Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
üçüncü quruluş səviyyəsidir.
Zülal molekulunun üçüncü quruluşunu möhkəmləndirən rabitələr hidrogen rabitələrindən də zəifdir. Onlar, vandervals və hidrofob rabitələridir. Daha doğrusu polyar olmayan molekullar və ya polyar olmayan radikallar arasında ilişmə baş verir. Yuxarıda göstərdiyiimiz kimi su mühitində polipeptid zəncirin hidrofob radikallarında ilişmə qüvvələri əmələ gəlir. Zülalın yan zəncirləri arasında xeyli hidrofob radikallar mövcuddur (leysin, valin, fenilalin və s. amin turşuları qalığı). Bu cür qruplar bir-birini cəzb edir, birləşir və zülal quruluşunun sabitliyini təmin edir. Zülalın üçüncü quruluşunun saxlanmasında hidrofob rabitələrdən başqa kovalent, -S-S- (disulfid ) rabitələrinin də böyük rolu vardır. Bu rabitələr polipeptid zəncirinin uzaq sahələri arasında baş verir. Qeyd etmək lazımdır ki, zülalın üçüncü quruluş səviyyəsi heç də onun axırıncı quruluş səviyyəsi deyil. Hazırda bəzi zülallar üçün onun dördüncü quruluş səviyyəsi də müəyyən edilmişdir. Zülalın dördüncü quruluş səviyyəsində zülal molekuluna ya elə həmin zülalın digər makromolekulu və ya zülal təbiəti olmayan digər maddə birləşir. Məsələn, məlum olmuşdur ki, hemoqlobin zülalı eritrosit daxilində 4 molekula hemoqlobinin (2 α- və β-qlobin subvahidləri) və dəmir atomununun aqreqat halında birləşməsindən əmələ gəlir. Özü də 4 molekul hemoqlobin sırf özünəməxsus tərzdə burularaq ona xas olan vəzifəni- oksigen daşıma vəzifəsini yerinə yetirir. Belə quruluş 98 zülalın dördüncü quruluş səviyyəsi adlanır. Zülallarla nuklein turşuları kompleksi, mioqlobin və s. dördüncü quruluş səviyyəli zülallardır. Məlum olmuşdur ki, zülalın quruluş səviyyəsi nə qədər yüksək olsa onu saxlayan rabitələr o qədər zəif olur. Odur ki, müxtəlif fiziki və kimyəvi amillərin (yüksək temperatur, kimyəvi maddələr, şüa enerjisi və s.) təsiri nəticəsində zəif rabitələr qırılır, zülalın quruluşu deformasiya edir, parçalanır və onun xassələri dəyişir. Zülalın nativ strukturunun pozulması denaturasiya adlanır. Zülalların denaturasiyasıı çox asan başa gəlir. Məsələn, yumurta zülalı 60 ⁰-70⁰C-də, əzələ zülalı aktomiozin əzələdən ayrıldıqdan sonra 30 0 C-də denaturasiyaya uğrayır. Bəzi zülallar mexaniki təsirdən denaturlaşır. Bu cəhətdən hörümçəklərdə hörümçək torunu yaradan sapın əmələ gəlməsi çox maraqlıdır. Hörümçəyin xüsusi vəzilərində zülal təbiətli maddə sintez olunur. Həmin zülalı hörümçək hər hansı dayağa, substrata birləşdirir və onu azacıq dartır. Bu azacıq dartılma hərəkətindən həll olmuş zülal həll olmayan son vəziyyətinə keçir. Zülalın bu cürə dəyişməsi mexaniki təsirdən onun quruluşunda əmələ gələn çox dərin dəyişikliklərin nəticəsidir. Bir çox hüceyrə daxili zülalların konfiqurasiyasında baş verən dəyişikliklər hüceyrədə hormonların, maddələr mübadiləsinin digər məhsullarının təsiri altında baş verir və hüceyrənin bir sıra fizioloji proseslərinin fermentativ fəallığının, əzələ hərəkətinin, sinir fəaliyyətinin və s. yerinə yetirilməsində böyük rol oynayır. 99 Canlı hüceyrədə zülalın denaturasiyası dönən prosesdir. Lakin denaturasiyanın dönən olması, ona təsir edən amilin gücündən də asılıdır. Məsələn, temperatur, radiasiya təsirindən yaranan denaturasiyanın dönər olması çətindir. Belə ki, bu zaman açılmış zülal makromolekulu daxilində əvvəl gizli qalan bir sıra kimyəvi qruplar aşkara çıxır, onlar arasında reaksiyalar gedir ki, bunlar da sonradan zülalın əvvəlki vəziyyətinə qayıtmasına mane olurlar. Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|