Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

Sual 2. Azərbaycan İkinci Dünya müharibəsi 
dövründə 
İkinci dünya müharibəsinin başlanması. Faşist 
Almaniyasının SSRİ-yə hücumu və Azərbaycan müharibə 
edən ölkələrin hərbi-siyasi planlarında. 1939-cu il 
sentyabrın 1-də sübh çağı faşist Almaniyası «Vays» 
(«Ağ») şərti adı altında Polşaya hücum planına uyğun 
olaraq müharibəyə başladı və surətlə Varşavaya doğru 
irəlilədi. Faşist Almaniyasının Polşaya hucumu ilə İkinci 
dunya 
muharibəsi başlandı və cox qısa bir zamanda 
Avropanın, Asiyanın, Afrikanın, Amerikanın bir çox 
ölkələrini özünə cəlb etdi, Hind və Sakit okean sahillərinə, 
Atlantik okean
ı və Şimal buzlu okeanı sahillərinə, Uzaq 
Sakit okean adalarına, İndoneziya və Avstraliya 
sahillərinədək geniş əraziyə yayıldı. 
1941-ci il iyunun 22-
də gecə saat 4 radələrində faşist 
Almaniyası hücum etməmək haqqında 1939-cu il 
müqaviləsini kobudcasına pozaraq, böyük zərbə qüvvəsi 
ilə Sovet İttifaqına basqın etdi. Güclü döyüş texnikasına 

---

353 
və müasir hərbi təcrübəyə malik olan alman-faşist 
orduları, «Barbarossa planı» əsasında ildırım sürətilə 
SSRİ-yə 3 istiqamətdə – «Şimal», «Mərkəz» və «Cənub» 
istiqamətlərdə hücuma keçdi, çox qısa zamanda 
Pribaltikanın, Ukrayna və Belarusiya SSR-nin xeyli 
hissəsini, Krımı ələ kecirdi, Moskva istiqamətində 
irəliləməyə başladı. Almaniya Barents dənizindən Qara 
dənizədək 5 min kilometrlik cəbhə boyu irəliləyirdi. 
Beləliklə, SSRİ üçün Böyük Vətən Müharibəsi başlandı 
və SSRİ xalqları 1418 gün ağır sınaqlara, dözülməz 
məşəqqətlərə, qəhrəmancasına sinə gərdi. 
«Edesveys» planına görə Qafqazın işğalı feldmarşal 
Listin «A» qrupu ordusuna tapşırılmışdı. Həmin plana 
görə Qafqaz 5 işğal rayonuna bölünməli idi. Onlardan biri 
də Azərbaycan rayonu idi. Qafqaz uğrunda döyüşlərdə 
«Ost» planında Bakının işğalı 1941-ci il sentyabrın 25-nə 
müəyyən edilmişdi.
ABŞ və İngiltərənin Qafqaz siyasətində Azərbaycan 
və Bakı neftinə sahib olmaq marağı özünü qabarıq 
göstərirdi. ABŞ və İngiltərə hər vasitə ilə Azərbaycana və 
Bakıya yiyələnməyə, onu özünün nüfuz dairəsinə 
çevirməyə 
ciddi 
cəhdlər 
göstərirdilər. 
Onların 
hazırladıqları «Vilvet» planına görə Sovet ordusu 
Qafqazdan çıxarılıb Stalinqrada aparılmalı, burada isə 
faşistlərə qarşı ingilis-amerikan hərbi hissələri vuruşmalı 
idi. Beləliklə, Azərbaycan və xususən Bakı nefti istər 
düşmən qüvvələrinin və istərsə də «müttəfiqlərin» xarici 
siyasət diplomatiyasında və işğalcılıq planlarında diqqət 
mərkəzində idi. 
Müharibənin ilk günündən Azərbaycan xalqı «Hər şey 
cəbhə ucun, hər şey qələbə ucun!» şüarı ilə alman 
faşizminə qarşı mübarizəyə qalxdı. 1941-1945-ci illərdə 
Azərbaycandan orduya 700 minə qədər adam səfərbər 
olunmuşdu ki, onların 11 mindən çoxu qadın idi. 

---

354 
Ölkədə istehsal edilən neftin 70-75%-ni, aviasiya 
benzini istehsalının 85-90%-ni Bakı verirdi. Ümumiyyətlə, 
müharibə illərində Bakı neftçiləri 75 milyon ton neft, 22 
milyon ton benzin, 22 milyon ton sürtgü yağları, 6,5 
milyard kubmetr qaz 
istehsal etmişdilər.
1941-1943-
cu illərdə Azərbaycan xalqı ölkənin 
müdafiə fonduna 15,5 kq qızıl, 952,5 kq gumuş, 311 
milyon manatlıq istiqraz verdi, müharibə dövründə 1,5 
milyard manatlıq istiqraz və lotereya aldı, tank və təyyarə 
dəstələri fonduna 230 milyon manat pul ayırdı.