Azяrbaycan Respublikasы Tяhsil Nazirliyi Bakы Qыzlar Universiteti

 
 
208 
lemdir. Həddindən artıq iş yükü, proqramsız  iş şəraiti, marağa  uyğun olmayan 
işlərlə  məşğul  olmaq,  mümkünsüz  hesab  olunan  arzunu  reallaşdır-maq  istəyi, 
zamandan  düzgün  istifadə  etməmək  və  s.  tükənmə  sindromunun  yaranmasına 
səbəb olur.              
Ümumiyyətlə, tükənmə sindromunun mahiyyəti nədir? 
Araşdırmalara görə evdar qadınlar da daxil olmaqla, bir çox işgüzar insanlar 
bu sindromdan əziyyət çəkirlər. Əsasən isə işgüzar insanlar arasında müşahidə 
olunan yorğunluq, ümidsizlik, iş yerini tərk etmə və bu kimi hallarla xarakterizə 
olunur. Hətta bu sindrom iş yerini tərk etməkdən əlavə, ailədaxili problemlərə, 
psixosomatik  xəstəliklərə,  sipirtli  içki  və  siqarət  aludəçiliyinə,  eyni  zamanda 
yuxusuzluq, depressiya kimi ciddi problemlərə gətirib çıxara bilər. Bir sözlə, tü-
kənmə  sindromu  həyatın  çətin  tələbləri  qarşısında  insan  enerjisinin  mənəvi  və 
fiziki baxımdan tükənməsidir. 
Psixoloqlar tükənmə halının bir gecədə deyil, aylarla davam edən bir proses 
olduğunu və 4 mərhələdən keçdiyini qeyd edirlər. 
İlk  mərhələdə  insan  ağır  iş  yükü,  hədsiz  stress  və  çətin  tələblər  qarşısında 
qalır. İkinci mərhələdə fiziki və mənəvi yorğunluq baş verir. Getdikcə yorğun-
luq artıq xroniki hal alır və əvvəlki işlərini görə bilmək üçün daha çox enerji tə-
ləb olunur. Bununla da baş ağrıları, yuxusuzluq və digər şikayətlər meydana gə-
lir. Üçüncü mərhələdə işinə qarşı layeqdlik, mənfi münasibət yaranmaqla bəra-
bər özünü o işdə görmədiyini hiss edir. Sonuncu mərhələdə isə çarəsizlik, nifrət 
önə  çıxır.  İnsan  nəinki  özünü,  başqalarını  da  bəyənməməyə  başlayır.  Xroniki 
yorğunluq, baş ağrıları, yuxusuzluq getdikcə artır və o, dincəlməyə, nə isə əy-
ləncəli bir işlə məşğul olmağa çalışsa belə, heç bir faydası olmur.   
Burada cins faktoru xüsusilə qeyd olunmalıdır. Araşdırmalara görə qadınlar 
kişilərə nisbətən daha çox bundan əziyyət çəkirlər. Belə ki, kişi işdən evə gələn 
zaman  artıq  onun  üçün  iş,  həqiqətən  də,  bitmiş  olur.  Yəni  ev  işləri,  uşaqların 
bəslənməsi, dərsləri ilə məşğul olması və s. işlər həyat yoldaşı tərəfindən görül-
müş olur. Qadın isə işdən evə yorğun gəldiyi halda məişət qayğılarının da yükü-
nü çəkmiş olur. Yəni özünə yetərincə vaxt ayıra bilmədiyi, lazımınca həm mə-
nəvi, həm də fiziki baxımdan dincəlmədiyi üçün, bir növ, tükəndiyini hiss edir. 
Bu, təkcə iş yox, daima eyni işləri görmək, ailədə hamının bütün istəklərini qü-
sуrsuz şəkildə yerinə yetirməyə çalışan evdar qadınlarda da baş verir. 
Tükənmə sindromu ailəli qadınlarda 30-35 yaş arası, kişilərdə isə 40-45 yaş 
arasında daha çox rast gəlinir. 
Son  illərdə  tükənmə  sindromunun  yayılmasında  ciddi  bir  artım  müşahidə 
olunur.  Bu da ―nə qədər çox çalışsam, bir o qədər çox uğur əldə edə bilərəm‖ 
fikrinin  həyat  devizimizə  çevrilməsilə  bağlıdır.  İnsanlar  özlərinə  nəinki  lazımi 
vaxtı ayırmır, ö cümlədən, məsələn, idman salonlarına gedərkən də bunu bir ra-
hatlanmaq, dincəlmək xətrinə deyil, sadəcə idmanın da bir iş, bir öhdəlik oldu-
ğunu düşünərək edirlər.                                                                                           
Tükənmişlik Sindromu kimlərdə görülə bilər? Tükənmişlik Sindromu, sıx və 
stresli iş mühitində  bir çox insanın qarşılaşdığı bir  problemdir. Həm  fərdi həm  
də işə aid xüsusiyyətlər Tükənmişlik  sindro-muna  əsas  hazırlamaqdadır. Hər 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
209 
şeyi  mükəmməl  olaraq  etməyə  çalışan,  elas-tiklik    göstərə  bilməyən,  maraqlı  
və detallara  çox əhəmiyyət verən kəslərdə tükənmişlik  sindromu  daha sıx gö-
rülə bilər. 
―Tükənmişlik  sindromu‖nun  əlamətləri  nələrdir? 
Fiziki  tükənmişlik  əlamətləri - xroniki yorğunluq, gücsüzlük, enerji  itkisi, 
xəstəliklərə  daha  həssas  olma,  sıx  baş  ağrıları,  ürəkbulanma,  əzələ  krampları, 
bel  ağrısı, yuxu  pozulmaları kimi dəyişik  problem və şikayət-lərdən  ibarətdir. 
Romantik tükənmişlik sindromu - qarşılıqsız sevgi, hörmət və nəzakət,  yoldaş-
lıq  münasibətlərinin  azalması  zamanı  özünü  ümidsiz, dəstəksiz, etibar edil-
məyən bir şəxs kimi  hiss etmə  hallarında; çox vaxt  isə  evdə  gərginlik  və  da-
va-dalaşın, mənasız  müzakirələrin  artımı  və hirslilik, səbrsizlik, narahatlıq ki-
mi mənfi duygulanma hallarında özünü büruzə verir. 
Zehni tükənmişlik sindromu isə əsasən zehni və yaradıcı işlə həddindən artıq 
məşğul olan adamlarda özünü büruzə verir. Bu zaman özünə, istirahətinə və ət-
rafındakılarla münasibətlərinə vaxt ayıra bilməyən insanlarda artıq, öz işinə və 
onun nəticəsinə, ümumiyyətlə həyata qarşı inamsızlıq yaranır və nəticədə bəzən 
işi yarımçıq buraxma kimi davranışlar görülə bilər.   
Tükənmə sindromu ilə stress arasındakı fərq 
Tükənmə  sindromu  yaşayan  insanlarda  güclü  stress  halı  gözlənildiyi  halda 
əksinə stress yaşayan birisi bu sindroma tutulmaya da bilər. Həmçinin stressin 
əlamətləri daha  çox fiziki  əlamətlərlə müşahidə  olunur, lakin tükənmə sindro-
munda mənəvi durumlar olur. Eyni zamanda stresli insanlar daha səbrsiz, hipe-
raktiv  hərəkətlər  nümayiş  etdirirlər.  Tükənmə  sindromu  yaşayan  insanlar  isə 
özünü çarəsiz və hər hansı işi görmək üçün özlərində yetərincə güc tapmırlar. 
Tükənmə sindromu ilə depressiya arasındakı fərq 
Depressiya ilə tükənmə sindromunu çox zaman bir-biriylə qarışdırırlar.  Hər 
iki vəziyyət insan motivasiyasını azaldıb həyatdan zövq almasını əngəlləsə də, 
bunlar arasında önəmli fərqlər mövcuddur. Belə ki, depressiv vəziyyətdən qay-
naqlanan mənfi hisslər həyatın bütün sahələrinə (iş, ailə, sosial münasibətlər, di-
gər fəaliyyətlər və s.) yansısa da, tükənmə sindromu yalnız edilən işlə bağlıdır. 
Yəni iş şərtləri qaydasına salındıqda yaxşılaşma da müşahidə olunur. 
Tükənmə  sindromunun  qarşısını  almaq  üçün  ilk  olaraq  kiçik  addımlardan 
başlamaq olar. Məsələn, insan yarım saatı yalnız özünə sərf edə bilər. Bu müd-
dət ərzində qəhvə içə bilər, qəzet, kitab oxuya, daha sonra dostları ilə söhbətlə-
şə, bir sözlə, ruhunu dincəldən işlərlə məşğul ola bilər. Həftə sonlarını mənalı 
keçirmək, ən azı 2-3 həftədən bir həftə sonu tətilləri edə bilər. 
Tükənmə sindromundan yaxa qurtarmaq üçün isə insanın həyatına kənardan 
baxması lazımdır.  
Məqalənin  aktuallığı.  Bəzən  gərgin  iş  şəraiti,  xüsusilə,  insan-insan  tipli 
fəaliyyət sahələri şəxsiyyətdə müəyyən dərəcədə emosional  yorğunluq  yaradır. 
Bu  isə  insanın  işə  münasibətinə  və  məhsuldar  fəaliyyətinə  mənfi  təsir  edir. 
Psixoloji  tədqiqatlar  sübuta  yetirir  ki,  emosional  yorğunluq  şəxsiyyətin 
tipologiyasında  qeyri-adekvat  emosional  reaksiyalar  yaradır,  insanda  özündən 
narazılıq, ―küncə sıxılmaq‖, həyəcan və depressiya, peşəkar borcun zəifləməsi, 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
210 
emosional boşluq halları meydana çıxır. 
Məqalənin  elmi  yeniliyi.  Məqalədə  psixologiyada    tükənmişlik    sindromu  
və əlamətləri   verilir. 
Məqalənin  praktik  əhəmiyyəti  və  tədqiqi.  Məqalə  müəllimlərə  psixoloji 
xidmət işi sahəsində  yararlı  ola bilər. Pedaqoq peşəsi  professional  üzülmə sin-
dromunun  yaranmasına  görə  risk  qrupuna  daxildir.  Bu  pedaqoqların    profes-
sional əməyinin çox yüksək emosional gərginliyi ilə izah olunur.  Müəllim  və 
pedaqoqların fəaliyyətinə çoxlu sayda obyektiv və subyektiv амилляр təsir edir, 
bu isə onlarda güclü emosional gərginlik və stress yaradır.  
 
                                           Ədəbiyyat 
 
1.
 
Римма  Фѐдоровна  Теперик Как  не  сгореть  на  работе?  //  Журнал 
«Психология для руководителя», 2008, № 2. 
2.
 
Г.С.Абрамова, Ю.А.Юдчиц. Психология в медицине. М., 1998.   
3.  А.А.Реан,  Я.П.Коломинский.  Социальная  педагогическая  психоло-
гия. СПб: Прайм-Еврознак, 2008.  
4.  Christina  Maslach,  Susan  E.  Jackson The  measurement  of  experienced 
burnout (англ.) // Journal of Occupational Behaviour 
                                                 
 
                                                                                           Х. Зейналова 
Синдром выгорание 
 
Резюме 
 
Иногда жесткие условия работы, особенно в таких областях, как от че-
ловека  человеку  типа  личности,  который  создает  определенную  степень 
эмоциональной  усталости.  Этот  человек  и  его  работа  имеет  негативное 
влияние на производственную деятельность. Психологическое исследова-
ние  подтверждает,  что  эмоциональная  усталость,  недостаточное  типоло-
гия личности создает эмоциональные реакции, человеческий собственного 
недовольства,  "прижиматься  угол",  беспокойство  и  депрессию,  профес-
сииональный долг, снижении заболеваемости эмоциональных пространств 
возникнуть.
 
                                                                               
                                                                                                  
  

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
211 
H. Zeynalova 
Burnout syndrome 
 
Summary 
 
Sometimes tough working conditions, particularly in areas such as human to 
human  personality  type,  which  creates  a  certain  degree  of  emotional  fatigue. 
This  man  and  his  work  has  a  negative  impact  on  operations.  Psychological 
research  suggests  that  emotional  fatigue,  lack  of  personality  typology  creates 
emotional  reactions,  human  self-dissatisfaction,  "cuddle  corner",  anxiety  and 
depression, professional duty, reducing the incidence of emotional spaces arise. 
 
Редаксийайа дахил олуб: 06.06.2014
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
212 
Addиktиv davranышыn yaranma sяbяblяrи 
 
                                                                                   Yeganя  Mиkayыlova, 
                                                                                   BQU-nun mцяllиmи 
                                       е-маил: y_mиkaи[e-mail] 
                                                          
Rяyчиlяr: псих.ц.е.д., prof. И.M.Novruzlu, 
                Псих.ц.ф.д., dos. C.Q.Alыyev 
 
Aчar  sюzlяr:  asыlы  davranыш,  addиksиya, 
 
bиolojи  шяrtlяr,    sosиogenetиk 
amиllяr, xarakter яlamяtlяrи 
 
Ключевые   слова:    зависимость,  аддиксия,  биологические  условия  , 
социальные факторы , черты характера  
 
Key words: dependиng on the behavиor, addиctиon, bиologиcal condиtиons, 
sosиogenetиk factors, character  attrиbutes 
 
Addиktиv davranышыn yaranmasы vя иnkишafы prosesиnя bиolojи, psиxolojи vя 
sosиal  tяsиrlяr  gюstяrя  bиlяr.  Hяr  konkret  sиtuasиyada  mюvcud  olan  амилляр  
asыlы vяzиyyяtя meyиllиlиyиn yaranmasы rиskиnиn dяrяcяsиnи mцяyyяn edиr. 
Bиolojи иlkиn шяrtlяr dedиkdя, mяsяlяn, alkoqol addиksиyasыna nяzяr sala-
raq, problemи aydыnlaшdыraq. Mяlumdur kи, mцxtяlиf  tяsиrlяrя hяr bиr fяrd 
цчцn юzцnяmяxsus olan mцяyyяn reaksиya metodu mюvcuddur. Mцяyyяn-
lяшdиrиlmишdиr  kи,  яvvяldяn  alkoqola  psиxи  vяzиyyяtи  kяskиn  dяyишяn  maddя 
kиmи reaksиya gюstяrяn шяxslяr alkoqol addиksиyasыnыn иnkишafыna daha me-
yиllиdиr. Amerиka alиmlяrи, hяmчиnиn addиktиv davranышыn mцxtяlиf formalarы-
na иrsи keчяn genetиk meyиllиk amиlиnи  dя яlavя edиrlяr. 
Addиktиv davranышыn иnkишafыna tяsиr edяn sosиal amиllяr dedиkdя, cяmиy-
yяtиn dezиnteqrasиyasы, dяyишиklиklяrя vaxtыnda uyьunlaшmanыn mцmkцn ol-
mamasы, zaman keчdиkcя tяdrиcяn  dяyишиklиklяrиn artmasы nяzяrdя tutulur. 
Addиksиyalarыn yaranmasыnda bяzи sosиal амилляр bюyцk яhяmиyyяtя malиk-
dиr:  uшaq  yaшlarыnda  keчиrиlmиш  psиxи  зядяляр,  uшaqlar  цzяrиndя  zorakыlыq, 
uшaqlarыn  юzbaшыna  buraxыlmasы,  pedaqojи  baxыmsыzlыq  (pedaqojи  “yetиm-
lиk”), uшaqlara qayьы gюstяrиlmяmяsи  vя s. 
Psиxolojи amиllяrя fяrdи xцsusиyyяtlяr, hяyatыn mцxtяlиf dюvrlяrиndя ya-
шanmыш psиxolojи зядяляр  aиddиr. 
Addиktиv  pozuntularыn  formalaшmasыnda  aparыcы  rolu  иnsanыn  mцяyyяn
 
psиxolojи  xцsusиyyяtlяrи  oynayыr:  бющранлы  вязиййятляря  davam  gяtиrmяklя 
maskalanmыш  gцndяlиk hяyatda чяtиnlиklяrя davamlыlыьыn azalmasы; zahиrяn 
иfadя  olunan  domиnantlыqla  uyьunlaшan  gиzlи  tam  dяyяrя  malиk  olmama 
kompleksи;  dayanыqlы  emosиonal  ялагяляр  qarшыsыnda  qorxu  иlя  bиrgя  xarиcи 
sosиabellиk;  baшqalarыnы  gцnahlandыrmaq  sяylяrи;  qяrarlarыn  qяbul  edиlmя-
sиndя mяsulиyyяtdяn qaчmaq cяhdlяrи; davranышыn stereotиplиyи; asыlыlыq, hя-
yяcanlыlыq  vя  tяшvиш.  Addиksиya  цчцn  nяzarяtя  meyиllиlиk,  eqosentrиzm,  dц-

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
213 
шцncяnиn  dualиzmи,  problemlяrиn  olmamasыna  vя  hяr  шeyиn  yaxшы  olmasыna 
daиr yalan tяяssцrat yaratmaq иstяyи, rиgиdlиk, mяnяvи иnkишafыn dayanmasы 
xasdыr. 
Addиktиv  davranышыn  иnkишafыna  tяsиr  edяn  makrososиal  amиllяrя  cяmиy-
yяtиn  dezиnteqrasиyasы  vя  cяmиyyяtиn  bяzи  цzvlяrиnиn  uyьunlaшmaьa  qadиr 
olmadыqlarы  dяyишиklиklяrиn  artmasы  aиddиr.  Addиktиv  davranышa  sяbяb  olan 
mиkrososиal  amиllяr  arasыnda  fяrdи  reaksиyalarы,  цnsиyyяt  xцsusиyyяtlяrиnи, 
aиlяdaxиlи vя aиlяdяnkяnar tяsиrlяrи qeyd edиrlяr. Onlarыn tяsиrи hяm konst-
ruktиv  (шяxsиn  иnkишafыnы  dяstяklяyиr,  produktиv  цnsиyyяtя,  qarшыlыqlы  anlaш-
maya  kюmяk  edиr),  hяm  dя  destruktиv  (qorxuda,  gцnah  kompleksиndя  vя 
tam dяyяrя malиk olmamada cяmlяшиr) olur. 
Addиksиyalarыn иnkишafыna aиlя цzvlяrи arasыnda dяqиq sяrhяdlяrиn olma-
masы амили sяbяb olur, bu иsя юhdяlиklяr daиrяsиnиn qeyrи-mцяyyяnlиyиnя, ad-
dиktиv davranышыn kюmяyиlя mяsulиyyяtdяn uzaqlaшmaьa vя gцnah hиssиndяn 
azad olmaq sяylяrиnя gяtиrиr. Иnsan gцndяlиk hяyatыnda иstяnиlяn вязиййят-
дян psиxolojи rahatlыьa can atыr. Бu cяhd hяyata keчиrиlmяdиkdя иsя, bu vя 
ya dиgяr asыlыlыq yarana bиlяr. Demяk olar kи, bцtцn asыlыlыqlarыn яsasыnы real-
lыqdan uzaqlaшmaьa mцracияt etmя, шяxsиn юhdяsиndяn gяlя bиlmяdиyи шяx-
sиyyяtdaxиlи mцbahиsя vя ya zиddиyyяtlяr tяшkиl edиr. Bu sяbяblяrdяn yara-
nan  asыlыlыq шяxsиyyяtиn pozulmasыnы tяшkиl edиr.
 
Addиktиv davranышa aиd olan sиndromlar, hяmчиnиn kompulsиv davranыш 
adlandыrыlыr.  Kompulsиv  davranыш  dedиkdя  шяxs  tяrяfиndяn  чяtиnlиklя  иdarя 
olunan vя sonralar dиskomforta sяbяb olan иntensиv oyanma vя ya emosиo-
nal boшalma цчцn edиlяn davranыш vя ya hяrяkяt baшa dцшцlцr. Bu cцr davra-
nыш  patternlяrи  daxиlи  (dцшцncяlяr,  obrazlar,  hиsslяr)  vя  ya  xarиcи  (иш,  oyun) 
ola  bиlяr.  Kompulsиv  davranыш  qыsa  mцddяt  яrzиndя  шяxsиyyяtdaxиlи  prob-
lemlяrи hяll etmяdяn yaxшы яhval-ruhиyyяnи иmиtasиya etmяk иmkanыnы verиr. 
Bu cцr davranыш stressиn юhdяsиndяn gяlmяnиn yeganя цsulunu яks etdиrdиk-
dя, patolojи hesab edиlя bиlяr. 
Belяlиklя, иnsanlarda mцxtяlиf asыlыlыqlarыn yaranmasыnыn bиr чox sяbяblя-
rи  var.  Buraya  иnsan  шяxsиyyяtиnиn  иstиqamяtи,    psиxи  xяstяlиklяr  aиddиr.  Бu 
sяbяbdяn иnsan юzцnц baшqa цsulla reallaшdыra bиlmиr, spиrtlи ичkиlяrиn, nar-
kotиklяrиn qяbulu иlя шяnlиk vя  qeyrи-adи duyьular axtarыr. 
Яsяbи-psиxи  dayanыqsыzlыq,  xarakterиn  aksentuasиyalarы,  emansиpasиya 
reaksиyalarы  vя  yenиyetmя  yaшыnыn  dиgяr  xцsusиyyяtlяrи    addиktиv  davranышa 
tяhrиk edяn amиllяr hesab edиlиr. 
Bиr чox mцяllиf fяrdиn addиktиv davranышa meyиllиlиyиnи xarakterиn mцяy-
yяn  aksentuasиyalarы  иlя  baьlayыrlar  (hиpertиm,  qeyrи-sabиt,  konform,  иste-
roиd, epиleptoиd tиplяr). 
Xarakterиn, A.E. Lичkoya gюrя, aksentuasиya – иnsanыn psиxologиyasы vя 
davranышыnda normadan kяnara чыxmayan sapmalarыn mцшahиdя edиldиyи xa-
rakterиn ayrы-ayrы xцsusиyyяtlяrиnиn hяddиndяn artыq gцclяnmяsи demяkdиr. 
Aksentuasиya patologиya deyиl, xarakterиn “qabarыq” xцsusиyyяtlяrи hяmишя 
vя hяr yerdя иfadя olunmaya bиlяr.  
V.Шabalиna  яsas  mцddяalarы  aшaьыdakы  шяkиldя  olan  asыlы  davranыш  kon-

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
214 
sepsиyasыnы ишlяyиb hazыrlamышdыr: 
Asыlы davranыш иnsanыn hяr-hansы obyektя qarшы dяfedиlmяz иstяklя baьlы 
xarиcи hяrяkяtlяrи kиmи mцяyyяn edиlя bиlяr, yяnи psиxolojи asыlыlыqla шяrtlя-
nиr. 
Asыlыlыq obyektи bиr tяrяfdяn meyиllиlиyиn яsasыnda duran  tяlяbatыn юdя-
nиlmяsи vasиtяsи, dиgяr tяrяfdяn иsя  fяalиyyяtиn aparыcы motиvиdиr. 
Asыlы davranышыn formalaшmasыnыn mяnbяyи иnsan цчцn cяlbedиcи olan hяr 
hansы obyektя meyиllиlиkdиr. Obyektlя mцnasиbяtlяr иnkишaf etdиkcя meyиllи-
lиk artыq vя dяfedиlmяz hala gяlиr, bu иsя davranыш цzяrиndя nяzarяtиn иtиrиl-
mяsи иlя иfadя olunur
.  
Шяxsиyyяtlяrarasы  mцnasиbяtlяr  addиkt  цчцn  hяddиndяn  artыq  gюzlяnиl-
mяzdиr, ondan чox bюyцk sяy, emosиonal gцc, dцшцncя fяalиyyяtиnиn gяrgиn-
lиyиnи tяlяb edиr. 
 
Addиksиya – яn яsasы шяxsиyyяt problemиdиr. Asыlыlыq иmanыn иmkanlarыnы 
mяhdudlaшdыran vя onun юzцnц иnkишaf etdиrmяk qabиlиyyяtиnи kичиldяn kю-
lяlиk formasыdыr. 
Bиr sыra mцяllиflяr addиktиv  шяxsиyyяtиn  gedonиstиk tяnzиmlяnmя vя чя-
tиnlиklяrя zяиf davam gяtиrmяk bacarыьы, daиma yalan danышmaq, aradan чыx-
maьa sяy gюstяrmяk, mцtlяq olmamaq vя verdиyи sюzlяrиn цstцndя durma-
maq,  mяsulиyyяtdяn  uzaqlaшmaq,  qяrarlarыn  qяbul  edиlmяsиnиn  baшqalarы-
nыn  цzяrиndя  qoyulmasы  vя  bяhanяlяr  axtarmaq,  шцbhяlиlиk  vя  kцsяyяnlиk, 
яsasыnda  dяrиn  komplekslяrиn  durduьu  narahatlыq  vя  dяstяk  almaq  иstяyи 
kиmи xцsusиyyяtlяrиnи  qeyd edиrlяr.  
Belяlиklя, addиktиv шяxsиn davranышыnda яsasы reallыqdan uzaqlaшma sяyи, 
adи, юhdяlиklяrlя dolu “darыxdыrыcы” hяyat qarшыsыnda qorxu, юz davranышlarы-
na  gюrя  mяsulиyyяt  daшыya  bиlmяmяk  vя  hяtta  hяyatы  bahasыna  olan  emo-
sиonal hяyяcanlar axtarmaьa meyиllиlиkdиr.  
Addиktlяr  цчцn  nяzarяtя  meyиllиlиk,  eqosentrиzm,  dцшцncяnиn  dualиzmи, 
problemlяrиn olmamasыna vя hяr шeyиn yaxшы olmasыna daиr yalan tяяssцrat 
yaratmaq  иstяyи, rиgиdlиk, mяnяvи иnkишafыn dayanmasы xasdыr. Onlara шцb-
hяlиlиk vя kцsяyяnlиk, яsasыnda dяrиn komplekslяrиn  durduьu narahatlыq vя 
dяstяk almaq иstяyи kиmи xцsusиyyяtlяr xasdыr. 
 
Мягалянин aktuallыьы. Mцasиr шяraиtdя asыlыlыq problemи bиr чox tяdqиqat-
чыlarыn dиqqяt mяrkяzиndя olan problemlяrdяn bиrиdиr. Asыlы davranыш prob-
lemи  иnsanlarda  иш  qabиlиyyяtиnиn  иtиrиlmяsи,  яtrafdakы  иnsanlarla  цnsиyyяtиn 
pozulmasы,  bиr  sыra  cиnayяt  hadиsяlяrиnиn  tюrяdиlmяsи  kиmи  neqatиv  hallara 
yol aчdыьы цчцn cяmиyyяtиn чox mцhцm sosиal problemи olaraq qeydя alыn-
mышdыr . 
Мягалянин elmи yenиlиyи. Mяqalяdя addиktиv davranышыn yaranma sяbяb-
lяrи шяrh olunur. 
Мягалянин praktиk яhяmиyyяtи вя тятбиги. Tяdqиqatыn nяtиcяlяrи addиktиv 
davranышыn psиxokorreksиyasы zamanы faydalы ola bиlяr. 
                                       

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
215 
Яdяbиyyat 
 
1.
 
Берн Э. Введение в психиатрию и психоанализ для непосвященных, 
СПб.; Питер, 1992. 
2.    Блейхер  В.М.,  Крук  И.В.  Толковый  словарь  психиатрических  тер-
минов  /  Под  общ.  ред.  к.м.н.  С.Н.Бокова.  В  2-х  томах.  Ростов-на-  Дону: 
Феникс, 1996. 
3.    Буторина  Н.Е.,  Дедков  Е.Д.  Особенности  девиантного  поведения 
как  клинического  проявления  пубертатного  криза  //  Саморазрушающее 
поведение  у  подростков.  Л.:  Изд-во  Ленинградского  психоневрологии-
ческого института, 1991.  
4.  Войскунский  А.Е. Актуальные проблемы зависимости от интернета 
// Психологический журнал,  2004, Т. 25. - № 1.  
5. Гоголева А.В. Аддиктивное поведение и его профилактика. М.: Изд-
во Моск. псих.-соц. ин-та, Воронеж: Изд-во НПО МОДЭК, 2002. 
6. Егоров А.Ю.  Нехимические  (поведенческие)  аддикции  (обзор)  //      
Аддиктология, 2005, № 1.  
       
Е.Микаилова 
 
Существует достаточно большое количество 
 
Резюме 
          
Исследовательских  работ  по  проблеме  различных  зависимостей,  как 
химических:  наркомании,  алкоголизма,  так  и  нехимических,  например, 
интернет-зависимости.  Задачи  исследования  проанализировать  проблему 
аддиктивного  поведения  в  подростково-юношеском  возрасте,  а  также 
изучить  исследования,  посвященные  значению  социально-психологичес-
ких  факторов  в  развитии  аддиктивного  поведения  и  личностных  особен-
ностей и самосознания зависимой личности. 
              
Й.Микайылова 
 
Summary 
 
Dependance иs the everythиng that a person does to dиvert hиmself from 
an unpleasant realиty. Dependent or addиtиve behavиour иs characterиstиc of 
supportиve  manner  showиng  иtself  иn  the  deprиvatиve  condиtиon  or  lиmиted 
freedom. 
 
Редаксийайа дахил олуб: 29.04.2014 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
216 
Тялябялярин хариъи дили мянимсямясинин 
психоложи хцсусиййятляри  
 
Rahиlя Cяbrayыlova, 
фялсяфя доктору програмы цзря диссертант, 
БДУ  
е-маил: cabraиlovarh@maиl.ru 
 
Ряйчиляр: псих.ц.ф.д., дос. И.М. Байрамов, 
                псих.ц.ф.д., дос.К.Г. Казымова