Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи
Yüklə 1,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Qazan xanın islahatları. Hülakülərin hökmranlığı
və uzun sürən müharibələri dövlətdə təsərrüfat həyatının dərin tənəzzülünə səbəb oldu. Feodal istismara kənliləri dözülməz vəziyyətə salmışdı. Divan incu və yerli feodalların torpaqlarını becərən rəiyyəti əksəriyyəti dilənçi vəziyyətinə düşdüyündən, öz təsərrüfatlarına baxa bilmir, təsərrüfatı buraxıb gedirdilər. Bunun nəticəsində də dövlətin gəliri azalırdı. Gəlirin azalması, kəndlilər arasında qaçqınlıq və iğtişaşların getdikcə artması hakim zümrəni təşvişə saldı. Odur ki, Qazan xan (1295- 1304)1303- cü ildə torpaq sahibkarlığı, kəndlilərin vəziyyəti, vergi sistemi, çəki, ölçü, pul vahidi sistemi islam dini sahəsində islahat keçirtdi. Torpaq siyasəti-divan torpaql arından əkin sahələrinin irsi iqta hüququ əsasında paylanması ilə səciyyələnirdi. Qazan xan nəinki sərkərdələrə, həm də bütöv qoşun hissələrinə iqta bağışlayırdı. Iqta sahibləri dövlətə heç bir vergi vermirdilər. Onlar xüsusi mülklər idarəsinə (xas) yalnız bir qədər taxıl verməli idilər. Qazan xan kəndlilərin kütləvi şəkildə qaçmalarına son qoymaq üçün feodalların xeyrinə onları torpağa 114 təhkim etmək haqqında yarlıq verdi. Keçən 30 il müddətində öz iqtidarlarını qoyub qaçan rəiyyət zorla əvvəlki yaşayış yerinə qaytarılırdı. Hər bir torpaq sahiblərinin qaçqınları qəbul edib gizlətməyə ixtiyarı yox idi. Qazan xanın fərmanı birinci dəfə olaraq rəsmi şəkildə kəndliləri torpağa təhkim edirdi. Qazan xan vergi sistemini qaydaya saldı, verginin toplanmasını icarəyə verməyə məhdudladırdı. Vergi müəyyən müddətdə alınmağa başladı. Qazan xan dövlətin ayrı-ayrı vilayətlərində müxtəlif olan pul sistemi yaratdı. Ölkədə çəki və uzunluq ölçüləri haqqında qanun verdi. Qazan xanın tədbirləri islahat ticarətin, əkinçiliyin inki şafı üçün xeyli rol oynadı. Hökmranlığını möhkəmləndirmək istəyən Qazan xan yerli feodalları və ruhaniləri öz tərəfinə çəkmək üçün islam dinini qəbul etdi, atasının tikdirdiyi bütpərəst məbədləri uçurub dağıtdılar. Qazan xanın islahatı Azərbaycanda iqtisa diyyatın canlanmasına xeyli təsir etdi. Əkinçilik dirçəldi, sənətkarlıq inkişaf etdi. Lakin bu canlanma 20 ildən artıq davam etmədi. Monqol zülmü Azərbaycanda məhsullar qüvvələrin inkişafını uzun müddət ləngitdi, istilaçıların dağıtmış olduğu Marağı Sərab, Beyləqan, Gəncə, Şəmkir, Şamaxı kimi iri şəhərlər və kəndlər uzun müddət bərbad halda qaldı. Kənd təsərrüfatı, sənətkarlıq, ticarət tənəzzülə uğradı, yalnız Qazan xanın islahatlarından sonra ölkənin təsərrüfat həyatında canlanma baş verdi. Yeni kəhrizlər qazılması və suvarma sisteminin bərpa olunması əkinçilik mədəniyyətinin yüksəlməsinə və məhsuldarlığın artmasına kömək etdi. Həmdullah Qəzvinin verdiyi məlumata görə, təkcə Təbriz rayonunda 900 kəhriz var idi. Azərbaycanın cənubunda və Aranda pambıq, buğda, arpa, çəltik, meyvə və üzüm becərirlər, Mərənd 115 düzənliyində qırmızı böcək bəslənilirdi ki, ondan alınan boya Avropaya ixrac edilirdi. Şəhərlərində sənətkarlıq istehsalatı dirçəlməyə və inkişaf etməyə başladı. Qəbələdə xan ipək, Ərdəbildə alabəzək parçalar Şəmkirdə yun paltar istehsal edilirdi. Gəncə mahalında dəmir filizi mədəni var idi. Yüklə 1,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|