183
viyyəsinə qaldırmaq, onun səmərə və keyfiyyətini yüksəltmək üçün mövcud
olan çox böyük inteqrasiya imkanlarından yaradıcı və səmərəli surətdə istifadə
etmək zərurəti meydana çıxır. Biotexnologiya fənnini tədris edən müəllim nəzə-
rə almalıdır ki, bakalavrиат pilləsində təhsil alan, biologiya müəllimliyi ixtisası-
na yiyələnən tələbələr başqa qohum fənləri də öyrənməlidirlər. bunun üçün
müəllim inteqrasiya olunmuş, mürəkkəb və kompleks fənləri tədris edən zaman
qohum fənlərdən dayaq kimi istifadə etdikdə, məqsədyönlü mühazirələr oxu-
duqda, seminar məşğələlərini və praktik işləri bu tələblərə müvafiq şəkildə təş-
kil etdikdə daha yaxşı səmərə verir.
―Zülali yem məhsullarının biotexnoloji istehsalı‖ mövzusunda mühazirə
mətni üzərində işləyən zaman müəllim ―Üzvi kimya‖, ―Biokimya‖, ―Bioüzvi
kimya‖ fənlərinin inteqrasiyasından istifadə etdikdə daha dolğun elmi məlumat-
lar verdikdə tələbələr mövzunu yaxşı mənimsəyirlər.
Qeyd etmək lazımdır ki, zülal iri molekullu təbii polimer olub aminturşular-
dan qurulmuşdur. Orqanizmlərdə əvvəlcə aminturşular, sonra isə bunlardan
zülallar sintez olunur. Aminturşular haqqında məlumat verən zaman müəllim
―təbii‖, ―süni‖ və ―sintetik‖ anlayışlarına aydınlıq gətirməlidir. Elmə məlum
olan və zülalların tərkibində rast gəlinən 20 amin turşusunun bir neçəsini insan
və heyvan orqanizmləri sintez edə bilmir. Bunlar əvəz olunmayan aminturşular
adlanır, arzaq və yemin tərkibində bunlara təsadüf olunmur. Belə hallarda çatış-
mayan aminturşular heyvanların yeminə və insanların ərzaq məhsullarına əlavə
olunur. Tələbələrə izah olunmalıdır ki, aminturşular kimyəvi sintez üsulundan
başqa, zülalların hidrolizindən də alınır. Lakin heyvan orqanizmində, göbələk
və mikroorqanizmlərdə sintez olunan amin turşuları həm iqtisadi və həm də
ekoloji cəhətdən çox səmərəlidir. Bütün mikroorqanizmlər sərbəst amin turşu-
ları sintez etməyə qabildirlər.
Aminturşular haqqında tələbələrə bir sıra zəruri bilikləri verdikdən sonra
müəllim zülalların həyat üçün əvəzsiz maddə olmasını, onu heç nə ilə əvəz et-
məyin mümkün olmadığını qeyd edir.
Müəllim mühazirəsində qeyd edir ki, müasir dövrdə bəşəriyyət aşağıda gös-
tərilən problemlərlə qarşılaşmışdır:
1. Planetin əhalisinin maddi nemətlərlə təminatı;
2. Ekoloji böhran vəziyyətinin aradan qaldırılması;
3. Əhalinin enerji daşıyıcıları ilə təminatı;
4. Bəşəriyyətə və təbiətə qənim kəsilən müharibələrin qarşısının alınması
problemi və s.
Göstərilən qlobal miqyaslı problemləri yalnız elmin və insan zəkasının kö-
məyi ilə aradan qaldırmaq mümkündür.
Apardığımız tədqiqatlardan belə nəticəyə gəlmək olar ki, tədrisi çətin olan,
inteqrasiya etmiş və mürəkkəb elm sahəsi olan Biotexnologiyanın tədrisində
çox böyük inteqrativ təlim imkanları vardır. Müstəqil respublikamızın iqtisadi
qüdrətini artırmaq, elm və təhsil sahəsində qarşıya qoyulmuş strateji əhəmiy-
yətli vəzifələri yerinə yetirmək üçün bütün imkanlardan istifadə olunmalıdır.
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
184
Məqalənin aktuallığı. İlk dəfə olaraq biotexnologiyanın əsasları fənninin
tədrisində inteqrativ təlim imkanları araşdırılmış, tədrisin səmərə və keyfiyyə-
tinin yüksəldilməsində məqsədyönlü mühazirələrin rolu aydınlaşdırılmışdır.
Müəllif əhalinin ərzaqla təminatının ödənilməsi kimi qlobal problemlərin həl-
lində biotexnologiya elminin iqtisadi və ekoloji əhəmiyyətini aydınlaşdırmışdır.
Məqalənin elmi yeniliyi. Ekoloji böhran vəziyyətindən çıxmağın istiqa-
mətlərini, çirkab sularının və tullantıların biotexnoloji emalının istiqamətlərini
müəyyənləşdirmişdir.
Məqalənin praktik əhəmiyyəti və tətbiqi. Məqalə ali təhsilin bakalavr pil-
ləsində oxuyan tələbələr, ali məktəb müəllimləri, elmi işçilər üçün nəzərdə tu-
tulmuşdur.
Ədəbiyyat
1.
X.Q.Qənbərov, P.A.Abuşev, A.Ş.İbrahimov. Biotexnologiyanın əsasları.
Bakı: BDU-nun nəşri, 1994.
2.
R.Quliyev, К.Ağayeva. Genetika. Bakı: BDU-nun nəşri, 2002.
3.
S.F.Qarayev, P.Ş.Məmmədova. Biokimyanın əsasları. Bakı, 2002.
4.
H.Əliyev. Tibbi mikrobiologiyanın əsasları. Bakı, 1975.
5.
M.A.Axundov, A.S.İsmayılov. Genetika. Бакы: Maarif. 1981.
6.
V.Ağayeva, M.Rəhimova. Təhsildə tətbiq edilən innovasiyalar. Бакы:
Müəllim. 2010.
7.
Ə.H.İsmayılov, İ.Ə.İsmayılova. Üzvi kimya. I hissə: Dərslik. Бакы:
Maarif. 1998.
8.
E.K.Qasımov. Sitologiya: Dərslik. Bakı: Azərnəşr. 2006.
9.
P.Paşayev. Təbiət elmlərinin əlaqəli öyrənilməsi. Metodik vəsait. Bakı:
Maarif. 1977.
10.
Ганбаров Х.Г., Таги-заде З.А., Кулиева Н.А. Биотехнология. Баку,
2005;
А. Сафарова
Степень "Биотехнология" бакалавра в области
преподавания интегративные возможности обучения
Резюме
Стоящих перед человечеством в современном мире материальных благ
и предоставление этой статье способы удаления экологического кризиса,
экологического загрязнения окружающей среды посвящен очистки
биотехнологических методов .
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
185
A. Safarova
Bachelor's degree "Biotechnology" in teaching
integrative training opportunities
Summary
Facing humanity in the modern world of material goods and the provision of
this article, ways of removing the environmental crisis, environmental pollution
of the environment is dedicated to the purification of biotechnological methods
of.
Редаксийайа дахил олуб: 09.06.2014
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
186
Şagirdlərin milli-mənəvi dəyərlər əsasında tərbiyə
olunmasında disputların rolu
Könül Salıfova,
BQU –nun magistrantı
e-mail:
konul.salifova@mail.ru
Rəyçilər: p.ü.e.d., prof. L.N.Qasımova
p.ü.e.d., prof. A.N. Abbasov
Açar sözlər: tərbiyə, mövzu, şagird, tədbir, milli
Ключевые слова: воспитание, тема, студент, мероприятие, националь-
ный
Key words: civility, subject, student, celebrate, national
Böyüməkdə olan nəslin milli-mənəvi dəyərlər əsasında tərbiyə edilməsi gü-
nümüzün ən vacib və aktual problemlərindəndir. Mənəvi tərbiyə insanın mənə-
viyyatının, əxlaqının formalaşmasında mühüm rol oynayır. Mənəvi tərbiyə adi
fərd kimi dünyaya gələn insan əsl mənada şəxsiyyətə çevrilir. Burada genetik
keyfiyyətlər, sosial mühit və fitri qabiliyyətlər də mühüm amil kimi özünü gös-
tərir. Mənəvi kamillik шəxsiyyətin ən mühüm göstəricilərindəndir.
Milli-mənəvi dəyərlərin yaranması və formalaşnasının da özünəmaxsus xü-
susiyyətləri vardır. Onlar sivilizasiyanın yaranması və formalaşması ilə yanaşı
meydana gəlmiş və inkişaf etmişdir. Azərbaycanın bəzi zonalarında aparılmış
arxeoloji qazantılar bunu təsdiq edir. Məsələn, Qarabağ ərazisindəki Azıx ma-
ğarasında tapılmış ayı kəllələrindən bəzilərinin üzərində cızılmış işarələr ibtidai
insanlarda axirət dünyasına, totemlərə, heyvanlara inan kimi dini təsəvvürlərin
yaranmasından xəbər verir. Zaman keçdikcə bunlar zənginləşib inkişaf etmiş,
mənəvi dəyərlər kimi təşəkkül tapmışdır.
Azəri türklərinin – azərbaycanlıların tarixi adət-ənənləri, mənəvi dəyərləri
zəminində daha zəngin, kamil adət-ənənələlər, mənəvi dəyərlər formalaşmışdır.
Onlar yüksək əxlaqlılıq, mərdlilik, cəsarətlilik, əməksevərlik, alicənablılıq, sa-
dəlik, sadiqlilik, doğruçuluq, hümanistlik, qonaqpərvərlik, insanpərvərlik və s.
ibarətdir.
Azərbaycan xalqına məxsus mənəvi dəyərləri formalaşma xarakterinə, məz-
mun və mahiyyətinə görə müxtəlif qruplara bölmək olar: gendən gələn mənəvi
dəyərlər, alınıb milliləşdirilmiş mənəvi dəyərlər və ümumbəşəri xarakterli
milli-mənəvi dəyərlər. Gendən gələn milli-mənəvi dəyərlər uşaq hələ ana bət-
nində olarkən formalaşmağa başlayır və sonradan zaman–zaman kamilləşir.
Azərbaycan xalqına məxsus elə mənəvi dəyərlər vardırki, onlar həm də ümum-
bəşəri xarakter daşıyırlar. Bu mənəvi dəyərlər həm ümumbəşəri, həm də mənəvi
dəyərlərdir.
Azərbaycan xalqına mənəvi dəyərlərin öyrənilməsində şifahi xalq yaradıcı-
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
187
lığı nümunələri - nağıllar, dastanlar, atalar sözləri, nəğmələr, nəsihətlər və s.
cox qiymətli mənbələrdir. Ümumiyyətcə, ,,xalq pedaqogikası― adlandırılan bu
mənbələrdə xalqımızın mənəvi dəyərlərinə aid zəngin nümunələr vardır.
Şagirdlərin milli-mənəvi dəyərlər əsasında tərbiyə olunmasında məktəbdə
sinifdənkənar bir sıra tədbirlər kecirilir. Bunlara sinifdənkənar tədbirlər, bədii
əsərlərin müzakirəsi, disputların kecirilməsi və s. aiddir. Sinifdənkənar işlər bir-
birindən fərqli, zəngin forma, metod və priyomlara malikdir. Bunlardan biri də
şagirdlərlə aparılan disputlardır.
Disput latın sözü olub, mühakimə yürütmək, mübahisə etmək demekdir.
Disput müxtəlif mövzular üzrə canlı, sağlam mübahisələrdir. Burada mühaki-
mələr toqquşur, müxtəlif fikirlər tutuşdurulur. Məktəblərdə təşkil edilən müxtə-
lif məzmunlu disputlar şagirdlərin elmi dünyagörüşünün formalaşmasına və
zənginləşməsinə şərait yaradır. Disputlar tədris və tərbiyə işləri ilə uyğunlaş-
dırılmaıdır.
Disputlar şagirdləri düşündürməklə, fəallaşdırmaqla yanaşı, həm də onları
ölkəmizin tarixi ilə tanış edir, Vətən uğrunda mübarizəyə ruhlandırır, müxtəlif
fakt və hadisələri təhlil etməyə, mübahisələr aparmağa sövq edir. Burada şa-
girdlər müxtəlif əxlaqi kateqoriyalar haqqında öz fikirlərini sərbəst demeyə ça-
lışırlar disputlar yuxarı sinif şagirdlərində maraq yaradır, ətrafda baş verən ha-
disələrin gerçəkliyini dərk etməyə, əxlaq normalarını mənimsəməyə, mənəvi
ideyalara yiyələnməyə imkan verir. Disput iştirakçıların qabaqcadan bildiyi hər
hansı mövzu üzrə fikir birliyi yaratmaq məqsədi ilə müəyyənləşdirilmiş vaxtda
mütəşəkkil kecirilən fikir mübadiləsidir. Bu metod mürəkkəb olub, müəllimdən
yüksək peşəkarlıq tələb edir. Müəllim şagirdlərə fikirlərini toplamağa, cəmləş-
dirməyə, öz mövqeyini əsaslandırmağa kömək etməlidir. Disput müstəqil tədbir
kimi təşkil edilib keçirilə də bilər, hər hansı məşğələlərin tərkibində bir metod
kimi tətbiq edilə də bilər. Metod kimi disputun tətbiq sahəsi çoxdur: ondan şa-
girdlər və tələbələr, habelə valideynlər arasında da istifadə edilir. Bu səbəbdən
də disputun mövzusu müxtəlif ola bilər. Disputun səmərəsi ona hazırlığın səviy-
yəsindən asılı olur. Disputun mövzusu, keçirilmə vaxtı, müzakirəyə qoyulacaq
məsələ və ya sual, habelə müvafiq mənbələr barədə iştirakçılara xeyli əvvəl mə-
lumat verilir. Disputun belə mövzuları ola bilər: ,,Gözəllik ondur, doqquzu
dondur‖, ,,Bilikli adam kimə deyilir‖, ,,Gözəlliyi necə başa düşürsən‖ və s.
Zaman keçdikcə, dövr ötdükcə kecirilən disputların məzmunu zənginləşib
dəyişir. Ona görə də bir çox gənclərlə keçirilən disputlar məzmunca ehatəli ol-
duqda, onların səviyyəsinə uyğun gəldikdə şagirdlər üçün daha maraqlı olur.
Ama aparılan tədqiqatlar göstərirki, bəzi məktəblərimizdə nəinki disputların ke-
çirilməsinə, hətta tədbirlərin kecirilməsinə maraq azalıb. Buna baxmayaraq
müəllimlər, təşkilatçılar şagirdlərin marağına uyğun gəlməyən,bir-birini təkrar
edən disputlar kecirirlər. Onları maraqlandıran məsələ isə yalnız tərbiyə planın-
da nəzərə tutulan disputu keçirməkdir. Keyfiyyəti diqqət mərkəzində olmur.
Yəni formal xarakter daşıyıb heç bir məqsəd güdülmür. Ancaq kecirilən dis-
putlar məqsədə yönəlməli, içgüzarlıq səviyyə daşımalıdı. Disputların keçiril-
məsinə şagirdlər həvəslə qoşulmalı, özləri yaradıcı münasibət bəsləməlidi. Dis-
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
188
putun məqsədi aydın, tərbiyəvi imkanı real həyatla uzlaşarsa, o zaman faydalı
olar.
Disputun hazırlanması və kеçirilməsi prosesində disputun auditоriyasını, ki-
min üçün hazırlandığını müəyyən еtmək lazımdır.Disputun müvəffəqiyyəti
оnun mövzusundan asılıdır. Dəqiq, aydın, kоnkrеt ad böyük təşkilеdici əhəmiy-
yətə malikdir. Mövzunun adı mübahisə və оnda iştirak еtmək həvəsi dоğurmalı-
dır. Disputun maraqlı kеçməsi üçün böyük hazırlıq işi aparılmalıdır. Disputun
aparıcısı mövzunu dərindən bilməli, məsələni kəskin və maraqlı qоymağı ba-
carmalıdır. Hazırlıq işi mövzunun və оnun suallarının müəyyən еdilməsi ilə bit-
mir. Aparıcı disputa hazırlaşmaqda, оnda fəal iştirak еtməkdə çıxış edənlərə
kömək göstərməlidir. Hazırlıq prоsеsində təkcə disputun təşkilatçılarının çıхış-
larını dеyil, başqa çıхış еdənləri də hazırlamaq lazımdır. Təşkilati məsələləri
həll еtdikdən sоnra aparıcı giriş sözü söyləməlidir. Bu zaman müzakirəyə vеril-
miş mövzunun əhəmiyyəti, əsas suallar, müzakirənin ümumi istiqaməti göstəril-
məlidir. Giriş sözündə müzakirə еdilən prоblеm haqqında ziddiyyətli fikirlər оl-
duğunu söyləmək, охucuları mövzu və qoyulan suallar ətrafında çıхış еtməyə,
öz münasibətlərini bildirməyə cağırmaq lazımdır. Aparıcı sоn sözü ilə disputu
yеkunlaşdırır.
Disputların kecirilməsinin şagirdlər üçün əhəmiyyəti var. Disput şagirdlərin
dünyagörüşünü formalaşdırır, davranışını nizama salir, şüurlu fəaliyyətə təhrik
edir. Şagirdlərlə disput hazırlayarkən onların arzu və maraq aləmini, onları dü-
şündürən problemləri nəzərə almaq lazımdır.
Disputlar hazırlıq, keçirilmə, yekunlaşdırılma və praktik iş mərhələlərindən
ibarətdir. Hazırlıq mərhələsində şagirdlər disputun kecirilmə mərhələləri ilə ta-
nış olurlar. Daha sonra disputun mövzusu ilə əlaqədar şagirdlərə ədəbiyyat siya-
hısı verilir. Disputun ikinci mərhələsində tədbiri aparan şəxs problemin mahiy-
yəti barədə şagirdlərə məlumat verir. Üçüncü mərhələdə artıq disput yekunlaş-
dırılır. Dördüncü mərhələ əməli fəaliyyət mərhələsidir.
Disput həqiqətləri üzə çıxarır, şagirdlərdə öz əqidələrinə sadiq qalmağı vic-
danlarının formalaşdırmağı imkanını yaradır. Disputların düzgün gedişində
nəinki müəllimlər, hətta şagirdlərdə bir-biriləri ilə yaxından tanış olurlar.
Qaradağ rayonunun Lökbatan qəsəbəsinin 166 nomrəli məktəbin lV sinif
şagirdləri ilə apardığımız eksperimentin gedişinə nəzər salaq:
Disputu lV sinfin sinif rəhbəri Solmaz Amanova acdi.
-
Uşaqlar, bu gün sizinlə əvvəlcədən mövzusunu elan etdiyimiz adət -
ənənələrimizlə bağlı disput keçirəcəyik. Mövzu sizə aydındır. Bildirmək istəyi-
rəm ki, elimizdə, obamızda neçə-neçə gözəl adətlərimiz mövcud olmuş, lakin
onlar vaxtında mütəxəssislər tərəfindən toplanmadığından, öyrənilmədiyinddən
xalqın mənəvi ümumi sərvətinə çevrilə bilməmişdir. Odurki, sizin malik oldu-
ğunuz, o cümlədən,bizdən aldığınız məlumatlar yerlərdə adətlərin dirçəlməsinə,
yaрadılmasına köməklik edə bilər.
Indi isə söz sizindir, adət-ənənələrimizdən hansıları eşitmisiniz və bilirsiniz?
I şagird: - Adət-ənənlərimiz çoxdur. Evə qonaq gəlibsə, ona çprək vermə-
yincə, getməyə qoymazlar.
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
189
II şagird: - Hətta onlara evdən olanlardan pay da qoyarlar.
III şagird – Oturmaq üçün ən yaxşı yeri göstərərlər və ən yaxşı yorğan dö-
şəkləri açarlar.
IV şagird – toy adətlərimiz var. Toydan qabaq qohum-əqraba yığışıb evi tə-
mizləyərlər.
V şagird – Qız evinə elçiliyə ən nüfuzlu ağsaqqalı apararlar.
VI şagird – Yasla mərasimi ilə bağlı adətlərimiz var. Yasda bişən yeməkdən
ilk növbədə qonşulara , kasıblara ehsan kimi paylayarlar.
Müəllim : - adət- ənənəmizdə milli-mənəvi dəyərlərimizi seçə bilirsinizmi?
Ş - əlbəttə ki, adətlər milli-mənəvi dəyərlərimizdəndir. Ulu babalarımızın
nəsildən- nəsilə qoyub getdiyi yadigarlarıdır.
Müəllim – Uşaqlar, mənə elə gəlir ki, siz bizim adət-ənənlərimizin itməsinə
heç vaxt yol verməyəcəksiniz. Çünki, hiss etdim ki, onların həm də vurğunları-
sınız. Xalqı yaşadan həm də onun adət-ənənləridir.
Disputun sonunda şagirdlərin bir qismi mükafatlandırıldı. Daha sonra digər
məktəblərdə də eyni mövzu da disputlar aparıldı. Hər iki məktəbin şagirdlərinin
fikirlərindən məlum oldu ki, yaşadıqları diyarın adət-ənənələri onlara çox doğ-
madır.
Aparılan disputun əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, bir tərəfdən o şagirdlərə
xalqımızın adət-ənənlərini aşılayır, digər tərəfdən onların milli-mənəvi dəyərlər
əsasında tərbiyə olunmalarına kömək edirdi.
Ümumiyyətcə, disputlar müxtəlif mövzuda kecirilir. Şagirdlərin milli-mənə-
vi dəyərlər əsasında tərbiyə olunmasında adət ənənlərimizlə bağlı kecirilən dis-
putlar da xüsusi yer tutur. Şagirdlərə adət-ənənləri mənimsətmək üçün kecirilən
disputlar milli-mənəvi dəyərlər əsasında tərbiyənin səmərəsini artırır.
Məqalənin aktuallığı. Müasir dövrdə şagirdlərin milli-mənəvi dəyərlər əsa-
sında tərbiyə olunmasında məktəbdə sinifdənkənar bir sıra tədbirlər kecirilir.
Disputların kecirilməsinin şagirdlər üçün əhəmiyyəti var. Disput şagirdlərin
dünyagörüşünü formalaşdırır, davranışını nizama salir, онлары şüurlu fəaliyyətə
təhrik edir.
Məqalənin elmi yeniliyi. Tədqiqat zamanı aydın olur ki, disputların keçiril-
məsi həqiqətləri üzə çıxarır, şagirdlərdə öz əqidələrinə sadiq qalmağı, vicdanla-
rını formalaşdırmaг imkanını yaradır.
Məqalənin praktik əhəmiyyəti və tətbiqi. Tədqiqat zamani aparılan araş-
dırmalar onu göstərir ki, məktəblərdə keçirilən sinifdənkənar tədbirlər, disputlar
эянъ няслин xalqımızın milli-mənəvi dəyərləri əsasında tərbiyə olunmasında çox
mühüm vasitə olmağa yarayırlar.
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
190
Ədəbiyyat
1.
Asudə vaxt və mənəvi tərbiyə. Bakı: Azərnəşr, 1981, 290 s.
2.
Bayramov Ə.S. Etnik psixologiya məsələləri. Bakı: Elm və həyat. 1996,
202 s.
3.
Əliyev R. Şagird şəxsiyyətinin formalaşmasının etno-psixoloji əsasları.
Bakı: 2004. 270 s.
4.
Qasımova L.N. Məktəblilərin milli-mənəvi dəyərləri əsasında tərbiyəsi
təcrübəsindən. Bakı: Nurlan. 2004. 220 s.
К.Салыфова
Роль диспутов в воспитании учеников на основе
национально духовной ценности
Резюме
И так, в школе систематически проведенные внеурочные мероприятия,
диспуты служат очень важным способом в воспитании учеников на
основе национально духовной ценности.
K.Salifova
The role of disputes in the education of students of national
and spiritual values
Summary
Thus, the regular extracurricular events and disputs at schools serve to be
means of the upbringing of pupils on the basis of national and spiritual values.
Редаксийайа дахил олуб: 23.06.2014
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
191
Оху дярсляриндя щуманизм тярбийясинин
ашыланмасы йоллары
Мядиня Мяммядова,
БГУ-нун маgистранты
e-mail:
m.mammadova@yahoo.com
Ряйчиляр: п.ц.ф.д., дос. М.С. Казымов,
ф.ц.е.д., проф. И.Б.Казымов
Ачар сюзляр: щуманизм тярбийяси, инсан ляйагяти, тящсилин щуманистляшдирил-
мяси, оху мятнляри, щуманист щиссляр
Ключевые слова: гуманистическое воспитание, человеческое дос-
тоинство, гуманизация образования, тексты для чтения, чувство гуман-
ности
Key words: щumanistic education, human dignity, humanization of
education, reading texts, humanism.
«Щуманизм» термини латынcа щуманус сюзцндян олуб инсан демякдир.
Азярбайcан дилинин изащлы лцьятиндя бу сюзцн ики мянасы гейд олунуб: 1.Интибащ
дюврцнцн, инсан шяхсиййятинин азад инкишафы, феодализм вя католизм зянcириндян
азад олмасы принсипини елан етмиш мцтярягги щярякаты. 2.Инсан ляйагятиня щюр-
мят; инсанпярvярлик. Щуманизм идейалары вятяндашы да, сяняткары да щяйата вя
щягигятя тяряф чякир. (М. Ибращимов) (1, 404).
Щуманизм психолоjи анлайышдыр. Бу анлайыш шяхсиййятин яхлаги нормалары вя
мяняви дяйярляри иля шяртлянян системдир. Шяхсиййятин щуманизм тялябляри-
рящмдиллийи, хейирхащлыьы, гайьыкешлийи, башгаларынын гяминя, кядяриня шярик
чыхмасы, дара дцшянляри хилас едиб, ещтийаcы оланлара кюмяк эюстярмяйи, алиcя-
наблыьы, вятян вя миллят уьрунда фядакарлыьы, дцшмяня нифряти, она гаршы Аман-
сызлыьы-ваcиб идеал кими гябул едир.
Cямиййятдя, айры-айры коллективлярдя, тялим-тярбийя оcагларында щуманизм
тярбийяси инсанларын бир-бириня мцнасибяти нятиcясиндя формалашыр. Ялбяття, щу-
манизмин илк тямяли аилядя гойулур. Аиля цзвляри арасындакы гаршылыглы щюрмят,
ушаглара, йашлылара гайьы иля йанашмаг, бюйцк-кичик йерини билмяк, халгын, вятя-
нин хейриня файдалы ишляр эюрмяк азярбайcанлы аилялярдя инсани мцнасибятлярин
ясасында дурур.
Совет дювляти даьыландан сонра, мцстягиллик илляриндя тящсилдя баш верян йе-
ниликлярдян бири дя тящсилин щуманистляшдирилмяси мясяляси олду. 1996-1997-ъи
дярс илляри щятта «Тящсилин щуманистляшдирилмяси» или кими дя гейд олунду (2).
Бунунла баьлы олараг ибтидаи синифлярдя, оху вя ана дили дярсляриндя габагcыл
мцяллимляр юз ишлярини щуманист ясаслар цзяриндя гура билдиляр. Инди тялим-тярби-
йянин бцтцн сащяляри, демяк олар ки, щуманист щисслярля кюклянмишдир. Она эю-
ря ки, чаьдаш дюврдя мяктяблилярин, хцсусиля дя кичик йашлы шаэирдлярин шяхсий-
йятиня щюрмятля йанашмаг мцяллимин ян ваcиб вязифяляриндян бири кими гаршыда
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
Dostları ilə paylaş: |