Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи
Yüklə 1,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Monq
olların ikinci hücumu. Azərbaycan hülakilər dövlətinin tərkibində. Çingiz xanın yaratdığı böyük imperiya onun ölümündən (1227) sonra, oğlanların arasında 4 böyük ulusa bölündü. Ayrı-ayrı ulusların hakimi xan adlanırdı. Monqol işğalçılarının almaq istədikləri Gürcüstan, Azərbaycan, Iran, Mesopotamiya Çingiz xanın vəziyyətinə görə “Qızıl ordu”ya tabe olmalı idi. Lakin bu yerləri Ugedey tutmaq istəyirdi. 1231- ci ildə Ugedey xan sərkərdələrindən Cormağun noyonun, Aslan noyonun, Mular noyonun, Tuğata noyonun rəhbərliyi ilə 30 minlik monqol qoşununu Azərbaycana göndərdi. Bununla da monqolların ikinci yürüşü başlandı. Monqol sərkərdələrinin birinci yürüşü zamanı xalqa göstərdiyi zülm, feodallar arasında davam edən müharibələr, çəkişmələr, Cəlaləddinin xalqa etdiyi zülm və bir sıra başqa səbəblər üzündən ölkə fəlakət dərəcəsinə çatmışdı. Bunun nəticəsində də ölkə monqolların ikinci hücumu zamanı onlara müqavimət göstərmək iqtidarında deyildi. Birinci yürüş zamanı ziyan əkməyən şəhərlər istisna olmaqla, qalan şəhərlər və vilayətlər monqollara müqavimət göstərməkdən çəkindilər. Monqol qoşunları Marağanı tutduqdan sonra Təbrizə daxil oldular. Təbriz əhalisi monqollara mal-pul hədiyyələri təklif etdilər ki, şəhəri qarətdən xilas edə bilsinlər. Monqollar pulu yanaşı, Təbrizdəki toxucu sənətkarları öz paytaxtları Qaraqorum şəhərinə apardılar. Həmçinin onlar Təbrizdəki ipək və ipək paltarlar, parçalar da tələb etdilər. Çormoğun noyon Azərbaycanın cənubunu işğal edib, şimalına keçdi. Gəncədə əhalisi birləşərək ümumi düşmənə qarşı birgə mübarizə apardılar. Monqol əsgərləri bir həftə ərzində şəhər 109 divarlarını dağıdıb tuta bilmədilər. Şəhər əhalisindən bir hissəsi düşmənin salamat keçməmək üçün öz evlərinə, əşyalarına od vurub, özlərini də yandırdılar. Monqollar şəhər ələ alıb, adamları qılıncdan keçirdilər. Əhalinin kiçik bir hissəsi salamat qaldı. Monqollar həmin adamlara uçulub dağılmış xarabaların yerini qazdıraraq dəfinə axtardılar. Beləliklə, Gəncə şəhəri tam dörd ilə xaraba vəziyyətində qaldı. Ətrafdakı qala istisna ol maqla, bu müddətdən sonra monqollar icazə verdilər ki, şəhər yenidən bərpa edilsin. Gəncədən başqa Şəmkirdə də əhali monqollara qarşı müqavimət göstərdi. Monqollar qışı Muğan və Mil düzündə keçirib, yazdı və yayda işğalları davam etdirirdilər. 1236-cı ildə monqol sərkərdəsi Mular noyon Şəmkiri mühasirəyə aldı. Şəhər hakimi Bəhram müdafiəni təşkil etmək istəmədi. Şəhərin müdafiəsini xalq özü təşkil etdi. Lakin onların ciddi səyin baxmayaraq məğlub oldular. Monqollar 1239- cu ildə Dərbəndi tutmaqla Azərbaycanın işğalını başa çatdırdılar. Böyük monqol xanı Munkə 1253-cü ildə qurultayda (buraya iri sülalələrin və hərbi-köçəri əyanların nümayəndələri toplanmışdı. Monqolustandakı Qaraqorum şəhərində keçirilirdi) qərara aldı ki, Qərb torpaqlarına və Qabaq Asiyaya Munkənin qardaşı Hülakü xanın rəhbərliyi ilə qoşun göndərilsin. Bu zaman Azərbaycan, Gürcüstan, Iran Iraqında monqol canişini Arqun ağa hakim idi. O, Elxanilər dövlətinin təşkilinə qədər iri feodal hakim kimi yaşayaraq öz müstəqilliyini şaxlaya bilmişdi. Hülakü xan köçəri feodalların köməkliyi ilə yerli feodalların müqavimətini qırıb, özünə tabe edərək güclü bir dövlət yaratdı ki, bu Elxanilər və ya Hülakülər dövləti kimi uzun müddət yaşaya bildi. Elxanilər dövlətinin təşkilatçısı Hülakü xan Tuluy xanın oğlu, Çingiz xanın nəvəsi idi. Hülakü xan 1254-cü ildə öz arvadı, oğlanları 110 (Abaka xan və Yuşmut xan) ilə birlikdə əmirlərin, noyonların və köçəri əyanların müşayiəti ilə 120 min nəfər qoşunla qardaşı Munkenin tapşırığın yerinə yetirmək məqsədilə Qərbə tərəf hərəkət etdi. Bu ekspedisiyanın məqsədi, vəzifəsi Iran, Ərəb, Iraqı, Suriyanın işğalını başa çatdırmaq idi. 1256-1257-ci illərdə Iran və Azərbaycan tabe edildi. 1258-cü il in fevralında Hülakü və onun sərkərdəsi Baqı Baqdadı aldılar. Qırğın 40 gün davam etdi, şəhər xarabaya çevrildi. Abbasilər sülaləsinin (750-1258) 508 ilik hakimiyyətinə son qoyuldu. Bu qələbədən sonra Hülakü köçəri feodalların köməkliyi ilə yerli hakimlərə qarşı müharibələr apardı. O, Suriyaya yürüş edərək Miyafarik, Hələb, Şam, Erbil, Mardin kimi iri varlı şəhərləri ələ keçirdi. Monqollar həmin şəhərlərin əhalisini amansız surətdə qarət etdilər. Monqol hərbi köçəri əyanları işğal olunmuş ölkələrdən hədsiz-hesabsız qənimət ələ keçirərək varlandılar. Qabiliyyətli yürüşlərdən sonra Hülakünün yaratdığı böyük dövlətə Azərbaycandan əlavə, Ərəb Iraqı, Iran Iraqı, Kerman, Gürcüstan, Rum (Kiçik Asiya) Ermənistan, Kürdüstan, Fars, Xuzistan, Xorasan və bir sıra başqa vilayətlər daxil idi. Beləliklə, beşinci monqol ulusu- Hülakülər dövləti yarandı. Bu dövlətin hökmdarları Elxan rütbəsi daşıyırdı. Azərbaycan Hülakü dövlətinin siyasi və inzibati mərkəzinə çevrildi. Hülakü xanın vaxtında Elxanilərin mərkəzi iqamətgahı Marağa şəhəri idi. Onun oğlu Abaqa xanın vaxtında mərkəzi Təbriz şəhəri oldu. Təkcə Azərbaycanın şimalındakı şirvanşahlar dövləti öz yardım müstəqilliyini saxlaya bilmişdi. Şirvanşah Fəribürz Hülakülərin vassalı kimi taxt- tacını saxlaya bildi. Azərbaycan Qızıl ordu xanı ilə hülakülər dövləti arasında döyüş meydanına çevrildi. Qızılı ordulular 111 Azərbaycana 1262, 1265, 1290, 1318 və 1335-ci illərdə 6 dəfə basqın etdilər. 1313- cü ildə Qızıl Ordu xanı Azərbaycana gəldi. Əbu Səidin sərkərəsi əmir çoban onu geri qaytardı. Özbək 1335-ci ildə bir də Azərbaycana gəldi. Onun qoşunları məğlub olub şimali Qafqaza geri çəkildi. Yüklə 1,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|