Mədəni həyatın ümumi səciyyəsi. XVI əsrin
başlanğıcında
Azərbaycan
Səfəvilər
dövlətinin
yaranması, tarixi Azərbaycan torpaqlarının gerçəkdən ilk
dəfə vahid dövlətin tərkibinə qatılması sosial-iqtisadi
həyatın bütün sahələrində olduğu kimi mədəniyyətin
inkişafında da geniş perspektivlər açdı. Ölkə daxilində
feodal çəkişmələrinə son qoyulması, nisbi sakitliyin təmin
edilməsi, xarici iqtisadi əlaqələrin bərpa edilməsi, iqtisadi
və mədəni dirçəlişin əsas təminatçısı rolunu oynadılar.
Digər tərəfdən, Səfəvi hökmdarlarının, xüsusilə də Şah I
Ismayıl və Şah I Abbasın dövrün mükəmməl dini və
dünyəvi təhsil görmüş ziyalıları olması, mədəniyyətin
bütün sahələrinə xüsusi qayğı və ehtiram göstərmələri
177
XVI-
XVII əsrlər Azərbaycan mədəniyyətinin yüksəlişinə
mühüm təsir göstərmişdi.
Bütün
bunlarla
yanaşı
XVI-XVII
əsrlərdə
Azərbaycanda mədəniyyətin, yalnız yüksələn xətt boyu
inkişaf etməsini düşünmək yanlışlıq olardı. Belə ki, bu
dövrdə Azərbaycanın mədəni inkişaf perspektivləri
qarşısında ən böyük əngəllərdən biri müəyyən fasilələrlə
bütün XVI əsr və XVII əsrin ilk yarısı boyu davam etmiş
Səfəvi-Osmanlı savaşları olmuşdu.
Səfəvi-Osmanlı savaşlarında demək olar ki, bütün
hərbi əməliyyatların Azərbaycan ərazisində getməsi,
təsərrüfat sahələrinin, yaşayış məskənlərinin, xüsusilə də
mədəniyyət mərkəzləri olan Təbriz, Gəncə, Şamaxı,
Naxçıvan və s. kimi şəhərlərin dəfələrlə dağıdılması,
insan potensialının ciddi itki ilə üzləşməsi, mədəniyyət
xadimlərinin əsir aparılması, didərgin düşməsi mədəni
inkişafın ümumi fonuna olduqca mənfi təsir göstərmişdi.
Bəzi Səfəvi hökmdarlarının, Şah I Təhmasibin tövbə
fərmanı, Şah II Abbas və Şah Hüseynin mədəniyyətin
ayrı-ayrı sahələrinə qoyduqları yasaqlar da inkişaf
prosesində izsiz ötüşməmişdi. Bununla belə, qeyd edilən
faktlar zəngin tarixi köklərə söykənən Azərbaycan
mədəniyyətini inkişaf yolundan sapdıra bilməmiş, XVI-
XVII əsrlər xalqımızın tarixində xüsusi mərhələ təşkil
etmişdi.
ƏDƏBİYYAT:
1.
Azərbaycan tarixi. Dərslik.(S. Əliyarlının red.
ilə). Bakı, 1996, 2009
2.
Azərbaycan tarixi. Dərslik. I cild. Bakı,1994
3.
Şükürov K. Azərbaycan tarixi. (Üç hissədə) I
hissə. Bakı,2004
4.
Azərbaycan tarixi, 7 cilddə. Bakı, 1998, 2007. III
cild.
178
5.
Əfəndiyev O. Azərbaycan Səfəvilər dövləti.
Bakı, 1993, 2007
6.
Fərzəlibəyli Ş. Azərbaycan və Osmanlı
imperiyaları. (XV-XVI əsrlər). Bakı, 1995
7.
Fərzəlibəyli Ş. Azərbaycan XV-XVI əsrlərdə.
Bakı, 1983
8.
Mahmudov Y. Azərbaycan diplomatiyası. Bakı,
2008
9.
Nağıyev S. Qızılbaşlıq haqqında. Bakı, 1997
10.
Cəfərli N. Səfəvilər dövləti. Bakı, 2000
11.
Həsənəliyev Z. Səfəvi dövləti. Bakı, 2000
12.
Kazımi P. Səfəvilər dövründə Azərbaycanda
kitabxana işi. Bakı, 2008
|