Азярбайъан республикасы дахили ишляр назирлийи

Azərbaycan torpaqları Osmanlı hakimiyyəti dövründə (1723-
1735-
ci illər). 
Osmanlı işğalına məruz qalmış vilayətlərdə əvvəlki inzibati-
ərazi bölgüsü kiçik dəyişikliklərlə saxlanılmışdı. Azərbaycan torpaqları 
vilayətlərə 
(əyalətlərə), onlar da 
sancaqlıqlara 
bölünmüşdü. Vilayətlərin 

---

13
ərazisi, adətən, əvvəllər mövcud olan bəylərbəyiliklərin ərazisinə uyğun 
gəlirdi. Ancaq Gəncə vilayətinin ərazisi keçmiş Qarabağ (Gəncə) 
bəylərbəyiliyinin ərazisinə nisbətən xeyli kiçik idi. Qazax sancaqlıq kimi 
qonşu Tiflis vilayətinin, Göyçə gölünün şimal-şərqində yerləşən Lori, 
Pəmbək isə Irəvan vilayətinin tərkibinə daxil edilmişdi.
Sancaqlıqların ərazisi əvvəlki 
ölkələrin, 
bəzi hallarda 
mahalların 
ərazisinə uyğun gəlirdi. Sancaqlıqlar öz növbəsində 
mahallara 
və 
nahiyələrə 
bölünürdü. Nahiyələr də, adətən, bir neçə kənddən ibarət olan 
qəriyələrə 
ayrılırdı.
Vilayətlərdə ali hərbi-inzibati, həmçinin siyasi hakimiyyət hərbi 
dövrdə 
sərəsgər, 
dinc vaxtlarda isə 
mühafız 
adlandırılan Osmanlı, 
sərkərdələrinə məxsus idi. Sancaqbəyilər, mahal və nahiyə naibləri isə 
əsasən yerli feodallardan təyin olunurdu.
Kür çayından Şimaldakı Azərbaycan torpaqları xüsusi statusa malik 
idi. Bu ərazilər vassal hakimlər tərəfindən idarə olunurdu. Məsələn, paşa 
rütbəsi almış Əli Sultan Şəki vilayətinin hakimi vəzifəsinə təsdiq 
olunmuşdu. Ərəş və Qax da vassal mülkləri idi.
Osmanlı hakimiyyəti dövründə Azərbaycanda aqrar münasibələrin 
məzmununda ciddi dəyişiklik baş verməmişdi. Divani və xass torpaqları 
vahid 
miri 
torpaqları kateqoriyasına daxil edilmişdi. Osmanlı hakimiyyətinə 
loyal münasibət bəsləyən mülkədar və tiyuldarların mülkiyyət hüququna 
toxunulmurdu. Itaətsizlik göstərənlərin torpaqları isə müsadirə olunub, 
osmanlı döyüşçülərinə paylanır, yaxud satılırdı.
Osmanlı hakimiyyət orqanları işğal olunmuş yerlərdə əhalinin 
siyahısını tutub hər sancaqlıq, vilayət üçün vergi qanunnaməsi tərtib 
edirdilər. Xüsusi vergi dəftərlərində kişi əhalisi və vergilər əks olunurdu. 
1727-
ci il "Gəncə vilayəti Qanunnaməsi"ndən göründüyü kimi, əhali 
üşr, 
bəhrə, rəsmi-bağ 
(bağpulu), 
rəsmi-bostan 
(bostanpulu), 
rəsmi-rəqan 
(sağılan inəklərə görə hesablanırdı 
rəsmi-əqnam 
(yay və qış otlaqlarından 
istifadəyə görə alınırdı 
rəsmi-asiyab 
(dəyirmana görə), 
rəsmi-ispəncə 
(can 
vergisi - 
Səfəvilər dövründəki 
səranə - 
başpulu vergisinə uyğun gəlirdi) və 
digər vergilər, mükəlləfiyyətlər ödəyirdi. Çox ağır vəziyyətdə olan sakinlərin 
güzəranını bir qədər yaxşılaşdırmaq üçün 
rəsmi-arusanel 
(gəlin üçün 
alınan vergi), 
tapuyi-zamin 
(üstündə yardımçı obyektlər yerləşdiyinə və 
başqa səbəblərə görə becərilməyən torpaqdan alınan vergi) kimi bəzi 
vergilər müvəqqəti olaraq alınmırdı. "Naxçıvan dəftəri" ndən məlum olur ki, 
Osmanlılar qadınları, uşaqları qocaları, şikəstləri, xəstələri, həmçinin zehni 
əməklə məşğul olan şəxsləri vergilərdən azad ediblərmiş.
Ticarət və sənətkarlıqda Səfəvilər dövründə alınan vergilər olduğu 
kimi saxlanmışdı. Bir sıra hallarda Osmanlı hakimiyyət orqanları vergilərin 
yığılmasını müqatiəyə verirdilər. Osmanlılar Təbrizdəki zərbxananın işini 
qaydaya salmağa çalışırdılar. Hərbi əməliyyatlar nəticəsində tənəzzülə 
uğramış ticarəti canlandırmaq üçün bəzi tədbirlər görülürdü. Araz çayı, 
Arpaçayın yataqları təmizlənərək gəmiçilik üçün yararlı hala gətirilmişdi.

---

14
Osmanlı ordusunda xidmət edən yeniçərlərin bir çoxu qayda-qanunu 
pozur, yerli sakinləri qarət edirdilər. Osmanlı hakimiyyət orqanları 
yeniçərlərin özbaşınalığının qarşısını almağa çalışsalar da, bəzən buna nail 
olmurdular.