Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

Salarilər dövləti. Saciləri mənşəcə Deyləmdən 
olan Salarilər əvəz etdilər. Onların Azərbaycandakı ilk 
nümayəndəsi Mərzban ibn Məhəmməd oldu. 941-ci ildə 
Mərzban ibn Məhəmməd Sacilərin son nümayəndəsi 
Deysəmin hökumətində maliyyə vəziri vəzifəsini daşıyan 
Əli ibn Cəfərin təhrikilə Azərbaycana hücum etmiş və 
Deysəmə qalib gəlmişdir. 
Deysəmin ordusunu darmadağın edən Mərzban 
ibn Məhəmməd Azərbaycanda hakimiyyəti ələ keçirir. 
Deysəm üzərindəki qələbədən sonra Azərbaycanın tam 
hüquqlu hakiminə çevrilən Mərzban ibn Məhəmməd bu 
ərazidə Salarilər sülaləsi hakimiyyətinin əsasını qoyur. 
Məhz onun hakimiyyət başında olduğu illər bu dövlətin 
çiçəklənmə dövrünə təsadüf edir. Salarilərin bu zamankı 
sərhədləri Sacilər dövlətinin ən yüksək inkişaf dövrü 
hüdudları ilə üst-üstə düşürdü. Demək olar, bütün 
Azərbaycanı ələ keçirmiş Mərzban ibn Məhəmməd 
Ermənistanda da hakimiyyətini təsdiqlədi, əvvəllər 
Sacilərə vergi verən Şirvanşahları indi də onlara vergi 
ödəməyə məcbur etdi. Beləliklə, Salarilərə tabe edilmiş 
ərazinin hüdudları Şimalda Dərbəndədək çatdı.
957-
ci ilin sonunda Mərzban vəfat etdi. Hökmdarın 
ölümündən sonra onun oğulları və qardaşı Vəhsudan 
arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə gücləndi. Bu 
mübarizə Rəvvadilərin qələbəsilə başa çatdı; son Salari 
hökmdarı İbrahim həbsxanaya salındı. Məhz bu 
zamandan etibarən Salarilər dövlətinin əlində qalmış 

---

85 
torpaqların bir hissəsi də Rəvvadi sülaləsindən olan 
Əbülheycənin hakimiyyəti altına keçdi.
Rəvvadilər dövləti. Azərbaycanın siyasi tarixində 
Rəvvadilər dövləti X yüzilin sonundan başlayaraq 
təqribən bir əsr ərzində olduqca mühüm rol oynamışdır.
Rəvvadilərin əcdadları Azərbaycana ilk dəfə VIII 
əsrin sonunda gəlmişdilər. Məhz o zaman Azərbaycan, 
Arran və Ərminiyənin canişini Yəzid ibn Xatim əl-
Mühəlləbi (785-786) xəlifənin sərəncamı ilə əzd 
qəbiləsindən olan yəmənli Rəvvad ibn əl-Müsənnanı 
həmqəbilələri ilə birlikdə o vaxt "kiçik kənd olan" Təbrizdə 
yerləşdirmişdi.
988-
ci ildə Vaspurakan yürüşü zamanı Əbülheycə 
ibn ər-Rəvvad vəfat edir. Xarici siyasi fəaliyyətini 
müvəffəqiyyətlə davam etdirən oğlu Məmlan onu əvəz 
edir. O, 30 ilə yaxın dövləti idarə edir. Məmlandan sonra 
hakimiyyət oğlu Vəhsudanın əlinə keçir. Bu Rəvvadi 
hökmdarı haqqında yalnız tarixi mənbələrdə deyil, Qətran 
Təbrizinin ona həsr etdiyi qəsidələrdə də geniş məlumat 
verilmişdir. Məhz Vəhsudanın hakimiyyəti dövründə 
oğuzların Azərbaycana hücumları başlayır.
1054/55-ci 
ildə soltan Toğrul bəyin başçılığı altında 
Azərbaycana yürüş edən səlcuq qoşunları Təbriz 
Şəhərinə yaxınlaşdılar. Rəqibin qüdrəti qarşısında 
acizliyini dərk edən Vəhsudan, Toğrul bəyin hakimiyyətini 
tanıyır, adına xütbə oxunmasını əmr edir, soltana qiymətli 
hədiyyələr verir.
1058/59-
cu ildə Vəhsudanın ölümündən sonra 
Toğrul bəy onun oğlu II Məmlanı Azərbaycan hakimi təyin 
edir. Lakin mənbələrdə 1060-cı ildə Toğrul bəyin Təbrizi 
yenidən mühasirəyə alması haqqında məlumat vardır. 
1066-
cı ildə Azərbaycana Səlcuq yürüşləri hələ də 
davam edirdi. Yeni şəhər və vilayətləri fəth edən Alp 

---

86 
Arslan, Xoy kimi basılmaz şəhərləri daimi nəzarət altında 
saxlamağa çalışırdı.
1065-
ci ildə əmir Məmlan Alp Arslan tərəfindən 
hakimiyyətdən kənar edilir. Səlcuq əmirlərindən biri 
Təbriz hakimi təyin edilir. Bizans qoşunları üzərində 
1071-
ci ildə qazanılan çox mühüm qələbədən sonra isə 
Alp Arslan Məmlanın uşaqlarını da zindana saldırır.
Beləliklə, Rəvvadilər sülaləsi Səlcuqilərin əli ilə 
siyasi fəaliyyətlərinə uzun müddət ara verirlər.
Yalnız Marağada Əhmədilinin qulamı Ağsunqur 
hakimiyyəti əlində saxlaya bilir. Rəvvadilərin davamı olan 
Ağsunquri hakimləri atabəy titulunu daşımış, öz mülklərini 
monqol işğalınadək əllərində saxlaya bilmişlər.