəmizə qəbul edib torpaqlar ayıraq, ona görə də sizə 
tapşırıram ki, əgər erməni xalqı bəyəndiyi yerdə yaşamaq istəsə, ona 
kömək edib ləyaqətlə qoruyun, elə rəftar edin ki, onlardan heç bir şikayət 
eşidilməsin, çünki biz burada erməni xalqını imperatorluq qayğısı ilə əhatə 
edib, öz himayəmizə götürmüşük".
Lakin bununla belə, Rusiyanın yeni torpaqlardan götürüləcək gəlirə 
bəslədiyi ümidi özünü doğrultmadı. Buradan əldə edilən gəlir nə rus piyada 
və süvari qoşunlarının, nə də gəmilərinin xərcini ödədi.
Buna görə də I Pyotrun sağlığında bu barədə bir kəlmə belə deməyə 
cəsarəti çatmayan məmurlar imperatorun ölümündən sonra (1725) 
Xəzərsahili əyalətlərdən əl çəkməyi tələb etməyə başladılar.
Rusiya ilə Türkiyə dövlətlərinin nümayəndələri öz aralarında sərhəd 
xəttini müəyyən etmək qərara aldılar.
Hər iki dövlət nümayəndələrinin imzaladığı Nabur sazişinə əsasən 
1726-
cı ildən başlayaraq rus qoşunları silah işlətmədən Müşkür, 
Niyazabad, Cavad, Salyan, Lənkəran, Astara, Qızılağac, Talış dağlarının 
bir hissəsini tutdular. 1727-ci ildə onlar Şeşpara, Rustov, 1728-ci ildə isə 
Quba və Təngiyə sahib oldular.