Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

Yeni iqtisadi siyas
ət. Sovetləşmənin ilk dövründə 
sosializm quruculuğu planını həyata keçirməklə əlaqədar 
düzgün iqtisadi konsepsiyanın olmaması, zorakılıq və 
fövqəladə tədbirlərin tətbiq edilməsi, maddi maraq 
prinsipl
ərinə əməl edilməməsi ölkədə vəziyyətin daha da 
g
ərginləşməsinə səbəb olurdu. 
Sovet Rusiyası rəhbərliyi xalq təsərrüfatını bərpa 
etm
ək və sosializm quruculuğunu genişləndirmək üçün 
1921-
ci ilin mart ayında keçirilmiş RK(b)P-nin X 
qurultayında yeni iqtisadi siyasət planını qəbul etdi. Bu 

---

348 
plana 
əsasən vətəndaş müharibəsi dövründə tətbiq 
edil
ən ərzaq sapalağı məhsul vergisi ilə əvəz edildi. 
Başlıca məqsəd ölkəni dağıntıdan xilas etmək, fəhlələrlə 
k
əndlilərin 
ittifaqını 
möhkəmlətmək, 
sosialist 
iqtisadiyyat
ının təməlini yaratmaq, kapilatist ünsürlərini 
t
ədricən ləğv etmək idi.
Az
ərbaycan kəndliləri ağır vəziyyətdə olduqlarına görə 
respublikada 
ərzaq vergisinin tətbiq edilməsi 1922-ci ilə 
q
ədər təxirə salındı. Azərbaycanda ərzaq vergisi əvəzinə 
könüllü məhsul rüsumu – “çanaq” müəyyən edilmişdi ki, 
bu da h
ər təsərrüfatdan 20 girvənkə hesabı ilə kəndlilərin 
öz üzərlərinə taxıl vergisi qoyması yolu ilə yığılırdı.
Az
ərbaycanda yeni iqtisadi siyasətin yerli şəraitə 
uyğun tətbiq edilməsinin bir sıra xüsusiyyətləri var idi. 
1922-
ci il martın 5-də Azərbaycan SSR MİK-nin üçüncü 
sessiyası respublikada kənd təsərrüfatı məhsulu vergisi 
haqqında qanun verdi. Həmin qanuna əsasən 
Az
ərbaycan 
SSR-d
ə 
m
əhsul 
vergisi 
RSFSR-d
ə 
olduğundan fərqli idi. Orada məhsul vergisi torpaq 
sah
əsinə görə təyin olunurdu. Azərbaycanda isə bu vergi 
ancaq 
əkin sahələrinə görə müəyyən edilmişdi. Məhsul 
vergisi Sovet Rusiyasına nisbətən respublikamızda 
miqdar etibarılə xeyli az müəyyən edilmişdi. 
Lakin 30-cu ill
ərin ortalarına kimi davam etməsi 
n
əzərdə tutulmuş Yeni iqtisadi siyasət uzun sürmədi. 20-
ci ill
ərin ikinci yarısından etibarən Yeni iqtisadi siyasətin 
əsas prinsipləri olan azad ticarət, icarə sistemi, fərdi 
t
əsərrüfatların inkişafı, müəssisələrin xarici konsessiyaya 
verilm
əsi və s. iqtisadi tədbirlərdən imtina edilməsi Yeni 
iqtisadi siyas
ətin tədricən ləğv edilməsinə səbəb oldu.