Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

1724-
cü il Istanbul müqaviləsi. 1724-cü il iyulun 
12-
də Istanbulda Rusiya ilə müqavilə imzalandı. Həmin 
müqaviləyə əsasən Türkiyə tərəfi Rusiyanın işğal etdiyi 
Xəzərsahili əyalətləri Səfəvilər tərəfindən "Rusiyaya 
güzəşt edilmiş kimi" təsdiq etdi. Rusiya tərəfi isə öz 

---

184 
növbəsində Türkiyə tərəfindən Qərbi Qafqazın və Cənubi 
Azərbaycanın işğalına etiraz etməyəcəyini bildirdi. 
Istanbul 
müqaviləsinin 
əsas 
maddələrindən 
biri, 
Xəzərsahili əyalətlər istisna olmaqla, Şirvana həsr 
edilmişdi. Müqaviləyə görə, Türkiyənin Şirvanda qoşun 
saxlamağa ixtiyarı yox idi. Münaqişələr baş verdikdə 
sultan bura yalnız Rusiyanın razılığı ilə qoşun çəkə 
bilərdi. Istanbul müqaviləsinə əsasən Şirvan Türkiyənin 
himayəsi altında yarımmüstəqil xanlıq elan olunurdu. 
Artıq bu zaman yerli əhali arasında müəyyən nüfuz 
qazanmış Hacı Davud Türkiyə tərəfindən Şirvan xanı 
təsdiq edildi.
Istanbul müqaviləsindən sonra Türkiyə bütün 
sərhəd boyu Cənubi Qafqaza öz qoşunlarını yeritdi. 
İrəvan,Xoy şəhərləri tutuldu. Təbriz mühasirəyə alındı.
Borçalı və Qazax könüllü olaraq Osmanlı hakimiyyətini 
qəbul etdi.
1725-
ci ilin mayında Təbriz uğrunda döyüşlər 
yenidən başlandı. Təbrizi aldıqdan sonra Osmanlı 
əsgərləri 1725-ci ilin avqustunda Gəncə şəhərini ələ 
keçirdilər.
1725-
ci ilin sonlarında Osmanlı əsgərləri 
Azərbaycanın 
sonuncu 
istehkamını, 
Istanbul 
müqaviləsinə görə, Osmanlı işğal zonasına daxil olmayan 
Ərdəbil şəhərini də almağa müvəffəq oldular. 1725-ci il 
dekabrın 18-də Ərdəbil şəhərinin alınması Istanbulda 
atəşfəşanlıqla qeyd edildi.
Çarizmin 
Azərbaycanın 
Xəzərsahili 
əyalətlərində iqtisadi siyasəti. I Pyotru xüsusilə "ağ 
neft" maraqlandırırdı. I Pyotrun Matyuşkinə verdiyi 
əmrində deyilirdi: "Ağ neftdən min pud və ya nə qədər 
mümkünsə göndər".
Pyotr Xəzərsahili əyalətlərdə bitən bəzi texniki 
bitkilərin Rusiyada yetişdirilməsinə göstəriş verdi. I Pyotr 

---

185 
hətta tut ağaclarını qıran şəxsi edam edəcəyi barədə 
qərar da verdi. Rusiyanın iş adamları Xəzərsahili 
əyalətlərdə yetişdirilən xam ipəyə daha çox əhəmiyyət 
verirdilər. Rusiyanın rəsmi dairələrində belə rəy 
yaranmışdı ki, Şirvanın elə bir kəndi yoxdur ki, orada 
ipəkçiliklə məşğul olunmasın. Şirvanın ipəkçiliyindən 
istifadə edərək I Pyotr xam ipəyi bir sıra Qərbi Avropa 
ölkələrinə, o cümlədən Ingiltərəyə, Hollandiya, Fransa və 
Polşaya ixrac etmək fikrində idi.
Rus tarixçisi P.Butkov yazır ki, 1724-cü il Istanbul 
müqaviləsindən sonra I Pyotr briqadir Rumyantsevə 
tapşırmışdı ki, erməniləri Xəzərsahili əyalətlərdə 
istədikləri şəhərlərdə yerləşdirmək gərəkdir, lazım 
gələrsə, yerli əhalini qovub, erməniləri həmin yerlərdə 
məskunlaşdırsın.
Hər iki dövlət nümayəndələrinin imzaladığı Nabur 
sazişinə əsasən 1726-cı ildən başlayaraq rus qoşunları 
silah işlətmədən Müşkür, Niyazabad, Cavad, Salyan, 
Lənkəran, Astara, Qızılağac, Talış dağlarının bir hissəsini 
tutdular. 1727-
ci ildə onlar Şeşpara, Rustov, 1728-ci ildə 
isə Quba və Təngiyə sahib oldular.