Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
200
Г.Мамедова
Прививать обучения в вузе биологии
преподавательскую работу
Резюме
Обучение средней школы биологии в статье посвящена проблеме
трудового воспитания и профессиональной подготовки. Прививать.
На современном этапе труда образование и профессиональное развитие
нашего молодого поколения это очень важно. Исследования позволяют
сделать вывод о том, что трудовое воспитание учащихся, и привить вы-
сокий уровень pesəyonumunu преподавания биологии материально-техни-
ческой базы в ближайшие, интегрированные возможности для обучения, и
получил от инноваций, которые будут эффективно использоваться.
Для повышения эффективности и качества образования, укрепления
связей с основания, класса и внеклассных мероприятий в соответствии с
требованиями рыночной экономики улучшилось.
G.Mamedova
Impart training in high school biology teaching job
Summary
Education high school biology in an article devoted to the problem of labor
education and training. Vaccinate. At the present stage of labor education and
professional development of our young generation is very important. Studies
suggest that labor education students and instill a high level of teaching biology
pesəyonumunu logistical base in the next, integrated learning opportunities, and
received
from
the
innovations
that
will
be
used
effectively.
To improve the efficiency and quality of education, strengthen ties with the
base class and extracurricular activities in accordance with the requirements of
a market economy has improved.
Редаксийайа дахил олуб: 11.06.2014
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
201
FЯLSЯFЯ, SOSИOLOGИYA VЯ
PSИXOLOGИYA ELMLЯRИ
Tяlяbяlяrиn mцstяqиl ишиnиn tяшkиlиnиn
psиxolojи яsaslarы
Nиgar Zeynalova,
fяlsяfя doktoru proqramы цzrя doktorant,
ARTPИ
е-maиl: nиgarzeynalova777@gmaиl.com
Rяyчиlяr: p.ц.е.d., prof. A.N. Abbasov,
p.ц.f.d., dos. N.Ш. Muradova
Aчar sюzlяr: tяlяbяlяrиn mцstяqиl иши, mцstяqиl fяalиyyяt, иdrak maraьы,
mцasиr tяhsиl, fяallыq, psиxoloj иnkишaf.
Ключевые слова: самостоятельная работа, самостоятельная деятель-
ность, познавательный интерес, активность, психологическое развитие,
современное образование.
Key words: иndependent work, иndependent actиvиty, cognиtиve иnterest,
psychologиcal development, modern educatиon.
Tяlяbяlяrиn mцstяqиl ишиnиn tяшkиlи prosesиndя иdrak maraьыnыn vя fяallы-
ьыnыn юyrяnиlmяsи burada bиr чox яlaqяlи proseslяrиn psиxolojи-иdrakи яsasы-
nыn olmasыnы mцяyyяn etmишdиr. Bu иlk nюvbяdя dцшцnmя, mцhakиmя yц-
rцtmя, яsaslandыrma, sцbutetmя kиmи keyfиyyяtlяrи yaradan иntellektual
proseslяr; fяalиyyяtdяn mяmnunluq, dяrk etmя sevиncи, яldя etdиyи naиlиy-
yяtlяrя gюrя fяrяh hиssи яmяlя gяtиrяn emosиonal proseslяr; иradи cяhdlяr,
mяqsяdyюnlцlцk, qяrarlar qяbulu, иnadkarlыq, qяtиyyяt, dиqqяt яmяlя gяtи-
rяn tяnzиmlяyиcи proseslяr; vя nяhayяt, yenи modellяrи, obrazlarы, tяxяyyцlц,
maraьы aktuallaшdыran yaradыcы proseslяr aиddиr.
Psиxoloqlarыn fиkrиncя иdrak fяallыьыnda ишtиrak edяn bиr sыra proseslяr
mцcяrrяd deyиl fиkиr, иradя, dиqqяt, emosиya, tяxяyyцl, fяalиyyяt vя шцurun
halыnы яks etdиrяrяk ahяngdar шяkиldя hяyata keчиrиlиr.
Qeyd olunanlarla яlaqяdar hazыrda tяlиm prosesиnиn tяhsиldя шяxsиyyяtиn
fяrdи иmkanlarыnыn reallaшmasы цчцn яlverишlи шяraиtиn yaradыlmasы vя иctиmaи
qanunauyьun иnkишafыnыn mцxtяlиf aspektlи fяalиyyяtlяrlя tяmиn edиlmяsи
problemи aktuallaшыr.
Mцasиr alи mяktяb tяlяbяsи иlk nюvbяdя иnkишafa meyl vя иmkanы olan
gяncdиr. O, cяmиyyяtиn яsas иntellektual potensиalы olaraq mяktяbdяn yenи
ayrыlan, tяlяbяlиk hяyatыna ayaq basan, lazыmи tяcrцbяsи olmayan vя bu tяc-
rцbяnиn qazanыlmasыnda ehtиyac duyan gяncdиr. Bununla яlaqяdar mцяllи-
mиn яsas vяzиfяsи bиrиncи kurs tяlяbяsиnиn fяalиyyяtиnиn mцstяqиl ишя uyьun-
laшmasыnы tяшkиl etmяkdиr.
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
202
Bu иdrak fяalиyyяtиnиn иnkишafыnы nяzяrdя tutur. Burada яsas mяqsяd
tяlяbяyя bu fяalиyyяtиn mцvяffяqиyyяtlя иmtahan vermяk цчцn deyиl mцxtя-
lиf bиlиk, bacarыq vя vяrdишlяrя yиyяlяnmяk цчцn vacиb olduьunu aшыlamaq-
dыr.
L.S.Vыqotskи иnkишafla tяlиm prosesи arasыnda mцrяkkяb яlaqяnиn oldu-
ьunu vя bu яlaqяnиn yaшla яlaqяdar dяyишmяsиnи, иnkишaf proseslяrиnиn tяlиm
proseslяrи иlя цst-цstя dцшmяmяsиnи, иnkишaf proseslяrиnиn tяlиm proseslяrи-
nиn ardыnca getmяsиnи qeyd etmишdиr (6). Eynи zamanda o, иnkишafыn mцяy-
yяn mяrhяlяsиndя tяlяbяlяrиn mцxtяlиf mяsяlяlяrи mцяllиmиn rяhbяrlиyи al-
tыnda, lakиn zaman keчdиkcя иdrak fяallыьыnыn иnkишafы иlя яlaqяdar bu mяsя-
lяlяrиn tяlяbяlяr tяrяfиndяn mцstяqиl шяkиldя hяll edиlmяsиnи qeyd etmишdиr.
Demяlи, tяlиm dцnяnkи gцnя deyиl, gяnc nяslиn иnkишafыnыn sabahkы gцnцnя
иstиqamяtlяnmяlиdиr. Bu tяlиmиn tяшkиlиnиn bцtцn formalarы цчцn яsas prиnsиp
olmalыdыr.
Mцasиr dюvrdя seчdиyи peшяdяn asыlы olmayaraq gяnc mцtяxяssиs иxtиsasы-
na daиr hяrtяrяflи bиlиklяrя malиk, peшяkar, yaradыcы, tяшяbbцskar olmalыdыr.
Bu xцsusиyyяtlяr mяhz tяlяbяlяrиn mцstяqиl ишиnиn tяшkиlи prosesиndя forma-
laшыr.
Elmи tяdqиqatlar vя alи mяktяblяrdя яldя olunan tяcrцbя gюstяrиr kи,
mцstяqиl ишиn mцtяmadи vя mяqsяdyюnlц tяшkиlи olmasa peшяkar mцtяxяssиs
olmaq mцmkцn deyиl, eynи zamanda mцstяqиl ишlяmяk bacarыьы olmayan
tяlяbя alи mяktяbи bиtиrdиkdяn sonra peшя fяalиyyяtиndя юzцnц tяkmиllяшdиrя
dя bиlmяz. Bu sяbяbdяn tяlяbяlяrиn mцstяqиl иши иdrak-tяlиm fяalиyyяtиnиn,
tяhsиlиn keyfиyyяtиnиn yцksяlmяsиnиn, tяlиm-tяrbиyя prosesиnиn sяmяrяsиnиn
artmasыnыn яsasыnы tяшkиl edиr.
Mцstяqиl иш tяkcя hяr hansы fяnnиn юyrяnиlmяsи цчцn deyиl, o яsasяn, pe-
шя, elm, tяlиm fяalиyyяtиndя mцstяqиl ишlяmяk, problem hяll etmяk, qяrar
qяbul etmяk, mцxtяlиf vяzиyyяtlяrdя чыxыш yolu tapmaq vя s. kиmи bacarыqla-
rыnыn formalaшmasыnы nяzяrdя tutub. Bu иши bиrиncи kurs tяlяbяlяrиnиn mцstя-
qиl ишlяmяk bacarыq sяvиyyяsиnи vя mяzunlardan tяlяb olunan mцstяqиllиk
sяvиyyяsиnи tutuшdurub elя иш tяшkиl etmяk lazыmdыr kи, alи mяktяbи bиtиrяn
mцddяtя mяzunlar mцstяqиl ишlяmяk bacarыьыnыn lazыmи sяvиyyяsиnя yиyя-
lяnsиnlяr.
B.Q.Ananyev hesab edиr kи, tяlяbяlиk dюvrц tяhsиl almaq vя hяr hansы
peшяyя yиyяlяnmяk цчцn яn яlverишlи dюvrdцr. “Иnsana gяnclиk vя tяlяbяlиk
dюvrцnцn mцsbяt vя mяnfи cяhяtlяrиnи nяzяrя alaraq шяxsиyyяtиnи, maraqla-
rыnы, hяyat tяrzиnи formalaшdыrmaqda kюmяk olunarsa, o gяlяcяkdя юz tale-
yиnи hяll edя vя hяyatda lazыm olan dиgяr bacarыqlarы formalaшdыra bиlяr”.
Bu dюvrdя шяxsиyyяtиn цmumи иnkишafыnы qabaqlayan mцxtяlиf bacarыqlarыn
fяal иnkишafы qeyd olunur(5).
Alи mяktяbя qяbul olan gяncиn юz gцcцnя, gяlяcяyиnя иnam hиssи mюh-
kяmlяnиr. Tяlяbяlиk dюvrцndя gяnclяrиn bиr sыra potensиal иmkanlarы цzя чы-
xыr vя иnkишaf edиr. Bu zaman uьur qazanmaq цчцn qavrama, tяsяvvцr, tя-
xяyyцl, иdrak maraьы, tяnqиdи tяfяkkцrцn vя s. kиmи keyfиyyяtlяrиn olmasы
яsas amиldиr.
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
203
Pedaqojи-psиxolojи fяnlяrиn юyrяnиlmяsи prosesиndя uьur qazanmaq цчцn
tяlяbя genиш иfadя olunmuш шиfahи иntellektя, zяngиn sюz ehtиyatыna, nиtqя,
mцcяrrяd maraьa malиk olmalыdыr.
B.Q.Ananyev keчиrdиyи tяcrцbяlяr яsasыnda mцяyyяn etmишdиr kи, иdrak
fяallыьыnыn, sabиt vя davamlы dиqqяtиn, tяxяyyцl vя yaddaшыn яn yцksяk иn-
kишafы (46,8%)18-22 yaш arasыna, yяnи mяhz tяlяbяlиk dюvrцnя tяsadцf edиr.
Bu dюvrdя шяxsиyyяt, onun, davranыш tяrzи formalaшыr. Bu zaman яksяr tяlя-
bяlяr qarшыlarыnda mцhцm mяqsяdlяr qoyurlar (5). Bununla яlaqяdar tяlя-
bяlяrиn mцstяqиl ишиnиn tяшkиlи prosesиndя юzцnцtяhsиl vя юzцnцtяrbиyя mяsя-
lяlяrи юn plana чяkиlиr. Tяlяbяlяrиn psиxologиyasыnыn hяr иl dяyишdиyиnи nяzя-
rя alaraq mцstяqиllиyиn tяшkиlиndя onlarыn psиxolojи durumunu nяzяrя almaq
vacиb mяsяlяdиr.
Tяlяbяlиk dюvrцndя шяxsиyyяtlяrarasы mцnasиbяtlяrdя dя mцhцm dяyи-
шиklиklяr baш verиr. Bu yaш dюvrцndя qarшыlыqlы anlaшma, empatиya, xeyиrxah
mцnasиbяt, tolerantlыq, etиbarlыlыьa da tяlяbat artыr. Hяmyaшыdlarla цnsиyyяt
xцsusи яhяmиyyяt kяsb edиr vя шяxsиyyяtиn иnkишafыnыn aparыcы faktorlarыna
чevrиlиr.
V.S.Иlиn (7) tяlиm prosesиnиn sяmяrяsиnиn, mяnяvи vя psиxи saьlamlыьыn
bиlavasиtя tяlяbяlяrиn yenи шяraиtя uyьunlaшmasыndan asыlы olduьunu mцяy-
yяn etmишdиr. Tяlиm fяalиyyяtиnя uyьunlaшma иdrak metodlarыna yиyяlяnmя-
dяn, dяrk etmя dяyяrlяrиnиn dцzgцn иstиqamяtlяnmяsиndяn asыlыdыr. Adяt
edиlmиш mцhиtиn dяyишmяsи, tяlиm nяtиcяlяrиnиn qяnaяtbяxш olmamaьы, шяx-
sиyyяtlяr arasы mцnasиbяtlяrиn, qrupda arzu olunan statusun яldя edиlmя-
mяsи, dцzgцn peшя seчиmиndяn narahatlыq vя s. mяsяlяlяrиn kяskиnlяшmяsи
kиmи amиllяr stressя, яsяb gяrgиnlиyиnя, yorьunluьa sяbяb olur, psиxиkada
cиddи pozuntulara, aqressиv davranышa gяtиrиb чыxarыr. Bu yenиdяnqurma
proseslяrи alи sиnиr sиstemиnиn xцsusиyyяtlяrи иlя baьlыdыr. Bununla яlaqяdar
mцstяqиl ишиn tяшkиlи prosesиndя hяr bиr tяlяbяnиn fяrdи xцsusиyyяtlяrиnиn
mцяllиm tяrяfиndяn юyrяnиlmяsи vacиb amиllяrdяn bиrиdиr. Bu mяlumat tяlя-
bяnиn yenи fяalиyyяt nюvцnя vя eynи zamanda цnsиyyяt mцhиtиnя cяlb olun-
masыnы, fяalиyyяtиn psиxolojи komfort шяraиtиndя hяyata keчmяsиnи tяmиn
edиr.
Alи tяhsиlя yиyяlяnmя prosesиndя tяlяbяlяrиn mцstяqиl ишиnиn яhяmиyyяtи-
nиn artmasы bцtцn alи mяktяblяr цчцn davamlы tendensиyadыr. Gяnc mцtя-
xяssиsя gяlяcяk fяalиyyяtиndя lazыm olan bиlиk, bacarыq vя vяrdишlяr: tяhlиl
etmяk, sиntez etmяk, hadиsяlяrи qиymяtlяndиrmяk vя s. yalnыz mцstяqиl иш
prosesиndя formalaшыr. Tяlяbяlяrиn mцstяqиl иши alи mяktяbи mцvяffяqиyyяtlя
bиtиrmяyиn яsas шяrtlяrиndяndиr, o, иmtahan, mцhazиrя, semиnar kиmи bяra-
bяr hцquqlu tяlиm mяшьяlяsиdиr vя eynи zamanda dяrsdяn kяnar vaxtda
mцxtяlиf tяlиm tapшыrыqlarыnыn reallaшmasы иlя hяyata keчиrиlиr. Bununla yana-
шы audиtorиya mяшьяlяlяrиnиn sяmяrяsи tяlяbяlяrиn mцstяqиl иdrak-tяlиm fяa-
lиyyяtиnиn necя tяшkиl olunmasыndan da чox asыlыdыr. “Иdrakи fяalиyyяtdя
mцstяqиllиk mяnиmsяnиlmиш bиlиklяrиn praktиkada sяmяrяlи tяtbиqиnи reallaш-
dыrыr. Ona gюrя kи, bu bиlиklяr tяfяkkцrdя xaos kиmи deyиl, mцяyyяn ardыcыl-
lыqla, mцstяqиl dцшцnmя yolu иlя “toplanmышdыr”. Fяallыq canlы mцшahиdя vя
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
204
mцcяrrяd tяfяkkцrlя praktиkanыn vяhdяtиndя, иdrakla fяalиyyяtиn dиalektи-
kasыnda tяzahцr edиr. Dяrketmяdя цmumи vяzиfяnи praktиka gюrцr” (4). Bu
fиkrя яsasяn demяk olar kи, tяlяbяlяrиn mцstяqиl иши nяzяrиyyяnиn tяcrцbяdя
tяtbиqиnя иmkan yaradыr vя яgяr bu иmkan tяcrцbя vasиtяsиlя tam reallaшыrsa
demяlи, mцstяqиl иш юz vяzиfяsиnи yerиnя yetиrmиш hesab olunur. Professor A.
Abbasov bu mяsяlяnи tяlиmdя шцurluluq prиnsиpи иlя яlaqяlяndиrяrяk hesab
edиr kи, “tяlиm o zaman sяmяrяlи olur kи, mяktяblиlяr (tяlяbяlяr - N.Z.) fяa-
lиyyяtиn subyektи olsunlar, иdrakи fяallыq gюstяrя bиlsиnlяr. Аlыnmыш bиlиklяrиn
tяcrцbяdя шцurlu vя mяqsяdyюnlц tяtbиqиnи bacarsыnlar” (1). Mцяllиm иlk
nюvbяdя tяlяbяlяrиn bиlиk vя bacarыqlarыnыn иlkиn sяvиyyяsиnи mцяyyяnlяш-
dиrmяlи, onlarы tяlиm mяqsяdlяrи, ona naиl olmaq vя nяzarяt yollarы иlя tanыш
etmяlиdиr.
Tяlяbя seчdиyи иxtиsasa daиr tяlиm proqramыnы юyrяnmяkdяn яvvяl mцs-
tяqиl ишlяmяyи юyrяnmяlи, mцstяqиl tяlиm fяalиyyяtиnиn mцvafиq metodиka vя
texnиkasыna yиyяlяnmяlиdиr. Bununla yanaшы mцstяqиl ишя gиrиш gяlяcяk иxtи-
sasa daиr konkret elmи problemиn qoyulmasы иlя dя tяmиn edиlя bиlяr. Prob-
lemиn belя qoyulmasы fяnn цzrя bиr sыra konkret mяsяlяlяrиn tяdqиqatыnы
tяxmиn edиr. Belя olan halda tяlяbя ardыcыl surяtdя bиr mяsяlяnиn юyrяnиl-
mяsиdяn dиgяrиnя keчиr, onda fяnn haqqыnda tam tяsяvvцr yaranыr vя o,
fяnnиn mяzmunu иlя tam tanыш olur. Bu иlk nюvbяdя pedaqojи-psиxolojи
fяnlяrиn tяdrиsи zamanы mцstяqиl ишиn planlaшdыrыlmasы vя tяшkиlи prosesиndя
reallaшыr, materиalыn яsaslы mяnиmsяnиlmяsиnи, peшя kompetensиyalarыnыn for-
malaшmasыnы nяzяrdя tutur. Mцstяqиl иш peшя kompetensиyasыnыn artыrыlmasы
иlя yanaшы юzцnц tяhsиl vя юzцnцtяrbиyяnи dя nяzяrdя tutur. R. Mahmudova
tяlяbяlяrиn mцstяqиl ишиnиn tяrbиyяvи tяsиrя malиk olmasыnы vurьulayыr. Mя-
sяlяyя яtraflы toxunaraq mцяllиf qeyd edиr kи, “elmlяrя yиyяlяnmя prosesи-
nиn юzц yaxшы tяrbиyя vasиtяsиdиr. Чцnkи zяhmяtя qatlaшmaq,... fиkrи yazыlы vя
шиfahи иfadя etmяk bacarыqlarыna, texnologиyalara yиyяlяnmя, dяqиqlиk, dиs-
kussиya vя mцbahиsя mяdяnиyyяtи, иcraчыlыq vя иш tяшkиlatчыlыьы vя s. bu pro-
sesdя, hяtta hиss edиlmяdяn tяlяbяnиn daшыdыьы шяxsиyyяt keyfиyyяtlяrиnя
чevrиlиr... TMИ tяlяbяnиn яmяk qabиlиyyяtиnиn, mяhsuldarlыq fяalиyyяtиnиn
artmasыna tяsиr gюstяrяn amиl kиmи dя dиqqяtи cяlb edиr” (3). Demяlи, tяlя-
bяlяrиn mцstяqиl иши gяlяcяk peшя fяalиyyяtиnя hazыrlыqla yanaшы tяlяbяnи tяr-
bиyя edиr vя bununla da mяnяvи tяrbиyяnиn яsas vяzиfяlяrиndяn olan sadяlиk
vя tяvazюkarlыьa aиd “gяnc nяsиldя юzцnц sadя aparmaq, mцvяffяqиyyяtиnя
gюrя yersиz юyцnmяmяk, yoldaшlыq vя dostluq tяrbиyяsи...bиr-bиrиnя kюmяk
gюstяrmяk vя s.” (2) keyfиyyяtlяrи formalaшdыrыr vя onun hяrtяrяflи шяxsиy-
yяt kиmи иnkишafыnы tяmиn edиr.
Mяqalяnиn aktuallыьы. Alи pedaqojи tяhsиlиn mяzmununun mцasиrlяшmя
vя иnteqrasиya proseslяrи, tяhsиl sahяsиndя yenи prиorиtetlяr, tяhsиlиn fяlsяfя-
sиnиn konsepsиyasыnыn dяyишmяsи alи tяhsиl mцяssиsяsиnиn stratejи иstиqamяtи-
nиn yenиdяn baxыlmasыnы nяzяrdя tutur.
Sosиal, fяlsяfи, pedaqojи-psиxolojи vя metodиk яdяbиyyatda peшя fяalиyyя-
tиndя юzцnцtяkmиllяшmяyя, юzцnцtяшkиlя vя юzцnциnkишafa qadиr olan mцtя-
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
205
xяssиs hazыrlыьы hяr zaman aktual mяsяlяlяrdяn olmuшdur.
Mяqalяnиn elmи yenиlиyи. Yцksяk peшяkarlыьa malиk mцtяxяssиs hazыrlыьы
mцasиr alи tяhsиl sиstemиnиn яsasыnы tяшkиl edиr. Azяrbaycanыn dцnya tяhsиl
sиstemиnя иnteqrasиyasы, mиllи tяhsиlиn mцasиrlяшmяsи “alи tяhsиlиn Avropa
mяkanы” Bolonиya bяyannamяsи kontekstиndя daиm юz цzяrиndя чalышan,
bиlиklяrиnи genишlяndиrяn vя tяzяlяyяn mцtяxяssиsиn formalaшmasыnы nяzяrdя
tutur.
Mяqalяnиn praktиk яhяmиyyяtи vя tяtbиqи. Belяlиklя, tяlяbяlяrиn mцstяqиl
иши yalnыz mцяllиm fяalиyyяtиnиn yaradыcы tяшkиlи prosesиndя hяqиqи fayda ve-
rя bиlяr. Mцяllиm tяlяbяlяrиn иxtиsaslarыna daиr dяrиn vя genиш sahяlяrиn юy-
rяnиlmяsи цчцn mцxtяlиf tяlиm vя tяlиmdяnkяnar fяalиyyяtlяrиnи tяшkиlи etmя-
lи, юyrяnиlяn mюvzunun hцdudlarыndan kяnara чыxmaq tяlяbatы vя иmkanы
yaratmalы, daиm tяhsиl almaьa vя юzцnциnkишafa maraq artыraraq yaradыcы
keyfиyyяtlяrиn formalaшmasыnы tяmиn etmяlиdиr. Belя olan halda gяlяcяk
mцtяxяssиslяrиn иdrak-tяlиm vя юzцnцtяhsиl fяalиyyяtи problemи hяm nяzяrи
hяm dя praktиk cяhяtdяn hяllиnи tapa bиlяr.
Яdяbиyyat
1.
Abbasov A. Pedaqogиka: Orta иxtиsas mяktяblяrи цчцn dяrs vяsaиtи.
Bakы: Mцtяrcиm, 2013.
2.
Abbasov A., Яlиzadя H. Pedaqogиka: Alи mяktяblяr цчцn dяrs
vяsaиtи. Bakы: Renessans, 2000.
3.
Mahmudova R. Alи mяktяbdя tяlяbя mцstяqиl ишиnиn иmkanlarы vя
yollarы. Metodиk vяsaиt. Bakы: Чaшыoьlu, 2005.
4.
Talыbov Y.R., Я.A. Aьayev, И.N. Иsayev, A.И. Emиnov. Pedaqogиka:
Alи pedaqojи mяktяblяr цчцn dяrs vяsaиtи. Bakы: Maarиf, 1993.
5.
Ананьев Б.Г. К психофизиологии студенческого возраста / Совре-
менные психолого-педагогические проблемы высшей школы / Под. ред.
Б.Г. Ананьева, Н.В. Кузьминой.
6.
Выготский Л.С. Избранные педагогические исследования. М.: Изд-
во АПН РСФСР, 1956.
7.
Ильин В.С. О повышении системности в педагогической подготов-
ке студентов к работе в школе / Современные задачи общеобразователь-
ной школы и проблемы подготовки педагогических кадров: Сб. науч. тр.
АПН СССР НИИ общей педагогики. М., 1978.
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
206
Н. Зейналова
Психологические основы организации
самостоятельной работы студентов
Резюме
Статья посвящена актуальной проблеме современного образования-
организации самостоятельной работы студентов. Исследованы психологи-
ческие факторы, способствующие эффективности этой работы и подробно
описывается влияние самостоятельной работы на развитие личных кА-
честв студентов и их профессиональное формирование.
N. Zeynalova
Psychologиcal basиs of organиzatиon
of students’ иndependent work
Summary
The paper studиes one of the most actual problems of modern
educatиon-organиzatиon of students’ иndependent work. Also, psychologиcal
factors, иnfluencиng the effectиveness of thиs work; and a detaиled
descrиptиon of the иmpact of an иndependent work on the development of
students’ personal features and theиr professиonal development are
consиdered иn the artиcle.
Редаксийайа дахил олуб: 27.05.2014
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
207
Tükənmə sindromu
Heyran Zeynalova,
ADU–nun müəllimi
e-mail:heyranzeynalova@mail.ru
Rəyçilər: psix.ü.f.d., dos.U.M.Qəzvini,
psix.ü.f.d., dos.C.Q.Alıyev
Açar sözlər: tükənmişlik sindomu, iş stressi, apatiya, gender xüsusiyyətləri
Ключевые слова:
прогар, стресс на работе, апатия, гендерные харак-
теристики
Key words:
burnout, job stress, apathy, gender characteristics
Hər bir gözəllikdə pislik axtaranlar korlanmış insanlardır, bu, günahdır.
Hər bir gözəllikdə onun yüksək mənasını görənlər mədəni insanlardır. Əsl
insan isə gözəllikdə elə gözəlliyi görməyi bacaranlardır. (Oskar Uayld)
Hər gün olduğu kimi, bu səhər də işə getmək üçün yuxudan güclə oyan-
dınız. Yenə özünüzü sanki heç yatmamış, dincəlməmiş kimi hiss edirsiniz. İşə
getmək məcburiyyətindəsiniz, amma qolunuzu belə yataqdan qaldıra bilmirsi-
niz. Nə geyinmək, nə də səhər yeməyini yemək könlünüzdən keçir. Hətta əl-
üzünüzü də yumaq istəmirsiniz. Uzandığınız çarpayıdan nəzəriniz saatın əqrəb-
lərinə dikilir, saniyələrin sürətlə keçdiyini görür və ürəyiniz daha da sıxılmağa
başlayır. Əlinizə keçən ən rahat paltarınızı geyinir, qapıdan çıxır və heç kimin
üzünü belə görmək istəmirsiniz. Özünüzü yorğun, əsəbi, çarəsiz, bədbəxt hiss
edirsiniz və s. Əgər bu sadaladığımız halların çoxu sizin də həyatınızda baş ve-
rirsə, tez-tez baş ağrılarınız, işə, yaxud da harasa gedərkən yol boyunca addım-
larınızın sizi geri apardığını hiss edirsinizsə, çox təəssüf, siz artıq bu sindroma
tutulmusunuz…
Tükənmişlik сindromu ilk dəfə 1974-cü ildə psixoloq Herbert Freudenber-
ger tərəfindən, "uzun dövrlü qarşılanmamış iş stresinə bağlı olaraq, romantik
və fiziki enerji tükənməsi ilə xarakterizə patoloji vəziyyət" olaraq təyin olun-
muşdur. Ruhi xəstəlik hesab olunmayan bu sindrom artıq Dünya Sağlamlıq
Təşkilatı tərəfindən "Xəstəliklər və sağlamlıq problemlərinin Beynəlxalq statis-
tik Təsnifatına (ICD-10)" daxil edilib. Son zamanlarda özünüzü davamlı bəd-
bəxt, narahat, yorğun hiss edirsinizsə, çox tez əsəbiləşirsinizsə, həyatdan zövq
ala bilmirsinizsə, səhərlər işə getmək sizə çətin gəlir, hətta işə getməmək üçün
bəhanələr tapmağa çalışırsınızsa, işinizə olan motivasiyanızı itirmişsinizsə eh-
tiyatlı olun, demək bu sindrom artıq sizdə başlamış hesab olunur.
Özünü hər gün narahat və yorğun hiss edənlər, tez əsəbləşənlər, həyatdan
və işdən zövq ala bilməyənlər adətən "Tükənmişlik Sindromu" keçirirlər. Bə-
zilərində isə romantik və zehni problemlər, baş ağrıları, ürəkbulanma, əzələ
krampları, bel ağrısı, yuxu pozulmaları olur. Bütün bu əlamətlər depressiya hal-
larının irəliləmiş formasıdır və günümüzdə bir çox insanın qarşılaşdığı prob-
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
Dostları ilə paylaş: |