Azяrbaycan Respublikasы Tяhsil Nazirliyi
Bakы Qыzlar Universiteti
Bakы Qыzlar Universitetinin
elmi яsяrlяri
№ 2 (18)
Bakы – 2014
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
2
Azяrbaycan Respublikasы Яdliyyя Nazirliyi
tяrяfindяn dюvlяt qeydiyyatы № 10/M – 4850
06 yanvar 2010-cu il
“Bakы Qыzlar Universitetinin elmi яsяrlяri”
Azяrbaycan Respublikasыnыn Prezidenti
yanыnda Ali Attestasiya Komissiyasы Rяyasяt
Heyяtinin 2012-ci il 6 iyul tarixli (protokol № 10-R)
qяrarыna яsasяn Azяrbaycan Respublikasыnda
dissertasiyalarыn яsas nяticяlяrinin dяrc
olunmasы tюvsiyя edilяn dюvri elmi
nяшrlяrin siyahыsыna daxil edilmiшdir.
“Elm” qяzeti, № 9-12 (1067-1070),
15 mart 2013-cц il
№ 2 (18), 2014
Bakы Qыzlar Universiteti
Elmi Шurasыnыn 7.ВЫ.2014-cц il
tarixli qяrarы ilя (protokol №11)
чap olunur
8
33
415
9952
415
PP
ISBN
БГУ – 2014
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
3
Редаксийа щейяти:
Аьарящим Рящимов
(ped.ц.е.д., проф.) Баш редактор
Акиф Аббасов (пед.ц.е.д.,проф.) Редактор
Гязянфяр Казымов (filol.ц.e.d., prof.)
Ябдцл Ялизадя
(pсихол.ü.e.d., prof.)
Məhərrəm Qasımlı (filol.ц.e.d., prof.)
Nizaməddin Şəmsizadə (filol.ц.e.d., prof.)
Ялизадя Яsэярли (filol.ц.e.d., prof.)
Тяййар Саламоьлу
(filol.ц.e.d., prof.)
Yavuz Akpinar (Türkiyə)
Abuzər Bağırov (filол.ü.f.d., Rusiya)
Щямдулла Асланов
(f-r.ü.e.d., prof.)
Ядалят Ахундов (f-r.ü.e.d., prof.)
Mehralı Yusifov (f-r.ü.e.d., prof.)
Тарих Достийев (t.ü.e.d., prof.)
Nərgiz Quliyeva (t.ü.e.d., prof.)
Anar İsgəndərov (t.ü.e.d., prof.)
Əlikram Tağıyev (fялсяфя ü.e.d., prof.)
Исфяндийар Новрузлу (психол.ü.e.d., prof.)
Интигам Ъябрайылов (ped.ц.е.д., проф.)
Fərrux Rüstəmov (ped.ц.е.д., проф.)
Исмайыл Казымов (filol.ц.e.d., prof.)
Низами Мяммядов (filol.ц.e.d., prof.)
Чинэиз Гарашарлы (filol.ц.e.d., prof.)
Ramiz Əliyev
(pсихол.ü.e.d., prof.)
Камал Камалов (б/м.) мясул катиб
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
4
FИLOLOGИYA ELMLЯRИ
Heydər Əliyevin nitqində girişlər və sonluqlar
Nağdəli Zamanov,
tibb elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosenti
ATU
e-mail: n.zamanov@mail.ru
Rəyçilər: t.ü.e.d., İ.M.Tahirov,
f.ü.f.d., dos. A.F.Miriyev
Açar sözlər: Heydər Əliyev, nitq, nitq mədəniyyəti, girişlər və sonluqlar
Ключевые слова: Гейдар Алиев, речь, культура речи, вступлений и
концовки
Key words: Heydar Aliyev, speech, speech culture, инторс анд ендинэс
Beynəlxalq Təşkilatlardakı nitqlərinin sonluqları çox vaxt tələblər şəklində
qoyulur, ―üz tutmaq‖ frazeologiyası ilə xahişlər olunur, ―təşəkkür etmək‖lə fi-
kir bitir:
ATƏT-in Lissabon Zirvə görüşündəki nitqin sonluğu bu qəbilədəndir:‖ Mən
ATƏT-in Lissabon Zirvə görüşünün iştirakçısı olan dövlət və hökumət başçıla-
rına üz tutub onlardan xahiş edirəm ki, Avropada sürəkli və viranedici regional
münaqişələrdən biri olan Ermənistan–Azərbaycan münaqışəsinin tezliklə ara-
dan qaldırılması üçün səylərini əsirgəməsinlər. Qitəmizdə sülh, sabitlik və xalq-
ların firavanlığı naminə bütün tədbirləri görmək bizim müqəddəs borcumuzdur.
Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm‖ (1,VIII c., с. 93. Bundan sonra istinadlar
cildlərin nömrəsi və səhifəsi ilə qeyd ediləcək).
Heydər Əliyev rəsmi görüşlərdə ən çox ―Xanımlar və cənablar‖ ifadəsinə
yer ayırırsa, Аzərbaycan ədəbiyyatına, mədəniyyətinə, musiqisinə həsr olunmuş
tədbirlərdə bu ifadələr dəyişir. Respublika sarayında məşhur müğənni və bəstə-
kar Müslüm Maqоmayevin yubiley gecəsindəki giriş araşdırılmağa layiq giriş-
lərdən hesab olunur. Bu poetik çalarla dolu nitq mədəniyyət xəzinəmizə düşə
biləcək incilərdəndir: ―Hörmətli dostlar, xanımalr və cənablar! Biz bu gün
Azərbaycanın zəngin mədəniyyətinin ən gözəl nümunələrindən, ən gözəl şaxə-
lərindən biri olan Müslüm Maqomayevin yaradıcılığı ilə, onun mahnıları, əsər-
ləri ilə yenidən görüşdük. Bu xalqımızın, ölkəmizin həyatında əlamətdar hadi-
sədir.
Ona görə də bu gün hamımız böyük sevgi və məhəbbətlə bu möhtəşəm salo-
na toplaşmışq. Bu salonda olanların hamısı böyük məhəbbət və ehtirasla Müs-
lüm Maqоmayevin mahnılarını dinləyir, onun səsini dinləyirlər‖.
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
5
Böyük natiq bu girişdə ―Hörmətli dostlar‖, xanımlar və cənablardan önə ke-
çirməklə auditoriyada dostların çoxluğuna işarə edir ki, bu bir daha dövlət baş-
çısı kimi Heydər Əliyevin mədəniyyətimizə olan sevgisinin təzahürüdür. Dost
sözünə qiymət qoyan dinləyicilər ilk cümlədən böyük natiqin nitq cazibəsinə
düşürlər. Sonra ən təsirli, səmimi ifadələrlə Müslüm Maqomayevin Azərbaycan
musiqi sənətində tutduğu yer auditoriyaya çatdırılır. Son iki cümlə isə təfəkkür
nitq əlaqəsi, bu əlaqələrdəki fəlsəfilik baxımından xüsusi maraq doğurur. Belə
ki, bu möhtəşəm salona toplaşmaq ―böyük sevgi və məhəbbətlə‖ müşayiət olu-
nursa, Maqomayevin mahnılarını dinləmək isə ―böyük məhəbbət və ehtirasla‖
əvəzlənir. Eləcə də mahnını dinləməklə səsi dinləməyin fərqli olduğunu, mahnı
və səsin dialektik vəhdətini ortaya qoyaraq auditoriyanı canlandırır.
Diplomatik xarakterli çıxışlarında da Heydər Əliyev nitqinin giriş və son-
luqları tədqiq olunmağa layiqdir. Ukraynanın milli müstəqillik günü münasibəti
ilə Ukraynanın Azərbaycandakı səfirliyinin təşkil etdiyi rəsmi qəbuldakı nitqdə
(22 avqust 1997-ci il, ―Gülüstan‖ sarayı) böyük natiq qəbul olunmuş ümümi iş-
lək diplomatik ifadələri işlətməklə yanaşı iki yerdə ―ən‖ qüvvətləndirici ədatı və
―Уkrayna xalqı‖ kimi anafora təkrarlarından istifadə edərək nitqin girişini yad-
daqalan edir. Auditoriyanın növbəti nitq mərhələlərinə marağını yüksəldir:
―Hörmətli cənab səfir! Möhtərəm xanımlar və cənablar! Sizi Ukraynanın milli
bayramı - müstəqillik günü münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm və müstəqil
dövlət quruculuğu yolunda Ukrayna xalqına ən xoş arzularımı yetirirəm. Ukray-
na Avropanın ən iri ölkəsidir. Ukrayna xalqı zəngin tarixə, gözəl ənənələrə ma-
likdir. Ukrayna xalqı ümumdünya sivilizasiyasına böyük töhfə vermişdir‖ (XII
c., s. 21). Sonluqda isə anaforalarla yanaşı özünəməxsus Heydər Əliyev sino-
nim cərgələri işə düşür: ―Ukrayna xalqına firavanlıq, xoşbəxtlik və uğurlar ar-
zulayıram. Ukrayna xalqına Azərbaycan xalqının səmimi salamlarını və xoş ar-
zularını yetirirəm. Dostum prezident Leonid Kuçmaya ən xoş arzularımı yeti-
rərək, ona səadət, Ukraynaya tərəqqi, əmin-amanlıq və müstəqillik, milli azad-
lıq yolunda yeni-yeni uğurlar diləyirəm. Sağ olun‖ (XII c., s.25).
Ölkənin problemləri ilə bağlı dövlət strukturları rəhbərlərinin iştirak etdiyi
müşavirələrdə Heydər Əliyev birbaşa mətləbə keçir, həllini gözləyən problem-
ləri sadalayır. Bu zaman məmurlar auditoriyası hansı çatışmazlıqlar və nöqsan-
ların sadalanacağını, xalq kütlələri isə prezidentin xalqın problemlərini çözəcə-
yini, konkret qərarlar verəcəyini sevinclə gözləyir. Natiq böyük uzaqgörənliklə
bu gözləntiləri duyur və auditoriyanı intizarda qoymur: ―Mən respublikanın so-
sial-iqtisadi problemləri ilə əlaqədar bəzi məsələləri müzakirə etmək üçün sizi
bu gün bu müşavirəyə dəvət etmişəm. Bugünkü müşavirə respublikada xüsusən
elektrik, su, qaz təchizatının, nəqliyyatın və kommunal təsərrüfatı sahələrinin işi
ilə əlaqədar hazırki vəziyyəti təhlil etmək və qarşıda duran vəzifələr haqqında
danışmaq məqsədi daşıyır‖.
Prezident sarayında nöqsanlar, çatışmazlıqlarla bağlı keçirilən müşavirələr-
də sonluqlarda ―təşəkkür edirəm‖, ―diqqətinizə görə minnətdaram‖, ―sağ olun‖
ifadələrinin yerini ―hər kəs öz məsuliyyətini hiss etməlidir‖, ―bu işlərlə ciddi
məşğul olmaq lazımdır‖ qətiyyətli ifadələri tutur. Prezident sarayında maliyyə
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
6
sistemində və əhalinin taxıl məhsulları ilə təcщizatında olan ciddi nöqsanların
aradan qaldırılmasına həsr olunmuş 8 dekabr 1993-cü il müşavirəsinin sonluğu
buna əyani misaldır: ―Bu gün fürsətdən istifadə edərək demək istəyirəm ki,
çörəyin və taxıl məhsullarının keyfiyyəti ilə əlaqədar əhalidən yenə də çoxlu
şikayət gəlir, narazılıqlar eşidilir. Əhalinin çörəklə təchizatının normal
səviyyədə olmaması haqqında Bakı şəhərində və ölkənin başqa bölgələrində
narazılıqlar var və bu barədə məlumatlar gəlir. Ona görə də icra hakimiyyəti
orqanlarına, müvafiq nazirliklərə tapşırılır ki, bu işlərlə ciddi məşğul olsunlar.
Bir daha təkrar edirəm ki, tapşırıqlar Nazirlər Kabinetinə, Baş nazirə, onun
müavinlərinə, hüquq mühafizə orqanlarına, müvafiq nazirliklərə və onların
rəhbərlərinə verilir. Bu işlərlə ciddi məşğul olmaq lazımdır. (I c., s. 276)".
Milli bayramlarda xalqın təbriki bədii frazeoloji ifadələrlə sonuclanır. Elə
həmin təbrikdə sonluq ―əhval-ruhiyyəsi diləmək‖, ―bağrına basmaq‖, ‖uğurlar
arzulamaq‖ frazeologiyalarla bəzənmiş olur: ―Bu şad bayram günlərində hər bi-
rinizi bağrıma basıram, sizə gözəl Novruz əhval-ruhiyyəsi diləyir, həyatınızda
və işlərinizdə uğurlar arzulayıram! Bayramınız mübarək olsun !‖
Dövlət bayramlarımıza həsr olunmuş təntənəli yığıncaqlarda Heydər Əliyev
nitqi yığcam, lakonik cümlələrlə başlayır, girişlər çox vaxt sinonim cərgələrlə
milyonların qəlbinə yol açır. ―Əziz həmvətənlər‖ ifadəsi ilə ölkə vətəndaşlarının
dilindən, dinindən, siyasi mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hamısını əhatə
edir. Bu ifadənin arxasınca ―bacılar və qardaşlar‖ deməklə auditoriyanın ona
doğmalığını dilinə gətirir. ―Xanımlar və cənablar‖ diplomatik bir ifadə olaraq
dövlət başçısının müraciətini təşkil edir. 27 may 1994-cü il Respublika sarayın-
da Azərbaycanın istiqlal bayramına - Respublika gününə həsr olunmuş təntənəli
yığıncaqdakı nitqdə olduğu kimi: ―Əziz həmvətənlər, bacılar və qardaşalar!
Hörmətli xanımlar, cənablar! Sizi Azərbaycanın Respublika günü, istiqlal
bayramı münasibətilə təbrik edirəm, sizə dözümlülük, nikbinlik, dövlətçiliyimi-
zin möhkəmlənməsi yollarında dönməzlik və inam, Azərbaycanın işıqlı gələcə-
yi naminə xoşbəxtlik və səadət arzulayıram‖ (II c., s. 5).
Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqının görkəmli şair və yazıçılarının, sənət
adamlarının yubiley və vidalaşma mərasimindəki nitqlərinin girişləri qəlbləri
riqqətə gətirən özünəməxsus frazeologiyalarla zəngindir. 24 iyun 1994-cü il il-
də xalq şairi Xəlil Rza Ulutürklə vidalaşma mərasimindəki çıxışda ―fədakar
mübariz‖, ―böyük vətəndaş‖ ifadələrи yerli-yerində işlənərək Xəlil Rza şəxsiy-
yətini xalqa bir daha tanıdır: ―Ağır dövrdə yaşayan Azərbaycan bu gün böyük
bir matəmə bürünmüşdür. XX əsrdə Azərbaycanın görkəmli simalarından biri
şair, yazıçı, filosof, alim, xalq azadlığı uğrunda fədakar mübariz, böyük vətən-
daş Xəlil Rzanı itirmişik. Bu, böyük itkidir. Son illər xalqımız faciələr içində
yaşayır. Lakin Xəlil Rza kimi şəxsiyyətlər, böyük insanlar xalqımızı daim ruh-
landırmış, mübarizəyə dəvət etmiş, milli azdalıq uğrunda öz mübarizəsi ilə nü-
munə göstərmişdir‖ (II c., s 36).
Belə vidalaşma mərasimlərinin sonluqları dini üslubun tələb etdiyi sadə,
məna yükü böyük cümlələrlə yekunlaşır: ―Allah rəhmət eləsin‖, ―başsağlığı ve-
rirəm‖, ―Allah səbir versin‖ və s. frazeologiyalar belə sonluqları bəzəyir: ―Mən
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
7
bu gün Xəlil Rzanın cənаzəsi qarşısında baş əyirəm. Allah ona rəhmət eləsin.
Mən onun ailəsinə başsağlığı verirəm. Bu böyük itki münasibətilə bütün Azər-
baycan xalqına başsağlığı verirəm. Başınız sağ olsun. Allah xalqımıza səbir ver-
sin. Allah Xəlil Rzaya rəhmət eləsin‖ (II c., s 37).
Ulu öndəri рespublikamızın gələcəyi olan uşaqların auditoriyasında da tez-
tez görürük. Bu auditoriyalardakı giriş nitqlərində bir qayğıkeş ata, bir ağsaqqal
baba müraciəti görür, sonluqlarda isə balalarına öyüd verən, onları gələcəyə ha-
zırlayan, onlara nikbinlik aşılayan dövlət başçısı nitqinin şahidi oluruq. 14 de-
kabr 1997-ci ildə Uşaqların Beynəlxalq Televiziya və Radio günü münasibətilə
―Уşaqlar dünyanın sevincidir‖ devizi altında keçirilən şənlikdəki çıxışın girişi
belə başlayır: ―Əziz uşaqlar, əziz balalar! Mən sizi - Müstəqil Azərbaycan Res-
publikasının bütün uşaqlarını bayram münasibətilə - Uşaqların Beynəlxalq Te-
leviziya və Radio günü münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm‖. Uşaqlarla olan bu
görüş müstəqil Azərbaycanın gələcəyinə yönələn, nikbinliklə, inamla dolu bir
nitqdir. Səmimi bir sonluqla qurtaran bu nitq uşaqların, valideynlərin yaddaşla-
rına həkk olunur. Цслуби fiqurlarla – anaforalarla ekspressivliyi yüksələn bu
nitq şifahi nitqin ən gözəl nümunələrindəndir:
―Azərbaycanın gözəl gələcəyi var, mən bunu görürəm və bunun uğrunda
mən həyatımı sərf etmişəm, bundan sonra da sərf edəcəyəm. Sizə görə, Azər-
baycanın gələcəyinə görə. Amma bilin ki, siz müstəqil Azərbaycanda yaşayırsı-
nız, siz azad Azərbaycanda yaşayırsınız. Siz müstəqil, azad Azərbaycan Res-
publikasının övladlarısınız. Siz bizim demokratik cəmiyyətimizin, demokratik
dövlətimizin gələcək qurucularısınız. Siz bizim işimizin davamçılarısınız. Biz
gələcəyi sizə tapşırırıq. Sizi ürəkdən bir daha təbrik edirəm. Sizi bağrıma bası-
ram, sizi öpürəm, sizə xoşbəxtlik arzulayıram. Sağ olun‖ (XIII c., s.395)
Heydər Əliyevi tez-tez peşə bayramlarını qeyd edən nazirlik əməkdaşlarının
təntənəli yığıncaqlarında görür, onun belə tədbirlərdə giriş nitqləri rəsmi xarak-
ter daşıyır, ―təbrik edirəm‖, ―uğurlar arzulayıram‖ frazeologiyaları ilə müşayiət
olunur. 28 mart 1998-ci ildə Azərbaycan Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi əməkdaş-
larının bir qrupu ilə Respublika sarayındakı görüş bu qəbildəndir: ―Hörmətli
dostlar!
Mən sizi – Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin əməkdaşlarını müstəqil Azər-
baycan Respublikasının milli təhlükəsizlik orqanları əməkdaşlarının peşə bayra-
mı günü münasibətilə bir daha təbrik edirəm. Azərbaycanın Milli Təhlükəsizlik
Nazirliyi sahəsində çalışan bütün vətəndaşlarımıza işlərində uğurlar arzulayı-
ram‖ (XV c., s. 109).
Təhlükəsizlik Nazirliyi əməkdaşlarının peşə bayramındakı nitqin sonluğu
hüquq-mühafizə orqanlarında işləyən, çalışan vətəndaşlarımıza örnəkdir. Məş-
hur bir kəlamla ―soyuq baş, hərarətli ürək, təmiz əllər‖ nitqini yekunlaşdıran
böyük natiq ―mənəvi saflıq‖, ―mənəvi paklıq‖ sinonimləri ilə nitqin ekspressiv-
liyini gücləndirərək nitqin analitik təfəkkürə malik auditoriya üçün yadda qal-
masını təmin edir, ―hərə özü üçün lazımi nəticələr çıxaracaqdır‖ deməklə onları
səfərbər edir: ―Vaxtilə belə bir məşhur kəlam var idi ki, soyuq baş, hərarətli
ürək, təmiz əllər olmalıdır. Bu kəlamın müəllifinin kim olub-olmamağından
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
8
asılı olmayaraq, müdrik sözlərdir. Mən arzu edirəm ki, bizim hüquq mühafizə
orqanlarında işləyən adamların həqiqətən yanan hərarətli ürəyi, düşünən başı
olsun və təmiz əlləri olsun. Biz, ümumiyyətlə, vətəndaşlarımızı və xüsusən hü-
quq mühafizə orqanlarında çalışan əməkdaşları bu tələblər əsasında tərbiyə et-
məliyik. Bir daha deyirəm, mənəvi saflıq, mənəvi paklıq ən əsas tələblərdən
biridir. Vətənə, xalqa sədaqət və mənəvi saflıq, bunlar bizim müvəffəqiyyətimi-
zin əsasıdır. Güman edirım ki, biz hüquq-mühafizə orqanlarında belə bir mühi-
tin, əhval-ruhiyyənin yaranmasına nail ola biləcəyik.
Mən sizə işlərinizdə uğurlar arzulayıram və ümidvar olduğumu bildirmık is-
təyirəm ki, bizim bugünkü görüşlərimizdən, bu danışıqlardan hərə özü üçün la-
zımi nəticə çıxaracaqdır. Sağ olun. Təşəkkür edirəm‖ (XV c., s. 126).
Xarici ölkələrə olan səfərlərində ulu öndər vaxt tapan kimi, imkan yaranan-
da аzərbaycanlılarla görüşməyə üstünlük verir. Bu zaman girişlər doğma olan
münasibət zəminində xüsusi salama ehtiyac duymur.
Diaspor təşkilatların yaranması yolunda əvəzsiz xidmətləri olan böyük na-
tiq onları səfirlik ətrafında birliyə çağırır. ―Əminəm ki‖ modal sözü ―yaxşı ün-
siyyət, əlaqə yaratmaq, birləşmək, həmrəy olmaq kimi‖ eləcə də ―bir-birinə kö-
mək etmək, dayaq olmaq ‖sinonimlərindən istifadə etməklə onlara diaspor təş-
kilatları yaratmaq yolunda tapşırıq verir: ―Mən arzu edirəm ki, bu hissiyyatlar
sizdə daha çox olsun. Əminəm ki, indi burada Azərbaycanın Ukraynadakı
səfirliyi ətrafında daha çox toplaşacaqsınız, bir-birinizlə daha yaxşı ünsiyyət,
əlaqə yaradacaqsınız, birləşəcəksiniz, həmrəy olacaqsınız, bir-birinizə kömək
edəcəksiniz, dayaq olacaqsınız. Eyni zamanda Azərbaycanın qayğıları ilə yaşa-
yacaqsınız.
Sağ olun. Sizə cansağlığı, xoşbəxtlik arzu edirəm‖ (IX c., s. 78-79).
Prezidentlik fяaliyyəti dövründə, eləcə də əski Sovetlər dövründə Heydər
Əliyev auditoriyalarından biri də tələbə auditoriyasıdır. Biz ulu öndəri gah
övaldları təhsil almaq şansına malik bir valideyn kimi, gah da Vətənimizə, рes-
publikamıza layiq milli kadr hazırlığını həyati məsələ kimi ortaya qoyan bir
müəllim kimi görürük. Tələbələrlə görüşlərdəki nitqlərin girişində tələbə adınа
laйiq olmağın böyük şərəf olduğundan danışılır, tələbələrин biliyi, zəkası təqdir
olunur, təhsil yollarında onlara uğular dilənir: ―Əziz tələbələr! Öncə sizin hamı-
nızı həyatınızda yeni böyük hadisə — Türkiyə Universitetlərinə qəbul olmanız
münasibətilə təbrik edirəm, sizə gələcək həyatınzda, ali təhsil almaqda uğurlar
arzulayıram. Hər bir gənc üçün ali məktəbdə təhsil almaq böyük xoşbəxtlikdir.
Şübhəsiz ki, bu hər kəsə müyəssər olmur. Ancaq siz öz biliyinizlə, öz zəkanızla
buna nail olmusunuz. Türkiyə universitetlərinə qəbul edilmisiniz və orada təhsil
almağa yola düşürsünüz. Mən sizə uğurlu yol arzulayıram‖ (I c., s.224).
Böyük natiqin tələbələrlə görüşünün sonluğu isə ümidlərlə, nikbinliklərlə
dolu, cümlədaxili məntiqi ardıcıllıqla müşayиət olunur: ‖Ümidvar olduğumu bil-
dirmək istəyirəm ki, Siz Azərbaycanı Türkiyədə layiqincə təmsil edəcək, ali
təhsil alacaq və qayıtdıqdan sonra vətənimizə, xalqımıza sədaqətlə, yorulma-
dan xidmət edəcəksiniz. Sağ olun, yaxşı yol!‖.
Dini mərasim və bayramlarda dini üslubun tələb etdiyi girişlər işə düşür. Bu
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
9
zaman Heydər Əliyev nitqi Rəhmli, Mərhəmətli Allahın adıyla başlayır. Bu mə-
rasim və ya bayramın mənası lakonik şəkildə auditoriyaya çatdırılır. Qurban
bayramı münasibəti ilə xalqa olan təbrikin girişi buna misaldır: ―Rəhmli, Mər-
həmətli Allahın adıyla! Allah-tаalanın dinimizi tamamlayıb mükəmməl etdiyi,
İslamı bir din kimi bizim üçün bəyənib seçdiyi bu əziz gündə bütün müsəlman
bacı və qardaşlarımızı ürəkdən təbrik edir, onlara can sağlığı və xoşbəxt həyat
arzulayıram‖. (I c., s.352).
Belə çıxışların sonluqları da sadə xalq dilindəki frazeologiyalarla, ədatlarla
bəzənərək dindarların qəlbinə yol tapır, islami dəyərlərimizi xalqa çatdırır:
―Mübarək Qurban bayram, adətən insanlar arasında umu-küsülərin, kin-küdurə-
tin aradan qaldırılması, yaxınların yad olunması, cəmiyyətdə mehribanlıq və
qardaşlıq tellərinin möhkəmləndirilməsi üçün ən gözəl münasibət olmuşdur.
Qoy bu ilki mübarək Qurban bayramı da müstəqil Azərbaycanımızın tərəqqisi
naminə milli həmrəyliyin daha da möhkəmləndirilməsinə xidmət etsin. Burada
işlədilən ―umu-küsü‖, ―kin-küdurət‖ izafət tərkibli mürəkkəb isimlər – xalq ru-
hundan qidalanaraq ―qoy‖ əmr ədatı ilə həmrəyliyimizin möhkəmlənməsinə
xidmət edir.
Dini bayramlardakı görüşlər ―Rəhmli, mərhəmətli Allahın adı ilə‖ başlayır.
Rəsmi işgüzar xarakterli «Cənablar və xanımlar» ifadəsinin yerini ―müsəlman
qardaş və bacılar‖ ifadəsi tutur: ―Rəhmli, mərhəmətli Allahın adı ilə!
Müqəddəs kitabımız Qurani-Kərimin nazil edildiyi mübarək Ramazan ayını
ləyaqətlə başa vurmuş bütün müsəlman qardaş və bacılarımızı Orucluq bayramı
münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm‖. Belə dini bayramlarda sonluqlar auditori-
yanın tərkibindən, görüşün keçirildiyi zamandan və məkandan, insanların ovqa-
tından asılı olaraq müxtəlif ola bilir: ―Bu əziz bayram günündə müqəddəs şəhid
ruhlarının narahat-narahat dolaşdığı Azərbaycanın hər bir övladına, dözümlü və
mətanətli xalqıma cansağlığı, Orucluq bayramında doğan xoş əhval-ruhiyyə,
əmin-amanlıq və xoşbəxtlik arzulayıram‖. Təkcə bu sonluğu ifadə edən cümlə
özündə yüksək bədiilik, fəlsəfəlik, eləcə də leksik zənginlik daşıyır. Təbrikin
1994-cü il 14 mart tarixinə düşdüyünü nəzərə alsaq, cəbhədə erməni işğalçıları
ilə qanlı döyüşlər getdiyinin fərqinə varsa, ―müqəddəs şəhid ruhlarının narahat-
narahat dolaşdığı Azərbaycan‖ ifadəsi aydınlaşır. ‖Hər bir övlad‖ və «dözümlü
və mətanətli xalq» dedikdə hissə və tamın vəhdəti fəlsəfəsi ortaya çıxır, elə bu-
radaca ―xoş əhval-ruhiyyə‖, ―xoşbəxtlik‖, ―əmin-amanlıq‖ kimi Heydər Əliye-
və məxsus sinonim cərgə sonluğu möhtəşəm edir (I. c., s. 297).
Azərbaycan xalqınıın görkəmli oğul və qızları ilə vidalaşma mərasimlərin-
dəki nitqlərin girişləri özünəməxsus frazeologiyalarla müşayиət olunur. 23 fev-
ral 1997-ci ildə Şəhriyar adına Mədəniyyət Mərkəzində görkəmli alim və icti-
mai xadim, akademik Ziya Bünyadovla vidalaşma mərasimindəki nitqin girişin-
də ―itki üz vermək‖, ―qəzəbin coşdurulması‖, ―matəmə qərq olmaq‖ kimi məi-
şət frazeologiyalarынdan istifadə olunur: ―Hörmətli bacılar, qardaşlar, əziz
həmvətənlər! İkinci gündür ki, Azərbaycan Respublikası, Azərbaycan xalqı
matəm içindədir. Xalqımıza böyük itki üz veribdir. Xalqımızın böyük oğlu Ziya
Bünyadovun vəhşicəsinə qətlə yetirilməsi hamımızı kədərləndirib, qəzəbimizi
Bakı Qızlar Universiteti
№2 Elmi əsərlər 2014
Dostları ilə paylaş: |