Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

Albanların xarici düşmənlərə qarşı mübarizəsi. 
E
.ə. II əsrdə Aralıq dənizi hövzəsində hakim mövqeyi ələ 

---

42 
keçirən Roma dövləti Şərq ölkələrini tutmaq üçün fəal 
hərbi əməliyyata başladı. 
Romanın Albaniyanı ələ keçirmək istəyində 
başlıca məqsədi buradan keçən ticarət yolunu tutmaq, 
onun hərbi strateji mövqeyindən istifadə etmək idi. 
Albaniyanın təbii zənginlikləri və romalıların diqqətini cəlb 
edirdi. 
E.ə.66-cı ilin sonunda Pompeyin qoşunları 
Albaniyanın 
sərhədlərinə 
yaxınlaşdı. 
Soyuqların 
düşməsini nəzərə alaraq Pompey Albaniyaya hücumu 
təxirə saldı. Kür sahilində qoşuna istirahət verən Pompey 
yazda hücum etmək qərarına gəlmişdi. O, qoşunu üç 
hissəyə 
bölərək 
möhkəmləndirilmiş 
düşərgələrdə 
yerləşdirdi. Roma sərkərdəsinin fikrini başa düşən alban 
hökmdarı Oroyz düşmənə qəflətən zərbə vurmaq 
qərarına gəldi. E.ə. 66-cı ildə romalıların Kroni (saturnali) 
bayramında (bu bayram dekabrın 17-dən başlanır, bir 
həftə davam edir). 40 min piyada və atlı alban qoşunu 
romalıların düşməni qəflətən məhv etmək planı baş 
tutmadı. Roma qoşunları özlərini müdafiə edərək əsas 
qoşun hissələrinin döyüşə girməsinə şərait yaratdı. 
Pompey Kurdən keçən alban qoşunlarına xeyli tələfat 
verdi. O, Oroyzu əsir almağa çalışsa da, buna nail ola 
bilməzdi. Oroyz qoşunlarının qalıqlarının ölkənin 
içərisindən çəkib apardı. O, Pompeyin yanına elçi 
göndərib onunla sülh bağladı. Albanlarla sülh bağlayan 
Pompey iberlərin üzərində hərəkət etdi. Iberlər onu öz 
ərazilərin-dən 
buraxmayaraq, 
ciddi 
müqavimət 
göstərirdilər, Albanlar isə yenidən Pompeyə qarşı üsyan 
qaldırdlılar. 
Pompey e.ə. 65-ci ildə albanlara qarşı yenidən 
yürüşə başladı. O, albanlara qəflətən zərbə vurmaq 
qərarına gəldi. Abait çayı yaxınlığında Roma qoşunlarını 
albanların 60 min piyada, 12 min atlı qoşunu qarşıladı. 

---

43 
Onlara alban hökmdarlarının qardaşı Kozis başçılıq 
edirdi. Romalıların piyada, albanların isə atlı qoşun 
hissələri güclü idi. Hər iki tərəf özlərinin üstünlüklərindən 
istifadə etməyə çalışırdı. Əsas diqqəti piyadalara verən 
Pompey, döyüş zamanı hərbi hiyləyə əl atdı. O, döyüşə 
əvvəlcə atlı hissələri çıxardı; albanlar Roma qoşunlarının 
yalnız süvarilərdən ibarət olduğunu güman etdilər. 
Döyüş zamanı alban süvariləri Roma süvarilərini 
sıxışdırdı. Albanlar döyüş meydanından qaçan romalıları 
təqib etdilər. Roma piyadalarının qəflətən döyüşə girməsi 
ilə vuruşma daha da şiddətləndi. Öz ölkəsinin azadlığı 
uğrunda mübarizə aparan alban döyüşçüləri cəsarətlə
döyüşürdülər. 
Albanlarla romalılar arasındakı vuruşmanı təsvir 
edən Roma tarixçiləri döyüşdə alban qadınlarının iştirak 
etdiklərini göstərmişlər. Tarixçi Appian yazır ki, əsirlər 
içərisində kişilərdən az yarısı olmayan qadınlar da vardı. 
Ərləri və qardaşları ilə çiyin-çiyinə öz vətənini qoruyan 
alban qadınlarının şücaəti romalıları heyrətə gətirmiş və 
onlar bu haqda müxtəlif əfsanələr yaratmışlar 
Qanıx (Alazan) döyüşdən sonra Pompey sülh 
bağlamaq üçün Qafqaz dablarında düşərgə salmış
Oroyzdan onun düşərgəsinə gəlməyi tələb etdi. Lakin 
Oroyz bu tələbdən byun qaçıraraq Pompeyə məktub və 
çoxlu hədiyyələr göndərdi. Hədiyyələr arasında iki nəfər 
girov da var idi. Pompey məmnuniyyətlə hədiyyələri 
qəbul etdi və albanlarla sülh bağladı. O, Albaniyanın 
içərilərinə, Xəzər dənizinə doğru irəliləməyə cəhd 
göstərdi. Albanların müqaviməti və ərzaq çətinliyi 
Pompeyin irəliləməsinə imkan verməmişdi. 
B.e. 64-
cü ilində Roma və Parfiya arasında sülh 
bağlandıqdan sonra Albaniyada romalıların təsiri 
gücləndi. Romalılar hətta Xəzər dənizinə qədər irəlilədi. 
1948-
ci ildə Qobustanda qaya üzərində aşkar edilmiş 

---

44 
latın kitabəsi də bunu təsdiq edir. Kitabədən məlum olur 
ki, imperator Domisianın dövründə (81096) 12-ci ildırım 
sürətli Roma legionu Azərbaycanda olmuşdu. Bu 
kitabənin 80-cı illərə aid olduğu göstərilir. 
72-74-
cü illərdə Şimali Qafqazda yaşayan albanlar 
Zaqafqaziya, Iran və Kiçik Asiyaya hücum etdilər. 
Albaniya bu basqından daha zərər çəkdi. 
I əsrin ikinci yarısında Albaniyada parfiyalıların 
nüfuzu güclənir. Parfiya şahı I Balaş 51-80 Ermənistan 
taxtına qardaşı Trdatı çıxardı. Albaniyada da hakimiyyət 
Arşakilər süləlsinin nümayəndəsinin əlinə keçdi. II əsrin 
əvvəllərində Zaqafqaziyada Romanın təsiri gücləndi. 114-
cü ildə Zaqafqaziya uğrunda Parfiya və Roma arasında 
müharibə yenidən başladı.