Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

Şirvanşahlar dövləti. XIV əsrin 60-70-ci illərində
Şirvanşah Kəsranilər dövləti Cəlairilərdən asılı vəziyyətə 
düşdü. Kəsranilərdən son nümayəndəsi Huşəng idi.
Onun yeritdiyi siyasət nəinki yalnız xalq kütlələrinin, həm 
də feodalların xeyli hissəsinin narazılığına səbəb oldu. 
1382-
ci ildə Şirvanda xırda feodallar və kəndlilər iri 
əyanlara qarşı üsyan qaldırdılar. Huşəng öldürüldü.
Bununla və Kəsranilər sülaləsinə son qoyuldu. 
Şirvan feodalları I Ibrahimi (1382-1417) taxta 
oturtdular. Ibrahim çox kübar, lakin yoxsullaşmış bir 
ailədən idi: özü Şəkidə xırda torpaq sahibi idi. Onun ata-
babaları bir zamanlar Dərbənd hakimi olmuşdular. Buna 
görə də onun əsasını qoyduğu yeni sülalə Dərbəndilər 
(1382-
1538) adlandırılmışdı. Rəvayətə görə Ibrahimin 
Şirvanşah elan edilməsi xəbəri ona isti bir gündə cüt 

---

118 
sürəndən sonra çöldə, ağac altında uzanıb dincəldiyi 
zaman çatdırılmışdı. 
I Ibrahim görkəmli dövlət xadimi və mahir diplomat 
idi. O, Şirvanı yadelli işğalçıların talanlarından qorumağa 
və onun istiqlaliyyətini təmin etməyə çalışırdı. O, xarici 
siyasi vəziyyəti və qüvvələrin real nisbətini dürüst 
qiymətləndirərək özündən güclü düşmənlərlə silahlı 
toqquşmalara girmirdi. Eyni zamanda Ibrahim bir çox 
hallarda bir işğalçıdan digər işğalçıya qarşı mübarizədə 
istifadə edirdi. Hətta bu və ya digər işğalçının 
hakimiyyətini qəbul etməyə məcbur olduqda, belə 
Şirvanın daxili idarə müstəqilliyini qoruyub saxlamağa 
çalışırdı. I İbrahimin yeritdiyi siyasətin obyektiv mütərəqqi 
cəhətlərini əhalinin müxtəlif təbəqələri müdafiə edirdilər. 
Teymur və Toxtamışın Azərbaycana yürüşləri. 
XIV əsrin sonlarında bir-biri ilə ədavət saxlayan iki, 
işğalçı-Qızıl Orda xanı Toxtamış və Orta Asiyada iri 
feodal dövləti hakimi Teymur (1370-1405) böyük qüvvə 
ilə Azərbaycana hücum etdilər.
Teymur 1385-
ci ildə Iranı, Azərbaycanı və başqa 
ölkələri işğal etmək üçün böyük ordu ilə yürüşə çıxmışdı. 
Sultaniyyə şəhəri yaxınlığında Teymurun ordusu ilə 
Cəlairilərin qonşuları arasında böyük vuruşma oldu. 
Teymur qələbə çaldı, lakin Orta Asiyada xalq iğtişaşları 
baş verdiyindən oraya qayıtmalı oldu. 
Eyni zamanda Qızıl Orda xanları şimaldan 
Azərbaycan üzərinə hücuma hazırlaşırdılar.
1386-
cı ilin əvvəllərində Toxtamış 90 min nəfərlik 
qoşunla Azərbaycan torpaqlarına soxuldu. O, Şirvandan 
keçib şəhəri var-yoxdan çıxararaq Təbrizə doğru yollandı, 
lakin şəhərin müdafiəyə yaxşı hazırlaşdığını gördü. 
Toxtamışın qoşunları 8 gün şəhərin ətrafını gəzdilər. 
Lakin Moskva ətrafında olduğu kimi, Təbriz divarları 
önündə də Toxtamış hiyləyə əl atdı. O, böyük bac tələb 

---

119 
edib mühasirədən əl çəkəcəyinə söz verdi. Ona külli
miqdarda pul 
– 250 tümən qızıl verildi. Lakin Toxtamış öz 
vədini xaincəsinə pozdu. Onun qoşunları qəflətən Təbrizə 
soxuldular. Qızıl Ordalılar 10 gün şəhəri talan etdilər və 
əhalinin bir qismini qırdılar. Naxçıvan, Marağa və
Mərənd böyük dağıntılara məruz qaldı. 
Teymurun Qızıl Ordaya hücumlarından ehtiyat 
edən Toxtamış çox keçmədən öz ölkəsinə qayıtdı.
1386-
cı ildə Teymur Azərbaycana ilk yürüşünü 
həyata keçirdi. Bu yürüş zamanı Naxçıvanda yerləşən 
Əlincə qalası istisna olmaqla bütün Azərbaycan 
teymurilər tərəfindən işğal edildi. 
Əlincə qalanın mühasirəsi fasilələrlə 1387-ci ildən 
1401-
ci ilə qədər, yəni 14 il davam etmişdi. Qala 
Teymurun və onun oğlu Miranşahın qoşunlarının 
dəfələrlə etdiyi həmlələrlə mətanətlə sinə gərirdi. 1397-ci 
il
də Şəki hakimi Seydi Əlinin əsgəri hissələri və bir gürcü 
dəstəsi qala müdafiəçilərinin köməyinə gəldilər. Qalanın 
divarları önündə vuruşma oldu. Döyüş zamanı Seydi Əli 
öldürüldü. Lakin azərbaycanlılarla gürcülərin birləşmiş 
qüvvələri düşməni əzdi və onu Əlincə qalanın 
mühasirəsindən müvəqqəti olaraq əl çəkməyə məcbur 
etdi. 
Azərbaycanın 
cənub 
vilayətlərinin 
Teymur 
tərəfindən işğal edilməsi Şirvan üçün ciddi təhlükə 
yaradıldı. Şirvan bu işğalçılara qarşı dura bilmirdi. I 
Ibrahim Şirvanın təhlükəsizliyi qayğısına qalaraq 
Teymurla danışıqlara girdi. Şirvanşah özü qiymətli 
hədiyyələr götürüb Teymurun düşərgəsinə getdi. I 
Ibrahim danışıqlar zamanı Teymurla Toxtamışın 
ədavətindən istifadə etdi. Bunun nəticəsində Şirvan 
düşmən 
hücumundan 
yaxa 
qurtardı 
və 
daxili 
müstəqilliyini qoruyub saxlaya bildi.

---

120 
1395-
ci ildə Teymur öz ordusunu şimala yönəltdi. 
Terek sahilindəki vuruşmada Teymur Toxtamışı 
darmadağın etdi. Bu yürüşdə Şirvan qoşunları da iştirak 
edirdilər. 
Azərbaycanın şimalında Şirvan dövləti mövcud 
olduğu bir zamanda ölkənin Teymur tərəfindən ələ 
keçirilmiş cənub vilayətləri Teymurun oğlu Miranşahın 
idarəsinə verilmişdi. O, şəhər və kəndləri amansızcasına 
talayır, əhalini var-yoxdan çıxarır və təzyiq altında 
saxlayırdı. Miranşahın qəddarlığı xalq kütlələrinin 
qəzəbinə səbəb oldu. Xalq arasında onu “Maranşah”
adlandırdılar ki, bu da “İlanlar şahı” deməkdir.
Teymurun 
ölümündən 
sonra 
onun 
böyük 
imperiyası 
dağıldı. 
Teymurun 
varisləri 
arasında 
hakimiyyət uğrunda mübarizə başlandı.